Biologiya (turlar bo’yicha) Termiz 2021

Amaliy mashg’ulot № 24

Mavzu: Molekulyar genetik tahlilga asoslangan masalalarni yechish

Ishdan maqsad: Irsiyatning molekulyar asosiga doir masala yechishni o’rganish.

Kerakli jihozlar: Mavzuga oid tablitsalar, kompyuter texnologiyasida slaydlar namoyishi, tarqatma materiallar.

Ishning mazmuni: Nuklein kislotalarni 1869 yili oq qon tanachalarining yadrosidan shveSariyalik olim Fridrix Misher ajratib olgan. «Nuklein kislota» degan nom lotincha «nukleus», ya’ni yadro so’zidan olingan. 1962 yili Frensis Krik, Djeyms UoSon va Moris Uilkins nuklein kislotalarning molekular strukturasini va irsiy axborotni nasldan-naslga o’tkazishdagi ahamiyatini kashf qilganliklari uchun Nobel mukofotini olganlar.

1953 yili amerikalik olim D. Uotson va ingliz olimi F. Krik DNK ni qo’sh spiralli ekanligini aniqladilar va (H) bog’lar borligini ko’rsatuvchi fazoviy modelini yasadilar. Amerikalik olim Edvin Chargoff DNK tarkibidagi adeninlar soni timinga, Sitozinlar soni guaninga teng ekanligini va ular komplementarlik asosida joylashganligini kashf qildilar.

Moris Uilkins va Rozalind Franklin DNK molekulasining rentgenogrammasini olib spiraldan iboratligini tasdiqladilar.

Oqsil-fermentlar-hujayradagi bioximiyaviy reaksiyalarning u yoki bu yunalishda borishini nazorat qilib turadi. Biokimyoviy reaksiyalarning yo’nalishiga karab, dominant yoki retsessiv belgilar rivojlanadi. Boshkacha aytganda, gen bilan belgi o’rtasidagi munosabat gen-oqsil-ferment reaksiya-belgi tartibida amalga oshadi. Gen qanday qilib oqsil sintezini boshqarishi hozirgi vaqtda o’rganilgan.

Kodning birinchi nukleotidi	Kodning ikkinchi nukleotidi				Kodning uchinchi nukleotidi
	U	S	A	G
U	UUU Fenelalanin UUS Fenelalanin UUA Leysin UUG Leysin	USU Serin USS Serin USA Serin USG Serin	UAU Tirozin UAS Tirozin UAA nonsens UAG nonsens	UGU Sistein UGS Sistein UGA nonsens UGG triptofan		U S A G
S	SUU Leysin SUS Leysin SUA Leysin SUG Leysin	SSU Prolin SSS Prolin SSA Prolin SSG Prolin	SAU Gistidin SAS Gistidin SAA Glutamin k-ta SAG Glutamin k-ta	SGU Arginin SGS Arginin SGA Arginin SGG Arginin		U S A G
A	AUU Izoleysin AUS Izoleysin AUA Izoleysin AUG Metionin	ASU Treonin ASS Treonin ASA Treonin ASG Treonin	AAU Asparagin AAS Asparagin AAA Lizin AAG Lizin	AGU Serin AGS Serin AGA Arginin AGG Arginin		U S A G
G	GUU Valin GUS Valin GUA Valin GUG Valin	GSU Alanin GSS Alanin GSA Alanin GSG Alanin	GAU Asparagin GAS Asparagin GAA Glutamin GAG Glutamin	GGU Glitsin GGS Glitsin GGA Glitsin GGG Glitsin		U S A G

1-masala*. DNK molekulasi zanjirining bir qismida nukleotidlarning joylashish tartibi quyidagicha:

T A G A T S S S G A S A S G A...

DNK molekulasining ana shu zanjiriga komplementar bo’lgan ikkinchi zanjirda nukleotidlarning joylashish tartibi qanday?