Biologiya (turlar bo’yicha) Termiz 2021

2-masala. Odamlarda ko’z rangi jigarrang (dominant) va ko’k (retsessiv) bo’ladi. Ko’z rangini ta’min etuvchi genlar autosomada joylashgan. Daltonizmni belgilaydigan retsessiv gen va uning dominant alleli X xromosomada joylashgan. Jigarrang ko’zli, ranglarni yaxshi ajrata oladigan ayol (otasi ko’k ko’z va daltonik), ko’k ko’z, ranglarni normal ajrata oladigan erkakka turmushga chiqqan. Shu oilada o’rganilayotgan belgilar bo’yicha qanday fenotipga ega bo’lgan farzandlar tug’ilishi

mumkin?

3-masala. Albinizm (terida pigmentning bo’lmasligi) retsessiv belgi bo’lib, uni ta’min etuvchi gen va uning dominant alleli autosomada joylashgan. Gemofiliya kasalligini keltirib chiqaruvchi gen va uning dominant alleli esa jinsiy xromosomada joylashgan. Erkak kishi albinos, gemofilik bo’lishi mumkinmi?

4-masala. Otasi ko’k ko’z, daltonik bo’lgan jigarrang ko’z ayol ko’k ko’z, ranglarni normal ajrata oladigan kishiga turmushga chiqqan. Bu oilada eslatilgan belgilar bo’yicha qanday farzandlar tug’ilish ehtimoli bor?

5-masala. O’rta dengiz aholisi orasida anemiya turlaridan biri – talassemiya bilan kasallanish kuzatiladi va uni ta’min etuvchi gen autosomada joylashgan. Bu genning dominant alleli bo’yicha gomozigotalik sog’lomlikni, geterozigota holati kuchsizroq kasallanishni (kichik talassemiya) va retsessiv gomozigotalik kuchli kasallanishni (katta talassemiya) belgilaydi. Katta talassemiya bolalarda odatda o’limga olib keladi. Daltonik, kichik talassemiya bilan kasallangan ayol ranglarni normal ajratadigan, lekin kichik talassemiya bilan kasallangan erkakka turmushga chiqqan. Bu oilada eslatilgan belgilar bo’yicha qanday fenotipli bolalarning tug’ilish ehtimoli bor?

6-masala. Odamlarda ter bezlarining yo’qligi retsessiv belgi bo’lib, uni rivojlantiruvchi gen X xromosomada joylashgan. Albinizm (terida pigmentning bo’lmasligi) retsessiv autosomali belgi hisoblanadi. Terisi normal rangli va ter bezlariga ega bo’lgan ayol terisi normal rangli va ter bezlariga ega bo’lgan erkak bilan turmush qurgan. Bu oilada albinos va ter bezlari bo’lmagan o’g’il tug’ilgan. Ota-onaning o’rganilayotgan belgilar bo’yicha genotiplarini aniqlang.

7-masala. Yanoqlarida chuqurchasi bor bo’lgan, ko’k ko’zli, qoni normal ivi-
ydigan ayol, yanoqlarida chuqurchasi yo’q, qo’ngir ko’zli, qoni normal ivi-
ydigan erkakka turmushga chiqdi. Ularning oilasida yanoqlarida chuqurchasi
bor, ko’k ko’zli, gemofilik o’g’il bola tug’ildi. Ushbu oilada yana qanday far-
zandlar tug’ilishi mumkinligini aniqlang. Yanoqlarda chuqurchani bo’lishi,
qo’ng’ir ko’z - dominant belgilar bo’lib, autosoma orqali irsiylanadi. Gemo-
filiya retsessiv belgi bo’lib, jinsiy X-xromosoma orqali nasldan naslga o’tadi.

8-masala. Gipofosfatomik raxit X-xromosomada joylashgan dominant gen ta’sirida yuzaga chiqadi. Gipofosfatomik raxit bilan kasallangan II- qon gurahiga ega bo’lgan ayol bilan, ushbu raxit formasi bo’yicha sog’lom III- qon gurahiga ega erkak nihoxidan I- qon guruhiga ega, sog’lom bo’lgan qiz tug’ildi. Ushbu oilada yana qanday genotipga ega bo’lgan farzandlar tug’ilishi mumkinligini aniqlang.

