Nizolarning buzg‘unchilik oqibatini muvaffaqiyatli hal etish ularni atroflicha o‘rganishni talab etadi. Bunga esa jamoaning yuqori darajada rivojlanganligi va iliq ijtimoiy psixologik muhitga ega bo‘lishi orqali erishiladi. Nizo haqidagi dstlabki konsepsiyalar XIX-XX asrlarda vujudga kelib, asosiy nizo va uning echimlarini topish yo‘llari bo‘yicha qo‘yilgan qadamlar o‘tgan asrning oxirlarida salmoqli o‘rin egalladi. Pixologiya va ijtimoiy psixologiya sohasida rus olimlari V.O.Ageev (1990), A.A.Bodalev (1983), V.I.Juravlev (1983), N.N.Obozov (1979), I.A.Kox (1997), YA.A.Ansupov, A.I.SHipilov (2000), F.M.Borodkin (1989), A.K.Zaysev (1992, 1993), A.G.Zdravomislov (1995) va shu kabilarning tadqiqotlarida nizoning nazariy asoslari yoritilgan.
Nizo + muammo + nizoli vaziyat + nizo ishtirokchilari + insident.
Ziddiyatlarni ijtimoiy hayotda namoyon bo‘lish shakliga qarab quyidagi turlarga ajratish mumkin:
iqtisodiy ziddiyatlar (insonlarning moddiy iqtisodiy faoliyati doirasida vujudga keladi);
ijtimoiy ziddiyatlar (sotsial guruhlarning ijtimoiy xususiyatlaridan kelib chiqadi);
sinfiy ziddiyatlar (ijtimoiy sinflar o‘rtasidagi tafovut asosiy nizo manbai);
siyosiy ziddiyatlar (ma’lum guruhlarning manfaatlari doirasidagi kurash);
mafkuraviy ziddiyatlar (dunyoqarashlar o‘rtasidagi tavofutlar asosida vujudga keladi);
madaniy ziddiyatlar (turli madaniyat vakillari o‘rtasidagi to‘qnashuvlar jarayonida vujudga keladi);
aksiologik ziddiyatlar (qarama-qarshi qadriyatlarga ega har xil guruhlarni boshqarish oqibati tarzida);
pozitsiyali ziddiyatlar (tashkiliy munosabatlar tuzilishidagi o‘rniga qarab farq qiluvchi manfaatlari bir-biriga zid ijtimoiy guruh yoki shaxslar o‘rtasida vujudga keluvchi nizolar).
Odamlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatning turli vaziyatlariga qarab, nizolarni ketirib chiqaruvchi sabablarni quyidagi uch guruhga ajratish mumkin:
shaxslararo munosabatlardagi psixologik xususiyatlar, simpatiya va antipatiya, madaniy va etnik tafovutlar, rahbarning yomon kommunikatsiyaga egaligi va boshqalar;
guruh a’zolarining o‘ziga xosligi, masalan, emotsional holatlarini boshqara olish uquviga ega emasligi, agressivligi, kommunikabellik va taktning yetishmasligi.
