«biologiya» kafеdrasi

3-seminar mashg’ulot
Mavzu: Darvinga qadar bo’lgan davrda organik olamning kelib chiqishi haqidagi tasavvurlarning tanqidiy tahlili. Ch.Darvin ta’limotining paydo bo’lishida rol o’ynagan ijtimoiy-iqtisodiy shart-sharoitlar va tabiiy ilmiy kashfiyotlar.


Mashg’ulotning ta’lim maqsadi: Talabalarga genetika fanining integrasiyasi natijasida mikroevolyutsiya haqidagi ta’limotning vujudga kelishini tushuntirish. Talabalarga Ch.Darvin ta’limotining paydo bo’lishida rol o’ynagan ijtimoiy-iqtisodiy shart-sharoitlar va tabiiy ilmiy kashfiyotlar haqidagi ta’limotning vujudga kelishini
Mashg’ulotning tarbiyaviy maqsadi: Tur ichidagi yuz beradigan evolyutsion jarayonlarni tushuntirish orqali talabalar ilmiy dunyoqarashini kengaytirish. Ch.Darvin ta’limotining paydo bo’lishida rol o’ynagan ijtimoiy-iqtisodiy shart-sharoitlar va tabiiy ilmiy kashfiyotlarni tushuntirish orqali talabalar ilmiy dunyoqarashini kengaytirish.
Mashg’ulotning rivojlantirish maqsadi: Talabalarning evolyutsion jarayonlar haqidagi bilimlarni ijodiy fikr yuritish ko’nikmalarini rivojlantirish. Talabalarning Ch.Darvin ta’limotining paydo bo’lishida rol o’ynagan ijtimoiy-iqtisodiy shart-sharoitlar va tabiiy ilmiy kashfiyotlar haqidagi bilimlarni ijodiy fikr yuritish ko’nikmalarini rivojlantirish.
Jihozlar: Mavzuga oid rasmlar, jadvallar, slaydlarning slaydini ekran orqali namoyon qilish.
Mashg’ulotda foydalaniladigan texnologiya:
Lokal darajada Atamalar zanjiri, Venn diagrammasi,
Klaster
Xususiy metodik Hamkorlikda o’qitish texnologiyasi arra
daraja metodi
Reja:

1. 1. Qadimgi Sharq mamlakatlarida evolyutsion g’oyalarning paydo bo’lishi.

   
   

2. Qadimgi Yunoniston va Rimda evolyutsion g’oyalarning paydo bo’lishi.

   
   

3. Markaziy Osiyoda evolyutsion g’oyalar.Darvinning tarjimai holi va Bigl kemasidagi safari.

   
   

4. Darvinning yirik asarlari.Sun’iy tanlash.

   
   

5. Tabiiy sharoitda o ‘simliklar va hayvonlardagi o ‘zgaruvchanlik

   
   

6. Irsiyat va o’zgaruvchanlik

   
   

7. «Bigl» kemasidagi safar va uning ahamiyati

   
   

8. Evolutsiyaning harakatlantiruvchi omillari

   
   

9. Tabiiy ilmiy kashfiyotlar

   
   

Mavzu mazmuni: Organik olamning tarixiy rivojlanishi haqidagi ta ’limot XIX asr o‘rtalarida yaratilgan b o ‘lsa-da, biroq evolyutsion ta ’Iimotga doir b a’zi m a’lumotlar, g'oyalar ju d a qadimgi davrlarga borib taqaladi. Qadimgi sharq mamlakatlarida yozilgan ba’zi asarlarda olamning moddiyligi, tabiat qonunlarining tabiiy xarakteri va tirik mavjudotlarning tabiiy ravishda vujudga kelishiga mansub ayrim fikrlar uchraydi. Chunonchi, Qadimgi Misrda ko‘p shifobaxsh o ‘simliklar, davolash vositalari, gigiena qoidalari ma’lum bo‘lgan, jarrohlikning nisbatan yuksak rivoji esa anatomiya asoslarini bilishga imkon berdi. Eramizdan 3ooo yil muqaddam misrliklar bug‘doyning 3 turi, arpaning 3 turi, tariq, no‘xat, zig‘ir, tok va boshqa o ‘simliklarni ekkanlar.

