Biotexnologiya asoslari

8.3.Biogaz qurilmalarni parametrlarini biomuxandislik hisoblari 
Biogaz ishlab-chiqarishni asosiy va ekspluatasion xarajatlari biogaz qurilmalarini asosiy 
loyiha va ekspluatasiya qilish ko’rsatkichlarini yig’indisi bilan uzviy bog’liq. 
Go’ngga ishlov berish va biogaz qurilmalarini tuzilish parametrlarini aniqlash bo’yicha 
masalalarni echilishi, quyidagi keltirilgan usul asosida amalga oshiriladi: deyarli barcha 
zamonaviy biogaz qurilmalar isitiladigan reaktorlani ishlatishga asoslangan, ya’ni metanogenez 
jarayonini amalga oshishi uchun doimiy ravishda energiya (issiqlik, elektr yoki boshqa bir 
turdagi, shular qatori qayta tiklanmaydigan) saflanadi. 
Biogazdan olingan energiyani summasi, uni ishlab chiqarish saflangan energiya 
summasidan ancha ko’p bo’lgandagina texnologiya samarali hisoblanadi. YA’ni biogaz olish 
shartlari quyida keltirilgan formula asosida amalga oshirilmog’i lozim: 
3
,
м
Q
V
V
CH
Г
T
λ
−
=
(10) 
VT-biogaz miqdori,m
3
; 
Vr-olingan biogazni umumiy miqdori, m
3
; 
QCH-qurilmani o’z ehtiyoji uchun sarf bo’ladigan energiya,kDj/m
3
; 
λ
-, biogazni issiqlik berish xususiyati, kDj/m
3
; 
8.4-rasmda sutkalik energiya sarflarini dQ/dr va olinadigan biogaz energiyasini dVr/dr 
differensiallanganini (darajalanganini) metantenkning aylanma ish rejimida ishlaganida go’nga 
ishlov berish vaqtiga bog’liqligi ko’rsatilgan. 
Biogaz olinishi bilan uni miqdori 
τ
-
τ
min ga etganda u o’z ehtiyoji uchun zarur bo’lgan 
(go’ngni isitish va boshqa issiqlik va energiya sarflari) miqdorini qoplaydi (Vr
λ
qQCH). Keyin 
esa, biogaz to’plana boshlaydi, chunki olinadigan biogazni energiyasini dVr
λ
/dr differensial 
ko’rsatkichi 
τ>τ
min bo’lgan joyda energiya sarflanishi ancha katta bo’ladi (dqk/d
τ
). 
Ko’rsatkichlar teng keogan vaqtda dVr/d
τ
qdqk/d
τ
anaerob bijg’ish jarayonini to’xtatish kerak, 

---

chunki go’ngni metantentda keyinchalik ushlab turishda sarf bo’ladigan energiya biogaz 
olinishidan hosil bo’ladigan energiyaga nisbatan ancha ko’p bo’ladi. 
Biogaz olishni analitik echimi (20 tenglamaga qarang) biogaz chiqishini Vrqf(
τ
) va uni 
ishlab-chiqarish uchun sarflangan energiya miqdoriga nisbatini aniqlash-QCHqf(
τ
), shundan 
kelib chiqqan xolda metanttenkdagi go’ngni bijimshini optimal vaqtini 
τ
opb aniqlashga kelib 
taqaladi. Harhil suyuq go’ng bijg’ishini amalga oshiruvchi anaerob bijitish qurilmalarini 
loyihalashda Vrqf(
τ
) bog’liqligini aniqlash uchun odatda mikrob kinetikalari va xemostat 
nazariyasi tenglamalariga asoslangan jarayonlarni empirik modellaridan foydalaniladi. 
Kinetik konstantlarni ko’rsatkichlari va biomassani o’sish va o’lish parametrlari aniq 
bo’lsa,Vrqf(r) ni funksional bog’liqligini oson topish mumkin. Hozirgacha bu konstantlarni 
ko’rsatkichlarifaqatgina bir necha substratlar uchun ,(glyukoza, sirka kislotasi, propion va 
maslian kislotalari va boshqalar) aniq xolos. Go’ngni bijg’ish jarayonida bu konstantlarni 
aniqlashdan oldin, go’ngni kimyoviy tarkibini va uni tarkibidagi bu moddalarni miqdorini 
aniqlash kerak.
8.4-rasm. Biogaz energiyasini va uni o’zini ehtiyoji sarflanishini ishlov berish vaqtiga 
bog’liqligi. 
Go’ng va go’ng oqavalariga anaerob qurilmalarda ishlov berish jaryonlari uchun bunday 
ma’lumotlar hozircha yo’q. 
SHuning uchun ham ko’rinishi va kimyoviq tarkibi chorvachilik fermalardagi muayyan 
sharoit bilan uzviy bog’liq. Vrqf(r) bog’liqlik laboratoriyalarda yoki kichik qurilmalar sharoitida 
aniqlanishi maqsadga muvofiq bo’ladi. 
Go’gni bijg’ishidan hosil bo’ladigan biogazni solishtirma miqdorini aniqlash bo’yicha olib 
borilgan tajribalar va bu natijalarni matematik ishlovi, dVr/drqf(r). Bog’liqlik quyidagi empirik 
tenglamaga mos kelishini ko’rsatadi: 
)
(
,
3
2