Biologiya (turlar bo’yicha) Termiz 2021

11-masala. Talassemiya autosoma orqali irsiylanadigan to’liq bo’lmagan dominant belgi. Ushbu belgi bo’yicha gomozigota organizmlarning 90 - 95 % i o’lim
bilan tugaydi. Geterozigota bo’lgan organizmlarda kasallik nisbatan yengil
shaklda o’tadi. Bir oilada tug’ilgan 3 ta farzanddan biri Talassemiya kasalligi bilan nobud bo’ldi, ikkinchisi yengil shakli bilan kasallandi, uchinchisi esa sog’lom edi. Ushbu ma’lumotlar asosida tug’ilgan farzandlar va ota - onasining genotipini aniqlang.

12-masala. Yaqindan ko’radigan(dominant belgi), chapaqay(retsessiv belgi) erkak, ushbu ikki belgi bo’yicha normal bo’lgan ayolga uylangan. Er-xotinning ikkalovini ham aka-ukalari, opa-singilari orasida fenilketonuriya kasalligi bilan kasal bo’lganlari borligi ma’lum. Ulaming o’zi esa fenilketonuriya kasaligi bo’yicha sog’lom. Ularning oilasida birinchi tug’ilgan farzandi uchchala belgi bo’yicha normal bo’lgan. Ikkinchi farzandi esa yaqindan ko’radigan chapaqay, uchinchisi esa fenilketonuriya bilan kasallangan bo’lgan. Ota-onasini va hamma farzandlarini genotipini aniqlang. Ushbu oilada hamma belgisi bo’yicha sog’lom farzand tug’ilishi ehtimolini aniqlang.

13-masala. Kataraktaning bir necha xil irsiy shakllari bor. Ko’pchiligi autosoma-dominant tipda, ayrimlari autosoma-retsessiv tipda irsiylanadi. Ular bir-biri bilan birikmagan holda irsiylanadi. Bir oilada qo’ng’ir ko’zli er-xotinni ikkalasi, kataraktaning autosoma-dominant turi bo’yicha ham, autosoma-retsessivturi bo’yicha ham, ko’zining rangi bo’yicha ham geterozigotali. Ushbu oilada qanday farzandlartug’ilishi mumkinligini aniqlang.

14-masala. Qoshni sertuk bo’lishi, siyrak boiishiga, yuqori qovog’ini osilgani,
normada bo’lishiga, burnini katta boiishi, kichik bo’lishiga nisbatan domi-
nantlik qiladi. Uchchala belgini yuzaga chiqaruvchi genlar har xil juft xromo-
somalarda joylashgan. Qoshi siyrak, yuqori qovog’i osilgan, burni katta erkak
bilan, qoshi sertuk, yuqori qovog’i normada, burni kichik bo’lgan ayol niko­
hidan qoshi siyrak, yuqori qovog’i normada, burni kichik bo’lgan qiz tug’ildi.
Berilgan qamma organizmlarning genotipini aniqlang.

15-masala. Yanoqlarida chuqurchasi bor bo’lgan, ko’k ko’zli, qoni normal ivi-
ydigan ayol, yanoqlarida chuqurchasi yo’q, qo’ngir ko’zli, qoni normal ivi-
ydigan erkakka turmushga chiqdi. Ularning oilasida yanoqlarida chuqurchasi
bor, ko’k ko’zli, gemofilik o’g’il bola tug’ildi. Ushbu oilada yana qanday far-
zandlar tug’ilishi mumkinligini aniqlang. Yanoqlarda chuqurchani bo’lishi,
qo’ng’ir ko’z - dominant belgilar bo’lib, autosoma orqali irsiylanadi. Gemo-
filiya retsessiv belgi bo’lib, jinsiy X-xromosoma orqali nasldan naslga o’tadi.

16-masala. Gipertrixoz belgisi jinsiy U-xromosoma orqali nasldan naslga o’tadi.
Polidaktiliya belgisi esa dominant belgi bo’lib, autosoma orqali o’tadi. Ota-
sida gipertrixoz, onasida esa polidaktiliya belgisi bo’lgan oilada, ikkala belgi bo’yicha sog’lom qiz tug’ildi. Ushbu oilada yana qanday fenotip va genotipga ega bo’lgan farzandlar tug’ilishi mumkinligini aniqlang.

17-masala. Gipofosfatomik raxit X-xromosomada joylashgan dominant gen ta’sirida yuzaga chiqadi. Gipofosfatomik raxit bilan kasallangan II- qon gurahiga ega bo’lgan ayol bilan, ushbu raxit formasi bo’yicha sog’lom III-qon gurahiga
ega erkak nihoxidan I-qon guruhiga ega, sog’lom bo’lgan qiz tug’ildi. Ushbu
oilada yana qanday genotipga ega bo’lgan farzandlar tug’ilishi mumkinligini
aniqlang.

18-masala. Er- xotinlardan biri, tirnoqlar deffekti bo’yicha geterozigotali bo’lib,
rezus manfiy IV-qon guruhiga ega, eritrositlarini shakli esa normada.
Uning otasi, III-qon guruhiga ega bo’lgan bo’lib, tirnoqlar deffekti bo’yicha
sog’lom bo’lgan. Er-xotinlardan ikinchisini esa tirnoqlari normal tuzilishga ega bo’lib, I- qon guruhiga ega, rezus omil va elliptositoz belgilari bo’yicha geterozigotali bo’lgan. Uni onasi elliptositoz bilan kasallangan bo’lib, qoni rezus musbat bo’lgan. Ushbu oilada tug’ilish ehtimoli bo’lgan farzandlarni fenotipini va % foizini aniqlang.

19-masala. Odamlarda rezus omilni belgilaydigan gen va elliptositozni yuzaga
chiqaravchi genlar bitta xromosomada joylashgan boiib, ular orasidagi masofa 3 morganidaga teng. Rezus musbat va elliptositozni yuzaga chiqaryvchi gen­lar, dominant bo’lib, autosomalar orqali nasldan naslga o’tadi. Gemofiliya va daltonizm kasalligini yuzaga chiqaravchi genlar esa retsessiv bo’lib, jinsiy X-xromosoma orqali irsiylanadi, Ular orasidagi masofa 9,8 morganidaga teng.

20-masala. Rezus musbat, elliptositoz bilan kasallangan, qoni normal iviydigan,
rangni yaxshi ajratadigan ayol va rezus musbat, elliptositoz bo’yicha sog’lom,
qoni normal iviydigan rangni yaxshi ajratadigan erkak nikohidan, elliptositoz bo’yicha sog’lom, rezus manfiy lekin ham daltonik, ham gemofilik bo’lgan o’g’il farzand tug’ildi. Kelajakda ushbu o’g’il, berilgan hamma belgilar bo’yicha sog’lom va avlodida hech qachon ushbu kasalliklar uchramagan rezus musbat (ushbu belgi bo’yicha gomozigotali) bo’lgan ayolga uylandi. Ota-onasining genotipini, shuningdek kelajak avlodda tug’ilish ehtimoli bo’lgan farzandlarning genotipi va fenotipini aniqlang.