BİSMİllahir-rəhmanir-rəHİM

HƏZRƏ-MOVTDA YAŞAYAN MÜXALIFLƏRLƏ DÖYÜŞ

Həzrə-Movtda Kində, Bəni-Zuhəl, Bəni-Təmim və s. adlı qəbilələr Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-in Əhli-beytini və haşimiləri himayə edərək, Əbu Bəkrin xilafətini rəsmiyyətə tanımır, xəlifənin mə`murlarına zəkat verməkdən imtina edirdilər. Onlar (zəkatı yığmağa mə`mur olunan) Ziyad ibn Lübeydin yığdığı zəkatı geri istəyib dedilər: “Biz həyatda olduğu vaxtda Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-ə itaət edirdik. Əgər hal-hazırda onun Əhli-beytindən kimsə dini-siyasi işləri öhdəsinə götürən varsa, yenə ona itaət edəcəyik. Əbu Bəkrin isə bizim üzərimizdə bir əhd-peymanı olmadığı üçün ona itaət etmək bizə vacib deyildir!”²

Onlardan başqa birisi belə dedi: “Sən bizi elə bir kəsə itaət etməyə də`vət edirsən ki, nə o bizimlə, nə də biz onunla bir əhd-peyman bağlamışıq!” Ziyad dedi: “Sən düz deyirsən, lakin biz onu seçmişik.” Bir nəfər dərhal dedi: “Peyğəmbərin Əhli-beytindən üz döndərdinizmi?! Axı bu (xilafət) onların haqqı idi?” Ziyad belə cavab verdi: “Mühacir və ənsar qrupları nə etdiklərini səndən yaxşı bilirlər!” O isə dedi: “Xeyr, siz Əhli-beytə qarşı yalnız həsəd etdiyinizdən, onlara itaətdən boyun qaçırdınız.”!

Bu zaman Ərəfcə ibn Abdullah Zühəli dedi: “Allaha and olsun ki, o düz danışır. Bu kişini (Ziyad ibn Lübeydi) qovun, çünki onun dostu (Əbu Bəkr) xilafətə layiq deyildir.”

Onlar hamılıqla deyirdilər: “Biz Allaha iman gətirmişin, Mühəmmədin Onun Peyğəmbəri olduğuna şəhadət verir və namaz qılır, əmlakımızı isə Əbu Bəkrə vermirik!”³

YƏMƏN MÜXALIFLƏRI

Yəməndə camaatın Əbu Bəkrin əleyhinə qiyam etməsini səbəbi onun mə`murlarının zəkat yığdıqda göstərdikləri yaramaz rəftar idi. Belə ki, bir dəfə mə`murlardan biri bir cavandan bir dəvə balasını alıb deyirdi: “Hökmən bunu zəkat verməlisən.” Cavan “Mən bu dəvə balasını çox istəyirəm, ona görə də əgər mümkünsə, onun yerinə başqa bir dəvəni götür!” – desə də, o, qəbul etmədi, hətta qəbilə başçısı buna vasitəçilik etsə də, heç bir tə`siri olmadı. Qəbilənin başçısı mə`murun bu hərəkəti və bəhanəsini gördükdə, dərhal həmin dəvəni zəkat hesabı içərisində olan dəvələrdən ayırıb, sahibinə verdi. Bu xəbər Əbu Bəkrə çatdıqda, oraya bir qoşun göndərdi. Bu düşüncəsiz hərəkət adi danışığı böyük bir döyüşə çevirdi. Bu zaman Həzrə-Movt qəbiləsinin qiyam xəbəri Yəmən əhalisini daha çox müqavimət göstərməyə vadar etdi.

Xəlifənin ordusu onların şəhərini (Dəbanı) mühasirəyə alıb, güzəranı çətinləşdirdikdə, camat çarəsizlikdən Əbu Bəkrin şəhərdən qovub çıxartdıqları valiyə dedilər: “Biz sülh etmək və boynumuzda qalan zəkatı vermək istəyirik.” O vəziyyəti belə görüb dedi: “Biz bunu qəbul edə bilmərik, lakin bizim haqq olduğumuzu, özünüzün isə əyri və batil yolda, bizdən ölənlərin behiştdə, sizdən ölənlərin isə cəhənnəmdə olduğunu iqrar və bizim hökm etdiyimiz hər bir məsələni qəbul etdiyiniz təqdirdə, qəbul edərik.” Onlar çarəsizlikdən buna razılıq verdilər. Bu zaman onların silahı yerə qoyub, şəhərdən çıxmaları əmr olundu. Belə də oldu. Əbu Bəkrin ordusu şəhərə girdi. Lakin gözlənilmədən onlar şəhərin böyüklərinin bir-bir boynunu vurub, qadın və uşaqlarını əsir tutdular və mal-dövlətlərini qarət edərək Mədinəyə, Əbu Bəkrin yanına qayıtdılar.¹

