Bogcha yoshidagi bolalarning kattalar mehnatiga munosabati

IRODA RIVOJLANISHINING ASOSIY ASPEKTLARI
Iroda rivojlanishining asosiy aspektlari
IRODA RIVOJLANISHINING ASOSIY ASPEKTLARI
Bog’cha yoshidagi bolalar irodaviy harakatlarining rivojlanishida juda katta rol o`ynaydi. O’yin bolalar irodasini o`stiruvchi va ahmlo’chi omillardan biridir. Bolalar o’zlarining turli-tuman o`yinlarida o`z oldilariga ma’lum maqsadlarni qo`yadilar, ba'zan uchrab qolgan to`siqlarni yengib, ko`zlagan maqsadlarini amalga oshirishga harakat qiladilar. Bog’cha yoshidagi bolalar irodaviy harakatlarini o’stirish va mustahkamlashda rollarga bo`linib o`ynaydigan hamda qoidali o`yinlarning ahamiyati g’oyat kattadir. 
Bog’cha yoshidagi bolalar irodaviy harakatlarining rivojlanishida juda katta rol o`ynaydi. O’yin bolalar irodasini o`stiruvchi va ahmlo’chi omillardan biridir. Bolalar o’zlarining turli-tuman o`yinlarida o`z oldilariga ma’lum maqsadlarni qo`yadilar, ba'zan uchrab qolgan to`siqlarni yengib, ko`zlagan maqsadlarini amalga oshirishga harakat qiladilar. Bog’cha yoshidagi bolalar irodaviy harakatlarini o’stirish va mustahkamlashda rollarga bo`linib o`ynaydigan hamda qoidali o`yinlarning ahamiyati g’oyat kattadir. 

O`yin qoidalariga rioya qilishda o’z iroda kuchini ishga solishga to`g`ri keladi, chunki bola o`yin paytida o`zining harakatlarini o’ynovchilarning maqsadlari bilan moslashtirishi kerak. Kichik guruh bolalari esa buning uddasidan chiqa olmaydilar, ya'ni o’yinga to’la rioya qila olmaydilar. Shuning uchun ular qoidali o`yinda qatnashganlarida juda sodda sohani bajaradilar.

Masalan, "poezd" faqat passajir (yo’lovchi) rolini o`ynaydilar. Bog’cha yoshidagi bolalar irodaviy harakatlarini o’stirish va mustahkamlashda ularni mehnat mashg`ulotlariga jalb qilishning ham ahamiyati kattadir. Bolalarga biron mehnat topshirig`i berilsa, ular ayni chog’dagi o’zlarining mayl-xohishlarini engib, mehnat topshiriqlarini o`z vaqtida bajarishga intiladilar. Ular ko`pincha hatto o’ynab turgan o’yinlarini ham to`xtatib, topshiriqni bajarishga kirishadilar. Bu esa ularda irodaviy harakatlarning rivojlanishiga yordam beradi.
Masalan, "poezd" faqat passajir (yo’lovchi) rolini o`ynaydilar. Bog’cha yoshidagi bolalar irodaviy harakatlarini o’stirish va mustahkamlashda ularni mehnat mashg`ulotlariga jalb qilishning ham ahamiyati kattadir. Bolalarga biron mehnat topshirig`i berilsa, ular ayni chog’dagi o’zlarining mayl-xohishlarini engib, mehnat topshiriqlarini o`z vaqtida bajarishga intiladilar. Ular ko`pincha hatto o’ynab turgan o’yinlarini ham to`xtatib, topshiriqni bajarishga kirishadilar. Bu esa ularda irodaviy harakatlarning rivojlanishiga yordam beradi.

Bolalardagi irodaviy harakatlari rivojlantirish maqsadida ularni o'z-o’ziga xizmat qilish, supurish-sidirish, guruhda navbatchilik qilish, poliz ekinlari, gullarni parvarish qilish va tabiat burchaklarida navbatchilik qilish kabi mehnat turlariga jalb qilish zarur. Bunda faqat mehnat topshiriqlari berish bilangina cheklanib qolmay, balki bolalarning bu topshiriqlarni qanday bajarayotganliklarini ham sistemali ravishda tekshirib, nazorat qilib turish lozim. Ana shunday qilgandagina bolalarda javobgarlik hissi yuzaga keladi.

Bog`cha yoshidagi bolalarning biron maqsadni aniqlash va biron qarorga kelishlarida motivlar kurashi ham ko’rinadi. Masalan, kichik yoshdagi bog`cha bolasiga ikkita o’yinchoqni ko`rsatib, shulardan birini tanlab olish taklif etilsa, u darrov tanlab ololmaydi. U qo`lini goh u o’yinchoq, goh bu o`yinchoqqa cho'zadi. Bunday holda juda sodda bo'lsa ham motivlar kurashi yuzaga keladi, bola qaysi bir o’yinchoqni olish haqida qarorga kelolmaydi. O’rta va katta guruh bolalari esa biron o`yin o`ynashni tanlashda (ya'ni o’yin maqsadini aniqlashda) anchagina tortishadilar.
Bog`cha yoshidagi bolalarning biron maqsadni aniqlash va biron qarorga kelishlarida motivlar kurashi ham ko’rinadi. Masalan, kichik yoshdagi bog`cha bolasiga ikkita o’yinchoqni ko`rsatib, shulardan birini tanlab olish taklif etilsa, u darrov tanlab ololmaydi. U qo`lini goh u o’yinchoq, goh bu o`yinchoqqa cho'zadi. Bunday holda juda sodda bo'lsa ham motivlar kurashi yuzaga keladi, bola qaysi bir o’yinchoqni olish haqida qarorga kelolmaydi. O’rta va katta guruh bolalari esa biron o`yin o`ynashni tanlashda (ya'ni o’yin maqsadini aniqlashda) anchagina tortishadilar.

Bog’cha yoshidagi bolalarda ijtimoiy motivlarning ta'siri bilan bir qator irodaviy sifatlar, ya'ni qat'iylik, mustaqillik, tashabbuskorlik, dadillik kabi sifatlar tarkib topa boshlaydi. Lekin bog`cha yoshidagi bolalar bunday sifatlari katta odamlarnikidek mustahkam, ya’ni xarakter xislatlariga aylanib ketgan darajada bo`lmaydi, o`rta va katta yoshda ko’rinadigan ba'zi iroda sifatlari (qat’iylik, mustaqillik kabi) ko`pincha epigodik xarakter kasb etadi.

Bu yoshdagi bolalar bajarayotgan ishlarida biron to`sqinlik uchrab qolsa, o’zlari mustaqil ravishda bartaraf qilishga urinadilar. Lekin bu ishning ular uchun og`irlik qilayotganligi sezilib turadi. Shu sababli bunday to’sqinliklar chiqib qolgan paytda ular kattalarni yordamga chaqiradilar. Uzoqroq davom etadigan to`sqinli dami yengishga bog`cha yoshidagi bolalarning chidamlari etmaydi. 
Bu yoshdagi bolalar bajarayotgan ishlarida biron to`sqinlik uchrab qolsa, o’zlari mustaqil ravishda bartaraf qilishga urinadilar. Lekin bu ishning ular uchun og`irlik qilayotganligi sezilib turadi. Shu sababli bunday to’sqinliklar chiqib qolgan paytda ular kattalarni yordamga chaqiradilar. Uzoqroq davom etadigan to`sqinli dami yengishga bog`cha yoshidagi bolalarning chidamlari etmaydi.