Bolalarni sahnalashtirish va ijodiy faoliyatga o’rgatish” fanidan

15-MAVZU. YUMSHOQ O’YINCHOQLAR TAYYORLASH.
Reja :
Yumshoq o’yinchoqlar tayyorlash turlari.
Yumshoq o’yinchoqlarning bola tarbiyasida axamiyati.
Qo’llaniladigan ta’lim texnologiyasi: T sxemasi, muammoli ta’lim, klastr, diologik yondoshuv.
Hozirgi paytda yumshoq o‘yinchoqlarga bo‘lgan talab kundan-kunga
ortib bormoqda. Shunga ko‘ra‚ biz maktabgacha tarbiya muassasalari
tarbiyachilari, boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining ishlarini yengillashtirish maqsadida asosan qo‘g‘irchoq teatri to‘garaklarida qo‘llanib kelinayotgan o‘yinchoqlar namunasini e’tiboringgizga havola etishni lozim topdik. Bu o‘yinchoqlar tarkibiga, bezaklariga sharoitdan kelib chiqib va mahoratingizga ko‘ra ayrim o‘zgarishlar kiritishingiz mumkin.
O‘yinchoqlarni berilgan katakchalar yordamida 2,3,4 va bir necha marta
kattalashtib andozani unga ko‘ra tayyorlash qulaydir. Tikish usullarini esa
yaxshi bilasiz. Har bir o‘yinchoqning qismlari bir-birga tikilgach, ichki
qismlarini tashqariga ag‘darishni unutmang. Lekin uning ichiga esa gazlama
bo‘laklari, qiyqimlar, paxta tiqilishi mumkin. Ayrim o‘yinchoqlarning old
va orqa oyoqlari mahkam turishi uchun simdan karkas sifatida
foydalaniladi. Ko‘z, shoxchalarni yog‘ochdan ham tayyorlash mumkin. Ba’zan ko‘z
sifatida chiroyli tugmachalardan ham foydalanish tavsiya etiladi. Mazkur detallar kartondan yasaladigan bo‘lsa, guash, akvarelda bo‘yalib, ustidan lak qoplanadi.
Kerakli asboblar:
1. Ignalarning turli katta kichiklari.
2. G‘altakli turli rangdagi iplar.
3. Rangli mulina iplari.
4. Turli rangdagi ipakli iplar.
5. Qaychi 6 dona.
6. Bigiz.
7. Ombir 1 dona.
8. Dazmol.
9. Yog‘ochli, temirli tayyoqcha (paxta to‘ldirish uchun)
10. Tikuv mashinasi.
11. Oddiy qalamlar.
12. Loy yasashda ishlatiladigan tayoqcha.
13. Rasm chizish uchun mo‘yqalamlar.
14. Doiraviy ombur 2 dona.
15. Har xil kattalikdagi igna.
16. Har xil rangdagi №10, №40, №50, №60 turli qalinlikdagi iplar.
17. Har xil rangdagi ipak ip.
18. Dag‘al iplar.
19. Yumshoq jag‘li ombir.
20. O‘tkir jag‘li ombir.
21. Angishvona.
22. Dumaloq yog‘och (paxta tikish uchun)
23. Qalam.
Kerakli ashyolar:
Yumshoq o‘yinchoq uchun iloji boricha yangi mato yoki avvaldan yuvib,
dazmollangan satin, barxat, shtapil, paxmoq, chit, junli matolar.
O‘yinchoq hayvonlarni tayyorlash uchun, sun’iy va tabiiy jun
matolaridan foydalaniladi. Tana‚ yuz ko‘rinishlarini tasvirlovchi
qo‘g‘irchoq o‘yinchoqlari uchun shifon‚ shoyi matolar. Yuz uchun och pushti, och jigarrangi matodan olinadi.
Kiyimlari uchun: rangli matolar. Soch uchun: sun’iy iplar, viskoza,
qismlarni biriktirishda 1-2 mm yumshoq simlardan o‘yinchoqlarni
jixozlashda, har xil tugmacha, biser, tisma, lentachalar, shnurlar hamda eskiz tayyorlash uchun plastilin zarur. O‘yinchoq ichini paxta, sintefon‚ trikotaj chiqindilari, averlo tikishda chiqqan qirindilar‚ yog‘ochdan chiqqan qipiq bilan to‘ldirish mumkin.
Yumshoq o‘yinchoq tayyorlashga o‘rgatish ishini nimadan boshlash kerak?