Əbu Bəkrin ordusu Yəmən əhalisini məhkum etdikdən sonra Kində qəbiləsinə hücum edərək, onların ə`yan-əşrafları və böyüklərinin başlarını kəsdilər, qalanlarını isə əsir tutub Mədinəyə gətirdilər.²

FƏDƏK

Biz burada Fədək hadisəsinin təfərrüatı haqda söz açmaq istəmirik. Bu barədə bir çox kitablar yazılmış və dəyərli tədqiqatlar aparılmışdır. Biz isə yalnız onu qısa araşdırmaqla, təhqiq və qəzavəti oxucuların özünə həvalə edəcəyik.

FƏDƏKIN SIYASI-COĞRAFI MÖVQEYI

Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-in Məkkədən qayıtmasından təqribən bir ay yarım keçdikdən və “Hüdeybiyyə” sülhündən sonra (6-cı hicri qəməri ilinin axırlarında) o həzrət “Xeybər”i fəth etmək məqsədilə yola düşdü. Fədək məntəqəsi “Xeybər”in yaxınlığında, Mədinənin 140 kilometrliyində yerləşir və “Xeybər” qalalarından sonra Hicaz yəhudilərinin mərkəzi sayılırdı.

“Xeybər” qalaları və əmlakı alındıqdan sonra yəhudilər “Vəti” və “Sülam” adlı iki qalaya sığındılar, Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-in ordusu hər iki qalanı mühasirəyə aldılar. Yəhudilər bir nicat yolu tapa bilməyib, tezliklə məhv olacaqlarını gördükdə, o həzrətdən oranı tərk etmək üçün icazə istədilər. Peyğəmbər onlara icazə verdi. Onlar qaladan çölə çıxdıqdan sonra o həzrətə təklif etdilər ki, əmlaklarının və əkin yerlərinin məhsulunun yarısını özünə götürsün, bunun müqabilində məntəqəni tərk etməsinlər və hər zaman onları çıxarmaq istədikdə, əmlaklarını geri qaytarsın.³

Peyğəmbəri-Əkrəm (s) bu təklifi qəbul etdi. Fədək əhalisi də bu müqavilədən agah olduqda, o həzrətdən xahiş etdiklər ki, onlarla da belə bir müqavilə bağlamağa razılıq versin. Beləliklə, Xeybər müsəlmanların ümumi əmlakından, Fədək isə Peyğəmbərə məxsus oldu. Çünki Fədəklə bağlı əsla döyüş olmadı.⁴ Qur`an ayələrinə əsasən, müharibəsiz təslim olan camaatın məntəqəsi müsəlman olduqları təqdirdə, özlərinə aid olur, yox əgər müsəlman olmayıb, sülh müqaviləsi bağlasalar, yaşadıqları məntəqənin ya hamısı, ya da bir hissəsi Peyğəmbərin (s) şəxsi əmlakına keçirdi.

BU MƏSƏLƏ ILƏ BAĞLI MÜBAHISƏLƏR

Peyğəmbəri-Əkrəm (s) vəfat etdikdən bir həftə sonra xəlifə, Fatimeyi-Zəhra (ə.s)-ın işçilərini Fədəkdən çıxartdı. Oranın bağlarını və əkin sahələrini Islam dövlətinə məxsus əmlakdan hesab etdi. Xəlifə, Peyğəmbər (s)-in Fədəki Fatiməyə (ə.s) bağışladığını iqrar etsə də, bu bəxşişin o həzrətdən sonra qüvvədən düşdüyünü, mö`təbər olmadığını, müsəlmanların ümumi əmlakından sayıldığını və Islam dövlətinin ixtiyarına keçdiyini iddia etdi.

Bu məsələ haqda xəlifə ilə Fatimeyi-Zəhra (ə.s) arasında dəfələrlə camaat qarşısında mübahisə olunsa da, tarixdə həmin söhbətlərin təfərrüatı qeydə alınmamışdır.¹ Əbu Bəkrin Səqifə yığıncağındakı söhbətindən sonra onun Fədəklə bağlı mübahisəsi və söhbəti daha həssas göstərilmişdir. Buna görə də Əbu Bəkri siyasi mübahisələrin ustalarından hesab etmək lazımdır. Çünki o, mübahisədə çox zirək və hövsələli olmuşdur. Onun söhbətinin bir qismini mütaliə etdikdə, bunun doğruluğu daha da aydınlaşır. O, camaatın qarşısında Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-in qızı Fatimeyi-Zəhra (ə.s)-a belə demişdir:

