Biosfera haqida tushuncha Reja

Biosfera va uning asosiy tashkil etuvchilarining evolyusiyasi
(F.Ramadu, 1981)

Vaqt, yillar soni	Geologik davr	Biosfera	Litosfera	Gidrosfera	Atmosfera
5·10^9 4,5·10^9	Arxey davrining boshi		Quyosh tizimining shakllanishi. Eng qadimgi jinslar	Okean kondensatsiyasi	Erkin kislorod mavjud emas
3·10^9 2·10^9	Dokembriy	Dastlabki bakteriyalar Fotosintez qobiliyatiga ega birinchi organizmlar Ftoplanktonning tez o‘sishi	Vulkanizm Dokembriydagi muzlash	Temir oksidlaridan kislorod paydo bo‘lishi	Kislorod miqdori xozirgi kundagidan 1% ni tashkil etadi. Ozon qatlamining shakllanishi
7·10^8 5·10^8 – 2,25·10^8	Paleozoy erasi	Ko‘p xujayralilarning paydo bo‘lishi. Tomirli o‘simlik va xashoratlarning paydo bo‘lishi	Saxaraning muzlashi. Toshko‘mir qatlamlarining paydo bo‘lishi	Okean xajmining kattalashuvi	Kislorod miqdori xozirgi kundagidan 3-10% ni tashkil etadi.
10^8- 7·10^7	Mezozoy erasi	Sut emizuvchilarning paydo bo‘lishi. Urug‘li o‘simliklarning paydo bo‘lishi	Vulkanizm Bo‘r va gips yotqiziqlarining paydo bo‘lishi.		Kislorod miqdori oshib boradi.
5·10^7	Kaynazoy erasi Eotsen Oligotsen		Qizil ko‘mirni paydo bo‘lishi Vulkanizm
2·10^7	Miotsen	Sut emizuvchilarning turlarini ko‘payishi. Birinchi primatni paydo bo‘lishi			Kislorod miqdori xozirgi kundagiga yaqin
10^7	Pliotsen	Dastlabki odamsimonlar paydo bo‘lishi
10^6	To‘rtlamchi davr	Muzlash		Dengiz satxi xozirgidan 120 m pastda	Kislorod miqdori m’yorida

Geologik va biologik moddalar aylanishi haqida fikr yuritilganda ularning bir-biriga bog‘liik bo‘lgan jarayonlar ekanligini yoddan chiqarmaslik zarur. Chunki bu ikki jarayon doimo birgalikda yuz beradi va ularni bir butun umumsayyoraviy moddalar aylanishi deb ham aytish mumkin.
Noosfera (grekcha noos-aql, ong, spaira – sferik qobiq) jamiyat bilan atrof-muhitning o‘zaro ta’sirlashuv makonidir. Noosfera, ya’ni fikrlovchi qobiq insonning ongli faoliyati ta’sirida jamiyat va tabiatning evolyusion rivojini asosiy harakatga keltiruvchi kuch yoki omilidir.
Rus olimi V.I. Vernadskiy o‘zining biogeokimyoviy tadqiqotlariga tayanib qo‘yidagi ilmiy asoslangan xulosaga keladi: «Insonning xujalik va ishlab chiqarish faoliyati tufayli tabiat kuchli o‘zgarishga uchraydi, bu jarayonda inson bosh o‘zgartiruvchi kuchga aylanadi va u biologik evolyusiya yunalishining belgilovchisi bo‘lib qoladi. Inson bilan biosfera o‘rtasidagi o‘zaro munosabat umumsayyoraviy xarakter kasb etadi. Inson faoliyati tufayli tabiatda modda va energiya aylanishining yangi turi, ya’ni antropogen modda aylanishi qaror topadi. Buning natijasida yerdagi biogeotsenoz jarayon noogeotsenozga o‘tadi». Hozirgi ilmiy texnika tarraqqiyoti rivojlangan sharoitda biosferaning noosferaga aylanishi umumsayyoraviy miqyosdan fazoviy miqyosga o‘tib bormokda. Chunki insonning ongli faoliyati ta’siri nafaqat yer, balki yaqin koinotni ham qamrab olmoqda.
Biosfera tarraqqiyoti faqat insonlarning ilmiy-texnik imkoniyatlari, saloxiyatigagina bog‘lik bo‘lib qolmasdan, balki jamiyatdagi ijtimoiy- siyosiy holatiga, ya’ni tinchlik, barkarorlik, hamjihatlik kabi xolatlar ham bog‘likdir.