Biologiyadan ham xuddi matematika, fizika, kimyo fanlari kabi darsliklar bilan bir qatorda masala va mashqlar to‘plami ham kerak. Bu fikr pedagogik jamoa tomonidan ham qo‘llab quwatlanadi

1.2.Zoologiya fanidan masala va mashqlar
hayvonlaming tabiat va inson hayotidagi ahamiyatini yori- tishga va ulaming tuzilishi, xilma-xilligini tasawur qilishga yordam beradi gan;
hayvonot olamining tiplari va ulaming o‘zaro o‘xshashlik, farqli tomonlarini yoritishga imkon beradigan;
o‘quvchilaming ijodiy va mustaqil fikrlashlarini kengayti- rishga imkon beradigan;
o‘quvchilar tasawurida hayvonlaming tuzilishi, katta va kichikligi tasawur qilishga va moddalar almashinuvini tasvirlash imkonini beradigan;
hayvonlaming ko‘payish intensivligini, nasi soni, naslning rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar;
0‘zbekiston “Qizil Kitobi” ga kiritilgan hayvonlaming soni, muhofazasi, hamda prognozlashga oid ma’lumotlami aks ettirgan masalalar.
Zoologiyadan masalalar yechish metodikasi
Agar lm2 sodda hayvonlaming biomassi 7.8 g bo‘lsa. Bir gektar maydondagi sodda hayvonlaming umumiy biomassasini hisoblab toping.
Yechilishi:
1 gektar 10000 m2 ni tashkil etsa 1 mz sodda hayvonlaming biomassi 7,8 g , 1 gektardagi sodda hayvonlaming umumiy biomassasini hisoblab chiqamiz:
7,8 • 10000 = 78000 = 78 (kg).
Javob: 1 gektar maydondagi sodda hayvonlaming umumiy bio- massasi 78 kg
2.Sigir oshqozonining 1 sm3 sathiga 2 mln dona infuzoriya to‘g‘ri kelsa. Sigir oshqozonining hajmi 125 1 bo‘lsa undagi infuzoriyalaming umumiy sonini toping.
Yechilishi:
1 litr 1000 sm3 ni tashkil etadi; 125 litr 125000 sm3 ga to‘g‘ri keladi. Sigir oshqozonidagi infuzoriyalar sonini topamiz :
2000000 • 125000 = 25000000000 ta Javob: sigir oshqozonida 250 mlrd. ga yaqin infuzoriya bor.
1.3.Modda va energiya almashinuvga oid masala va mashqlar Asosiy fiziologik ko‘rsatkichlar
Fiziologiyada energiyaning o‘lchov birligi qilib kaloriya qabul qilingan (energiya miqdori lgr suvni gradusga ko‘tarilishi bilan belgilanadi).
Asosiy hayotiy jarayonlami boshqarish uchun sarf bo‘ladigan energiya miqdori ertalab nahorda eng qulay harorotli sharoitda o‘lchaniladi, bir soatda energiya almashinuvidagi 1 kkal energiya 1 kg tana masassiga yaqin bo‘ladi.
Yosh sog‘lom odamning tana sathi yuzasiga mos energiya almashinuvi 1 m² tana sathiga 1 soatda 40 kkal yoki bir sutkada 1800 kkal energiya sarfi mos keladi.
Tana haroratini 1 gradusga ko‘tarilishi modda almashinuvini 5 barobar oshishiga sabab bo‘ladi.
Og‘ir jismoniy ish bajarish vaqtida sutkalik energiya sarfi 6000 kkal bo‘lishi mumkin.
Muskullaming qisqarigshi natijasida hosil bo‘lgan energiyaning 70-80 % issiqlik energiya sifatida tarqaladi.
Kislorodning kalorik ekvivalenti (KKE) - energiya miqdori, 1
kislorodni sarf bo‘lishidan ajralgan energiya miqdoridir. Oqsilning kislorodli parchalanishidan 4,6 kkal, yog‘ - 4,7; uglevod - 5,05 kkal.har 1 1 kislorod ta’sirida ajraladi.
Oqsil tarkibidaga azotning о‘rtacha miqdori 16%.
Energiya sarfi quyidagi formula bilan aniqlanadi: Q = U 0₂ x KKE,
Q. = energiya /kkal/.
U O2 - o‘zlashtirlgan kislorod hajmi.
KKE — kislorodning kalorik ekvivalenti
Foydali ish ish koeffitsienti /F1K/ - barcha energiyalar hisobida foydali mehanik ish bajarish uchun sarf bo‘lgan energiya miqdoridir. U quyidagi formula bilan hisoblanadi.
FIK = A x 100% : S - e .
A - faq \ ish uchun sarflangan energiya,
S - umumiy sarf qilingan energiya,
e - tinch holatdagi energiya (asosiy hayot jarayonlari uchun sarf bo'lgan).