“Ey Peyğəmbərin qızı! Sənin atan mö`minlərə qarşı çox mərhəmətli və mehriban idi. Amma kafirlərə qarşı mehriban deyildi. Onlara dərdli əzabın olacağını xəbər verirdi. Onun nəsəbini araşdırsaq, digər qadınların deyil, yalnız sənin atan olduğunu, dostları arasında isə tənha əmisi oğlu Əlini görəcəyik. Peyğəmbər onu bütün dostlarından üstün tutdu. Əli elə bir şəxsiyyət idi ki, Peyğəmbərə hər bir ağır işdə kömək edirdi. Yalnız səadətə qovuşmuş insanlar sizi sevir və tək Allahdan uzaq olan bədbəxt insanlar isə sizinlə düşmənlik edirlər. Siz, Peyğəmbərin pak ailəsi və onun bəyəndiyi şəxslərsiniz. Xeyirli işlərdə bizə yol göstərən və bizi behiştə sövq edən sizsiniz. Mənim nə haqqım var ki, sənin əmin oğlunu xilafətdən kənarlaşdırım! Amma Fədəkə və atanın sənə bağışladıqlarına gəldikdə, əgər onlar sənin haqqındırsa və mən bunu səndən almışamsa, onda zülmkaram. Irs və mirasa gəldikdə isə, bildiyin kimi, atan buyurmuşdur ki, biz Peyğəmbərlər (özümüzdən sonra) irs qoymuruq və bizdən qalanlar sədəqədir.

Ey Peyğəmbərin qızı! Allaha and olsun ki, Onun heç bir məxluqunu sənin atandan çox istəmirəm! Atan vəfat etdiyi gün istəyirdim ki, göylər yerə tökülsün. Allaha and olsun, çox istəyirəm ki, Ayişə kimsəsiz qalsın, amma sən yoxsul qalmayasan. Mümkün ola bilərmi ki, mən hamının haqqını verdiyim halda, sənə qarşı zülm və haqsızlıq edim?! Sən Peyğəmbərin qızısan! Bu əmlak Peyğəmbərin deyil və bütün müsəlmanlara aiddir. Atan onu Allah yolunda vermiş və onunla camaatın ehtiyacını aradan qaldırmışdır. Onun vəfatından sonra, mən də onun kimi rəftar edəcəyəm.”

Əbu Bəkrlə xanım Fatimənin (ə.s) arasında söz uzanır, o, mahir danışıb, özünü xeyirxah göstərsə də, o həzrət daha da tutarlı cavab və dəlillər gətirərək, xəlifənin sözlərinin puç və əsassız olduğunu göstərirdi. Xəlifə yeni bir söz demək istəyəndə, xanım buyurdu: “Allaha and olsun ki, heç vaxt səninlə danışmayacaq və sənə qarğış edəcəyəm!”²

Xanım Fatimənin (ə.s) son sözü, eləcə də Əli ibn Əbi Talib (ə)-dan tərəfdarlıq etməsi xəlifəni daha da qəzəbləndirdi, camaat arasında qalmaqal yarandı. Bu zaman qaşqabaqlı halda qışqıraraq dedi: “Ey camaat! Nə üçün hər deyilənə qulaq asırsınız? Bu arzular Peyğəmbərin vaxtında harada idi? Kim bu haqda bir söz eşidibsə, yaxud bir şey görübsə, desin və şəhadət versin. Lakin bu hadisə quyruğu özünə şahid olan tülküyə bənzəyir ki, fitnə-fəsad törətmək və çarəsizlərdən kömək istəyir. Uşaqları və qadınları köməyə çağırırlar. Onlar cahiliyyət dövrünün qadınlarına bənzəyirlər ki, çirkin işi hər şeydən üstün tuturlar!!!

Bu zaman Fatimeyi-Zəhra (ə.s) evə qayıtdı.

Əbdül-Həmid Mədaini yazır: “Mən bu sözləri ustadım Nəqib Əbu Yəhya Bəsriyə oxuyub dedim: “Əbu Bəkrin bu sözləri nəyə kinayədir?” Ustadım dedi: “Onun sözlərində kinayə yoxdur, əksinə hamısı aydındır!” Dedim: “Əgər aydın olsaydı, bunu səndən soruşmazdım.” Ustadım gülüb dedi: “Onun məqsədi Əli idi.” Soruşdum: “Yə`ni bu sözlərin hamısı Əliyə aiddirmi?” Dedi: “Bəli, ey oğul, hakimiyyət belədir!” Soruşdum: “Bəs, ənsardan olanlar nə dedilər?” Dedi: “Onlar Əlidən tərəfdarlıq etdilər, lakin o, onları fitnənin baş verəcəyindən qorxudub çəkindirdi.”¹

Əbu Bəkrin istinad yeri iddia etdiyi və guya Peyğəmbərdən eşitdiyi bu hədis idi: “Biz Peyğəmbərlər heç bir irs qoymuruq və bizdən qalanlar sədəqədir.”

