Biologiyadan ham xuddi matematika, fizika, kimyo fanlari kabi darsliklar bilan bir qatorda masala va mashqlar to‘plami ham kerak. Bu fikr pedagogik jamoa tomonidan ham qo‘llab quwatlanadi

2.3 Qon. Qon aylanish sistemasiga oid masala va mashqlar 0‘quvchilarga odam va uning salomatligini o‘qitish asosiy anatomik, fiziologik, gigienik, tibbiy tushunchalarni rejali va izchil rivojlantirish, o‘quvchilaming amaliy tayyorlash, ularda ilmiy dunyoqarashni shakllantirish asosini tashkil etadigan g‘oya, nazariya, ilmiy dalillami o‘zlashtirish asosida amalga oshiriladi. Odam va uning salomatligini asosiy g‘oyalari - odam anatomiyasi, fiziologiyasi, gigienasi g‘oyalari, tuzilish va funksiyaning o‘zaro bog'liqligi, odam organizmining tabiiy muhit bilan bog‘liqligi, organizmning bir butunligi va o‘z-o‘zini boshqarishi, nazariya bilan amaliyotning bog‘liqligi, asosiy tushunchalami rivojlantirish izchilligini belgilaydi. Odam va uning salomatligi kursini o‘qitishda masala va mashqlardan foydalanish yuqorida berilganlaming yoritishda muhim rol o‘ynaydi.
Qon. Qon aylanish sistemasiga oid masala va mashqlar Asosiy fiziologik koTsatkichlar
Erkak kishining 1 kv.m. tana yuzasiga 2802 ml. qon, ayollar- ning 1 kv.m. tana yuzasiga 2191 ml. qon to‘g‘ri keladi.
Qon tomirlarda aylanadigan qon o‘rtacha tana massasini 7 % ni tashkil etadi.
Gemokonsentratsiya yoki plazmaning qon tomirlardan tash- qariga chiqishi hisobiga jismoniy mashq vaqtida qon miqdori kamayadi.
Gematokrit - bu umumiy qon miqdoriga shaklli element- laming to‘g‘ri keladigan miqdori ayollarda 42 % erkaklarda 47 % ga to‘g‘ri keladi.
Og'ir jismoniy mehnat vaqtida gemotokrit gemokontseratsiyasi va qon deposidan shaklli elementlaming chiqishi hisobiga ortadi.
Erkaklaxning 1 mm3 qoni tarkibida o‘rtacha 4,5-5,0 mln. eritrotsit, ayollarda esa 4,2-4,5 mln eritrotsit bo‘ladi.
g. gemoglobin/NB/o‘ziga 1,34—1,36 ml. kislorodni biriktiradi.
Qonning kislorodni maksimal biriktirib olishi 20-22 % dan iborat.
1 g. gemoglobin tarkibida 3,5 mg. temir bo‘ladi.
Erkaklaming 100 g. qoni tarkibida o‘rtacha 15 g. gemoglobin, ayollarda esa 13,8 -14, 5 g. gemoglobin bo‘ladi.
Jismoniy mehnat va sport bilan shug‘ullanish vaqtida eritrotsit va gemoglobin miqdori ortadi.
1 m.3 qonda 5000-8500 leykotsit bo‘ladi.
Qon mavzusi bo‘yicha masalalar yechish metodikasi
Tana og‘irligi 80 kg bo‘lgan odamning tanasida aylanib chiqadigan qon miqdorini hisoblang?
Yechilishi:
Bir kg tana massaga erkaklarda 75 ml/kg qon to‘g‘ri keladi. 80 kg li odamning qon tomirlarda aylanadigan qon hajmini topish uchun 75 mini 80 ga ko‘paytirish kerak.
75 ml/kg • 80 kg = 6000 ml chiqadi.
Javob: 6000 ml.
Qon tomirlarida 6 litr qoni bo‘lgan erkak kishining qoni tarkibida qancha miqdorda shaklli elementlar bo‘ladi?