Turli kasb egalamini energiya sarfini guruhlari:
aqliy mehnat bilan shug‘ullanadiganlar (olimlar, vrachlar, o‘qituvchi kabilar) 2500-3000 kkal.
qisman mexanizatsiyalashgan jismoniy mehnat bilan shu- g‘ullanadiganlar (tikuvchilar, aloqa xodimlari, sotuvchilar va bosh- qalar) 3000-3500 kkal.
mexanizatsiyalashmagan jismoniy mehnat bilan shug‘ul- lanuvchilar 3500-4500 kkal
og‘ir jismoniy mehnat bilan shug‘ullanuvchilar 4500-8000 kkal.
Turli sharoitda uglevodning parchalinishi uchun sarf bo‘l- gan kislorod va ajralib chiqqan karbonat angidrid miqdori darslikda berilgan.
To‘qimaning issiqlik sig‘imi - bu tana haroratini 1 ⁰ ko‘ta- rish uchun zarur harorat hisoblanadi. Odamda uning miqdori 0,83 kkal/kg/°S ga teng.
1 litr ter ajralishi uchun 580 kkal sarf bo‘ladi.
Og‘ir jismoniy mehnat davrida ajralgan ter miqdori, energiya sarfini aniqlash uchun o‘lchov bo‘lishi mumkin.
1.4 Og’zaki ommaviy tekshirish o’quvchilardan og’zaki so’rash bo’lib, ular guruhga haratilgan savollarga javob beradilar. Bunday tekshirishda javoblar qisqa bo’ladi. Mazkur so’rash ko’pchilik o’quvchilarni nazorat qilishni ta’minlaydi va butun guruhni faollashtiradi, ammo o’quvchilarning nutqini o’stirmaydi. Bunday nuqsonlar individual so’rashda ko’zga tashlanmaydi. Ammo so’rashning bu shaklida guruhdagi boshqa o’quvchilarning to’laqonli ishlashlariga erishish juda qiyin.
Kombinatsiyalangan (tezlashtirilgan) tekshirishda o’qituvchi bir necha o’quvchini bir vaqtda doskaga chaqiradi, biri og’zaki javob beradi, 3-4 nafar o’quvchi esa kartochkalar bo’yicha yozma ishni bajarishadi va hokazolar. Bu tekshirishning murakkab usuli bo’lib, o’qituvchidan yetarlicha tajriba va diqqatlarini guruhdagi hamma o’quvchilarga taqsimlay bilishni talab qiladi.
YOzma tekshirish – o’quvchilarning bilim, ko’nikma va malakalarini nazorat qilish va baholashning eng samarali usullaridan biri bo’lib, ularning ijodiy qobiliyatlarini baholash imkonini beradi. Mazkur usulning mohiyati shundaki, o’qituvchi alohida mavzu yoki o’quv dasturining ma’lum bo’limini o’tib bo’lganidan so’ng o’quvchilarning bilimlarini nazorat qilish va baholashni tashkil etadi. YOzma tekshirish topshiriq, ya’ni, insho yozish hamda turli nazorat va mustaqil ishlarni bajarishni uyda ham amalga oshirishga imkon beradi. Ushbu jarayonda o’qituvchining bajarilgan ish bilan tanishib chiqishi, uning sifatini tekshirishi uchun ko’p mehnat va vaqt sarflanadi.
Amaliy topshiriqlarni bajarishga asoslangan tekshirish. Bajarilayotgan amaliy harakatlar (sport, mehnat harakatlari)ning to’g’riligini kuzatish yoki olingan natijalarga tayanishdan iborat bo’lishi mumkin.
O’quvchining butun dars davomidagi barcha faoliyatlarini nazorat qilish tekshirishning maxsus turi bo’lib, u o’quvchining darsdagi ishtiroki uchun ball qo’yish bilan yakunlanadi. Bu o’quvchini doimo harakat qilishga va faollikka undaydi.
Ma’lumki, bugun ta’lim tizimida reyting nazoratidan keng foydalanilmoqda. Reyting deganda baholash, tartibga keltirish, klassifikatsiyalash, bironta hodisani oldindan belgilangan shkala bo’yicha baholash tushuniladi.
SHkalalash – aniq jarayonlarni raqamlar tizimi yordamida modellashtirish. Uning turli uslublari sifat tavsiflarini miqdoriy o’zgarishlarga aylantirishga yordam beradi.
Reyting nazorati asosida o’quvchilarning o’quv faoliyatini hisobga olishning yuqorida keltirilgan metodlari bilan birga test usulidan ham samarali foydalanilmoqda. Test so’rovidan nafaqat o’quvchilarning bilim, ko’nikma va malakalari darajasini aniqlash, balki 1993 yildan boshlab O’zbekiston Respublikasida abituriyentlarni oliy o’quv yurtlariga tanlov asosida qabul qilish jarayonida ham samarali foydalanib kelinmoqda.
Test – aniq maqsad asosida muayyan holat darajasini sifat va miqdoriy ko’rsatkichlarda belgilashga imkon beruvchi sinov vositasi