Ibn Əbil-Hədid yazır: “Böyük hədis alimlərinin e`tiraf etdiyi kimi, bu hədisi Əbu Bəkrdən başqa heç kim nəql etməmişdir.”²

Qeyd etmək lazımdır ki, heç bir tarixçi yazmamışdır ki, Fatimeyi-Zəhra (ə.s) Fədək bağına sahib olduğu müddət ərzində ondan götürülən məhsulu özü üçün xərcləsin.³ Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-in Əhli-beyti Fədəkin gəlirini fəqirlər arasında bölürdü. Bu məsələ heç bir şəkk-şübhə yoxdur.⁴ Buna əsasən, həzrət Fatimənin (ə) Fədəki tələb və buna israr etməsinin başqa bir dəlili var idi.⁵

Izzuddin Əbu Hamid Mö`təzili yazır:

“Bir gün ustadım Əli ibn Faruqidən soruşdum: “Fatimeyi-Zəhra Fədəklə bağlı hadisədə düz danışırdımı?” Dedi: “Bəli!” Dedim: “Bəs, nə üçün Əbu Bəkr Fədəki ona vermədi?” O, təbəssüm edib dedi: “Əgər həmin vaxt Fədəki sadəcə iddiası ilə ona versəydi, ondan sonra xilafəti əri üçün iddia etdikdə, Əbu Bəkr bəhanə gətirə bilməyəcəkdi. Çünki ondan qabaq şahidsiz onun dediklərinin doğru olduğunu hökm etmişdi.” Ustadım bu cümləni zarafata desə də, onun bu sözü həqiqət idi.”⁶

Bu sünnü alimi başqa bir yerdə belə yazır:

“(Peyğəmbər (s)-in qızı ilə Əbu Bəkr və Ömərin arasında baş verən ixtilaf və mübahisələr Fatimənin ömrünün sonuna qədər onlara qarşı qəzəbli olduğuna səbəb oldu.) Fatimə onların hər ikisindən qəzəbli halda dünyadan getdi və vəsiyyət etdi ki, onlar ona namaz qılmasınlar. Bu, bizim böyüklərimizin yanında çox da əhəmiyyətli məsələ deyildir. Əlbəttə, onlar Peyğəmbərin Əhli-beytinin hörmətini gərək saxlayaydılar, lakin nə etmək olar, müsəlmanlar arasında ixtilaf və təfriqənin yaranmasından qorxub, məsləhət üzrə hərəkət etdilər.”⁷

Bu acı hadisədən bir neçə gün sonra Əbu Bəkr və Ömər xanım Fatiməni (ə.s) görmək üçün o həzrətdən xahiş etdikdə, xanım qəbul etmədi. Onlar imam Əlinin (ə) yanına gəlib dedilər ki, Peyğəmbərin qızını görmək istəyirik. Xanım isə onlardan üz döndərib buyurdu: “Əgər Peyğəmbərdən bir hədis nəql etsəm, ona əməl edəcəksinizmi?”

Dedilər: “Bəli.”

Buyurdu: “Sizi Allaha and verirəm, Allahın Rəsulununun belə buyurduğunu eşitmisinizmi: “Fatimənin razığılı mənim razılığım, qəzəbi isə mənim qəzəbimdir. Hər kəs qızım Fatiməni sevsə, həqiqətən, məni sevmiş, hər kəs onu razı salsa, məni razı etmiş və hər kəs onu qəzəbləndirsə, məni qəzəbləndirmişdir.”

Dedilər: “Bəli, bu hədisi Allahın Rəsulundan eşitmişik!”

Buyurdu: “Allahı və mələkləri şahid tuturam ki, sizin hər ikiniz məni qəzəbləndirmiş və razı etməmişdir. Əgər Peyğəmbəri görsəm, sizin hər ikinizdən şikayət edəcəyəm... Hər namaz vaxtı sizə qarğış edirəm.”¹

Buxari “Səhih” kitabında yazır:

“Fatimənin Əbu Bəkr və Ömərdən narahat və qəzəbli olması vəfat etdiyi vaxta qədər davam etdi... Bu məsələ doğrudur və çoxlu səhih rəvayət onu təsdiqləyir.”²