9-masala. Onasi daltonik, rezus musbat, boshqa belgilari bo’yicha sog’lom, ot­asi, elliptositoz bilan kasallangan, gemofilik, rezus manfiy, boshqa belgilari bo’yicha soqlom oilada, elliptositoz bilan kasallangan, rezus musbat, qoni normal iviydigan va rangni yaxshi ajrata oladigan qiz dunyoga keldi. Ushbu qiz kelajakda, ham gemofilik, ham daltonik, lekin boshqa belgilar bo’yicha sog’lom, rezus musbat (ushbu belgi bo’yicha gomozigotali) erkakka turmushga chiqqan. Ushbu oilada tug’ilish ehtimoli bo’lgan farzandlarning fenotipini aniqlang.

10-masala. Rezus musbat, elliptositoz bilan kasallangan, qoni normal iviydigan, rangni yaxshi ajratadigan ayol va rezus musbat, elliptositoz bo’yicha sog’lom, qoni normal iviydigan rangni yaxshi ajratadigan erkak nikohidan, elliptositoz bo’yicha sog’lom, rezus manfiy lekin ham daltonik, ham gemofilik bo’lgan o’g’il farzand tug’ildi. Kelajakda ushbu o’g’il, berilgan hamma belgilar bo’yicha sog’lom va avlodida hech qachon ushbu kasalliklar uchramagan rezus musbat (ushbu belgi bo’yicha gomozigotali) bo’lgan ayolga uylandi. Ota-onasining genotipini, shuningdek kelajak avlodda tug’ilish ehtimoli bo’lgan farzandlarning genotipi va fenotipini aniqlang.

11-masala. Daltonik va kar yigit bu belgilar bo’yicha sog’ qizga uylandi. Bu oilada kar va daltonik o’g’il va normal eshitadigan daltonik qiz tug’ildi. Odatda kar va daltonik retsessiv belgilar bo’lib, daltonik gen X xromosoma bilan birikkan holda irsiylanadi, kar geni autosomada joylashgan. SHu oilada ikkita belgi bo’yicha kasallangan qiz tug’ilishi mumkinmi?

12-masala. O’naqay, qo’y ko’z, normal ko’radigan qiz, o’naqay, havorang ko’z, daltonik yigitga turmushga chiqib, chapaqay, havorang ko’zli daltonik qiz tug’di. Qo’y ko’z, o’naqaylik belgi dominant bo’lib, alleli autosomada joylashib, bir-biri bilan birikmagan. Daltonizm esa, retsessiv belgi bo’lib, uning alleli X jinsiy xromosomaga birikkan bo’lsa, keyingi farzandni chapaqay, daltonik bo’lib tug’ilishi imkoniyati bor-mi? Uning ko’zi qaysi rangda bo’ladi?

13-masala. Tishlarning qoramtir rangi ikkita dominant gen ta’sirida rivojlanadi. Bu genlarning biri autosomada, ikkinchisi X xromosomada joylashgan. Tishlari qora erkak va ayoldan tish rangi normal bo’lgan qiz va o’g’il tug’ildi. Ayol tishini qoramtir rang geni X xromosomada, erkak tishini qoramtir rang geni autosomalarda joylashgan taqdirda, shu oilada keyingi farzandning tish rangini normal bo’lishi imkoniyati qanday? Agar erkak mazkur genlar bo’yicha geterozigota bo’lsa-chiq

14-masala. Katarakta (autosoma bilan irsiylanadigan domi­nant xili), qoni yaxshi iviydigan ayol, ko’zi normal, lekin gemofilik yigitga turmushga chiqqan edi. Ularda gemofilik o’g’il bola tug’ildi. Bu oiladagi kelgusi farzandlarning sog’lig’i to’g’risida qanday fikr bildirasiz?