Yechilishi:
Erkaklar qoni tarkibida gematokrit miqdori 47 % ni tashkil etsa. Bundan ko'rinib turibdiki, erkaklaming har 100 ml yoki 0.1 litr qoniga 47 ml yoki 0.47 1 shaklli elementlar to‘g‘ri keladi. Bu masalani yechish uchun proporsiya tuzamiz.
11. qonda - 0,047 1. shaklli elementlar
1. qonda - x
x = 6,0 1. • 0,047 1: 0,11. = 2,82 1. shaklli elementlar
Javob: 2,82 1. shaklli elementlar bo‘ladi.
Musobaqa vaqtida sportchi jarohat olib 700 ml qon yo‘qotdi. Unga birinchi yordam sifatida 500 ml fiziologik eritma quyildi lekin uning tarkibida biz bilamiz eritrotsitlar yo‘q. Agar sportchining tana massasi 72 kg bo‘lsa uning gematokrit miqdori qanchaga o‘zgardi?
Yechilishi:
Buning uchun jarohatgacha bo‘lgan qonning miqdorini topamiz.
QM = 75 ml/kg • 72 kg. = 5,4 1.
Jarohatdan so‘ngi qon miqdorini topamiz: 5,41. - 0,7 1. = 4,7 1.
Jarohatdan so‘ngi shaklli elementlaming miqdorini topamiz:
1. qon-100%
xl. sh.el. - 47 %
x= 4,7 • 47 % /100 % = 2,209 1. sh.el.
Fiziologik eritma quyilgandan keyingi qon miqdori. x = 4,7 1.+
51 = 5,2 1.
Gematokritni fiziologik eritma quyilgandan keyingi miqdorini topamiz.
1. qon - 2, 209 1. sh.el.
100% - x%
x = 2,209 1 • 100 % / 5,2 1. = 42,5 %
Javob: gematokrit 42,5 % gacha pasaygan.
Og‘irligi 90 kg bo‘lgan odamning tanasida aylanib chiqayot- gan qon hajmini hisoblang?
Yechilishi:
Erkaklaming 1 kg tana massasiga 75 ml/kg qon to‘g‘ri kelishi ma’lum. 90 kg odam tana massasiga qancha qon to‘g‘ri kelishini hisoblash uchun 75 ml/kg • 90 kg = 6000 ml.
Javob: 6750 ml.
Agar odam tanas ida 5.5 1 qon bo‘Isa, undagi shaklli element- laming miqdorini hisoblang?
Yechilishi:
Erkaklarda gematokritning miqdori 47 % teng, bundan ko‘rinib turibdiki har 100 ml. yoki 0.1 1 erkaklaming qonida 47 ml. yoki
047 1 shaklli elementlar to‘g‘ri keladi. Masalani yechish uchun proporsiya tuzamiz
1 1 qonda - 0.047 1 shaklli element
1 qonda - x
x = 5.5 • 0.047 = 2.58 1 Javob: 2.58 1 shaklli elementlar.
Og‘irligi 110 kg bo‘lgan odamning tanasida aylanib chiqa- yotgan qon hajmini hisoblang?
Yechilishi:
Erkaklaming 1 kg tana massasiga 75 m 1/kg qon to'g'ri kelishi ma’lum. 110 kg odam tana massasiga qancha qon to‘g‘ri kelishini hisoblash uchun quyidagi amalni bajaramiz.
75 ml/kg • 110 kg = 8250 ml.
Javob: 8250 ml.
Agar odam tanasida 5 1 qon bo‘lsa, undagi shaklli element- laming miqdorini hisoblang?
Yechilishi:
Erkaklarda gematokritning miqdori 47 % teng, bundan ko‘rinib turibdiki har 100 ml. yoki 0.1 1 erkaklaming qonida 47 ml. yoki
047 1 shaklli elementlar to‘g‘ri keladi. Masalani yechish uchun proporsiya tuzamiz.
1 lqonda - 0.047 1 shaklli element
qonda- x x = 5.0 • 0.047 = 2.351 -Javob: 2.35 1 shaklli elementlar bo'ladi.