Biologiya 5 new indd

Q e d u rtm uz
ildiz
t u k c h a s i
ild iz n in g
ic h k i
tu z ilis h i
1 4 -ra s m . O‘simlik organlarining hujayralardan tuzilganligi.
21

---

:i
3 - la b o ra to riy a m a s h g 'u lo ti 
Piyoz p o 's t i h u ja y ra s in in g tu z ilis h in i m ik r o s k o p d a o 'r g a n is h
Kerakli jihozlar. buyum oynasi, qoplag‘ ich oyna, skalpel, pinset, 
pipetka, mikroskop, filtr qog‘oz, yod eritmasi, piyoz.
ф edurtm_uz
15-rasm . Piyoz po‘stidan preparat tayyorlash.
Ishni bajarish ta rtib i.
1. Piyozni skalpel yordamida to‘ rtga bo‘ ling (15-rasm).
2. Tozalab artilgan buyum oynasiga pipetka yordamida bir tomchi 
suv tomizing.
3. Pinset yordamida kesilgan piyozning yupqa po‘stini ajratib oling.
4. Piyozning yupqa po‘stini buyum oynasidagi bir tomchi suv ustiga 
tekis qilib joylashtiring va ustiga bir tomchi yod eritmasi tomizing.
5. Qoplag‘ ich oyna bilan yopib, ortiqcha suvni filtr qog‘ozga shim- 
diring.
6. Dastlab mikroskopning kichik obyektivida, keyin katta obyektivi- 
da kuzating (16-rasm).
s it o p l a z m a -
y a d ro
v a k u o la
m e m b r a n a
t e s h ik c h a la r i
selly u lo za q obiq
16-rasm . Piyoz po‘stini mikroskop ostida ko‘ rish.
22

---

8. 
Mikroskop ostida ko‘ringan tasvirni daftaringizga chizing va xu- 
losa yozing.
Mikroskop ostida qaralganda zich joylashgan silindrsimon piyoz 
hujayralari ko‘rinadi. M ikroskopning katta obyektiviga o‘tkazilganda 
hujayra sitoplazmasi, vakuolasi, yadrosini kuzatish mumkin. Hujayralar 
tashqi tomondan sellyuloza qobiq bilan o‘ralgan. Hujayra qobig‘idagi 
teshikchalar orqali suv va mineral moddalar hujayradan hujayraga 
o‘tkaziladi.
II BOB. TIRIK O R G A N IZ M LA R N IN G X IL M A -X IL L IG I
5 - § . T i r i k o r g a n i z m l a r h a q i d a u m u m i y m a ’ lu m o t
Barcha tirik organizmlar oziqlanadi, nafas oladi, ko‘payadi, 
o ‘sadi va rivojlanadi. Avvalgi mavzularda tirik organizmlar hujayra- 
lardan iborat ekanligini bilib oldik. Barcha tirik organizmlar proka- 
riot va eukariot hujayradan tuzilganligi, hujayrasining katta-kichik- 
ligi, avtotrof va geterotrof oziqlanishi va boshqa belgilariga ko‘ra 
farqlanadi.
Tirik organizmlar xilma-xil b o ‘ lib, ular bakteriyalar dunyosi, 
zam burug‘ lar dunyosi, o ‘simliklar dunyosi va hayvonot dunyosiga 
bo‘ linadi (17-rasm).