H indistonliklarning eram izgacha b o ‘lgan davrdagi V III asrda yozilgan «Hayot kitobi» nomli asarida olam ning moddiyligi va uning 5 ta elem ent (yer, suv, olov, havo, efir) dan iboratligi haqida fikr yuritiladi. Qadimgi Xitoyda h am tabiatshunoslik birm uncha rivojlangan. Qishloq xo‘jaligida almashlab ekish joriy etilgan. Yerlarni o ‘g‘itlashda, sug‘orishda b irm uncha yutuqlar q o ‘lga kiritilgan. Eram izdan 3ooo—4ooo-yillar ilgari hayvonlarning yangi zotlarini (ot), o'sim liklarning navlarini (manzarali o ‘simliklarni) chiqarishda tanlash usuli q o ‘llanilgan. Qadimgi sharq madaniy merosi Qadimgi Yunoniston fani va m adaniyati rivojiga o ‘z ta ’sirini ko‘rsatgan. Shu sababli h am Qadimgi Y unoniston tabiatshunos faylasuflaridan Fales, Anaksimandr asarlarida sharq diniy afsonalari bilan bir qatorda, tabiiy bilimlar asosida rivojlangan yangi ijtimoiy

xo‘jalik amaliyoti ham o ‘z ifodasini topgan. U lar barcha borliq asosida dastlabki materiya yotadi, tabiat doim o harakatda b o ‘ladi, o ‘zgaradi, degan g‘oyani ilgari surdilar. Eramizdan oldin V asrda yashagan shifokor va shoir Em pedokl (eramizgacha bo'lgan 483—423-yillar) tabiatning asosini 4 elem ent (suv, yer, olov va havo) tashkil etadi, ular doimiy, yo‘qolmay bir-biriga q o ‘shiladi va yana ajraladi, deb e’tiro f etgan. Tabiat haqidagi tu shunchalar o ‘rta asrlarga kelib, Yevropa mamlakatlarida deyarli rivojlanmadi. o ‘rta asrlarda О Vila Osiyoda yashagan olimlardan Muhammad Muso Xorazmiy, Abu N o sir Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino va boshqalar tabiatshunoslik fanining rivojlanishiga katta hissa q o ‘shdilar.
Beruniy (973—1o48) ta ’kidlashicha, tabiat 5 ta elementdan: b o ‘shliq, havo, olov, suv va tuproqdan yaratilgan. U Ptolomeyning yer olam ning markazi bo'lib, u harakatlan-
maydigan sayyoradir, degan ta ’limotiga tanqidiy ko‘z bilanqaragan. Beruniy Yer Quyosh
atrofida harakatlansa ajab emas, deb o ‘ylagan va u yumaloq shaklga ega degan. O ita Osiyoning m ashhur olimi Abu Ali ibn Sino ham (98o— 1o37) Beruniy kabi tabiyot fanining turli sohalariga ko‘p e ’tibor bergan b o isa-d a, tibiyot asoschilaridan biri sifa­
tida katta shuhrat qozongan. U faqat dalillarga asoslangan fanni tan oladi. Ibn Sino uzoq davrlar o ‘tishi bilan yer yuzasi sekin-asta o'zgarishi haqida yozgan. U ning qayd etishicha, o ‘simliklar, hayvonlar va odam , ya’ni barcha tirik organizm lar oziqlanadi, k o ‘payadi
va o ‘sadi. o ‘simliklar rivojlanishning quyi bosqichida, hayvonlar o ‘rta bosqichida, od am esa eng yuqori bosqichida turadi.