Dastlab, bolalarni igna ushlashdga‚ igna to‘g‘nog‘ichdan o‘rinli foydalanishga, so‘ng eng oddiy chok turlarini tikishga o‘rgatish zarur. Chok turlarini o‘rgatish uchun amaliy bir necha ish tavsiya etiladi (ro‘molcha tikish, xaltacha, kitob uchun xatcho‘p) bu esa bolalarni chok turlarni tikish malakasini egallashlariga sharoit yaratadi. Bolalarda igna bilan ishlash malakasi hosil bo‘lgandan so‘ng, oddiy model tayyorlashga o‘tiladi. Kichik bolalar qo‘lda tikadilar, kattaroq bolalar tikuv mashinada tikishlari mumkin.
Yumshoq o‘yinchoq tayyorlash jarayoni quyidagi ishlardan iborat: mato
tanlash, g‘ijim bo‘lak matoni dazmollash, matoga andozani chizish, qismlarni bichish, tikish, ichini to‘ldirish‚ ustini jihozlash.
Andoza kartondan tayyorlanadi. Bichishda mato ikkiga buklanadi, uning
chap tomoniga andoza qo‘yib, uchi yaxshi ochilgan qalam bilan tayyorlanayotgan bo‘lsa, andoza har bir bo‘lak mato ustiga ipini qiyalab yo‘nalgan tomoniga qo‘yiladi. To‘q mato bo‘lsa, andoza oq yoki sariq rangli qalam bilan, och rangli mato bo‘lsa qora rangli uchi yaxshi ochilgan qalamdan foydalaniladi.
Chizib olingan mato har tomonidan 0,5 sm chok uchun qoldirib, qirqiladi, so‘ng qo‘lda yoki mashinada tikiladi. Burchaklari o‘ng tomonidan chiqariladi. Tayyor tikilgan shakl metal tayoqcha yordamida o‘tmas tomoni bilan o‘ngiga ag‘dariladi.
Agar o‘yinchoq tabiiy jundan tayyorlanayotgan bo‘lsa‚ chok xaqi qoldiriladi, chetlari qalin ipda tikiladi. O‘yinchoq titiluvchan matodan
bo‘lsa chok xaqi qodirilmaydi, o‘yinchoq bichib bo‘lgandan so‘ng, ustki qismdan halqa choki bilan tikiladi.
Hayvon va qushlarni tikish quyidagi qoida bo‘yicha: avval tana va
qorin qismlar bir biriga tikiladi. Shaklning ikki yarmi tayyor bo‘lgandan so‘ng ularni birga tikiladi. Shakl o‘ngiga ag‘darilib, ochiq qoldirilgan joydan ichi to‘ldiriladi, qismlar bir-biriga ko‘rinmas chok bilan birlashtirib tikiladi. O‘yinchoqning ichi paxta yoki mayda mato qiyqimlari bilan to‘ldiriladi oyoq qismlarini tayoqcha yordamida to‘ldiriladi. Bolalar texnik jarayon bilan tanishtirilgandan so‘ng o‘yinchoq tayyorlashga o‘tiladi.
O‘yinchoq tayyorlanishning murakkablik bosqichiga qarab ikki guruhga
ajratiladi:
1-guruh (kichik bolalar) yengil to‘ldiriladigan o‘yinchoqlar (tovuq, matreshka qo‘g‘irchog‘i, pingvin, o‘rdakcha, kuchukcha, filcha, quyoncha, ayiqcha, xo‘tikcha, jirafa, pastki qismi tikilgan qo‘g‘irchoq).
2- guruh qo‘g‘irchoq teatri uchun qo‘g‘irchoq personajlari (ayiqcha, maymuncha, qo‘g‘irchoq, mushuk, sim sinch o‘rnatilgan o‘yinchoq).
Eslatma: berilgan andoza qanday kattalikda bo‘lsa shundayligicha
tikilishi kerak. Kattalashtirishga berilgan, kattalashtirishi kerak bo‘lgan o‘yinchoq katak ichida chiziladi.
O‘yinchoqlar tayyorlashni kattalar ham, bolalar ham yaxshi ko‘radilar.
Bular bolalar uchun bir ermak o‘yin bo‘lsa, kattalar uchun bolalar qalbiga yo‘l topishdir. O‘yinchoqlar yasash bolalarning fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi. saviyasini kengaytiradi, ijodiyotga qiziqishni tarbiyalaydi. O‘yinchoqlarni bolalar bilan birga yasash va mehnat qilish bo‘lib qolmasdan, balki ijod qilish, fikrlash hamdir. Ular o‘zlari yasagan o‘yinchoqlarida o‘zlarini ajoyib-g‘aroyib istaklarini, muhabbatlarini, mehnatlarini sarflaydilar. Shuning uchun ularning mehnatlarini qadrlash va mehnat qilishga qiziqtirish lozim. Bu esa ularda maqsadga intiluvchanlik, tashabbuskorlik, tirishqoqlik, o‘zaro yordam berish, mehnatsevarlik, e’tiborlilik, batartiblikni tarbiyalaydi.
Qo‘g‘irchoq teatri, mazmunli-rolli o‘yinlar, ertaklar, hikoyalar uchun qo‘g‘irchoqlarni tayyorlash ancha mehnatni talab qiladi. Shuning uchun kattalar bolalarga andozalarni tayyorlash tikish yo‘llarini tushuntirib berish zarur.
O‘yinchoqlarni tayyorlashda har xil matolar qiyqimlaridan, eski kiyimlardan foydalanish mumkin (chit, pahmoq, trikotaj, junli matolar, movut, eski telpaklar).
O‘yinchoqlarni tikishda chok, yo‘rma chok, qoviq chok, bosma chok, sirtmoqsimon choklardan foydalaniladi. O‘yinchoq tayyorlashda‚ eng avvalo‚ kartondan andoza tayyorlanadi. Berilgan chizmalarni kattalashtirish lozim bo‘lsa, kerakli o‘lchamda katakchalar chizib olib, ularni va chizmadagi katakchalar bir xil sonlar bilan belgilanadi. So‘ng har bir katakning ichidagi chizma chizib chiqiladi. Shunda chizma kerakli o‘lchamda kattalashtiriladi. Andoza gazmolga qo‘yib bichiladi. Bichishda gazmoldan 8 mm tikish uchun qoldirib so‘ng qirqiladi. Tikish tayyorlangan o‘yinchoqni ichi har xil paxta, parolon va trikotaj qiyqimlari bilan to‘ldirib, tayyorlanadi. Bosh qismini bezatish uchun tugmacha, munchoq‚ yaltiroq charm yoki kleyonka ishlatiladi.
Sichqoncha o‘yinchog‘ini tikish. Sichqonchani och xavo rang yoki kul rangdagi sidirg‘a matodan tikish mumkin. Mato ustiga tana andozasini qo‘yib ikki marotaba chizib oling, avval bir tomoni keyingisini qorin andozasini xam xuddi shunday chizib oling. Hamma anzozalarni chizib olganingizdan keyin matodan qirqib olib, tananing bir tomoniga qorining bir tomonini xalqa choki bilan tikasiz. Tikishda ko‘rsatilgan xarflarga e’tibor bering. Avval 4 ta quloq detalini ikkitasini aloxida tikasiz.
Andozaning bosh qismiga v va g nuqta, bu yerga peshonasi tikiladi. Bosh qismining ikki tomoniga quloqlari tikiladi. Tayyor bo‘lgandan so‘ng ichiga paxta solib ko‘zini ko‘zmunchoq donasidan tikamiz.
Mushukcha o‘yinchog‘ini tikish. Matolar: mo‘ynali gazlamalar, trikotaj paxta. Mushuk yasash uchun rasmda ko‘rsatilgan chizma asosida andoza
tayyorlanib, gazmoldan quyidagi detallar qiladi. Tana-2ta, tana tagi-2ta‚ (bittasi kartondan, ikkinchisi gazmoldan), dum-1ta, bosh-2ta, tumshug‘i uchun
yopiq-1ta, quloq-4ta, ko‘z-2 tadan tayyorlanadi. Qirqilgan detallar juftlanib ko‘klanadi, so‘ng o‘ngiga tekislab shaklga keltiriladi. Mushukning tanasi taglik bilan bekitiladi. Tanasiga chizmada ko‘rsatilgan joyga yashirin chok bilan boshi va dumi tikiladi. Oq paxta yoki trikotajdan tumshug‘i uchun yopqich bichilib, ramkasi zanjirsimon chok bilan tikiladi. Tikib bo‘lgandan so‘ng shaklga ip bilan bir necha marta o‘raladi va o‘rtasidan chiziqlar bilan ko‘rsatib qo‘yilgan bosh qismidagi joyga tikiladi. Boshning uchiga burun pushti munchoqdan yoki tugmachadan tikiladi. Boshning pastki qismiga yon tomonlariga qora charmdan ko‘z
qorachig‘i, zangori movutdan ko‘z osti qirqib tikiladi. Quloqlari ikki rangdan, tashqarisi gavdasi rangidan, ichkarisi pushti paxmoq yoki
trikotajdan qirqilib birlashtiriladi. So‘ng o‘ngiga aylantirilib, ozgina
cho‘ziladi va bosh qismidan ko‘rsatilgan joyga tikiladi.
«Petrushka» qo‘g‘irchog‘ini tikish mashg‘uloti
Mashg‘ulot vazifalari: bolalarga «Petrushka» qo‘g‘irchog‘ini yasash
usullari haqida tushuncha berish. Igna, ipdan, to‘g‘ri foydalanish, ip uchini tugish malakalarini o‘stirish. Yasaydigan o‘yinchoqqa mos mato va unga mos rangda ip tanlashga o‘rgatish, matoni tejab ishlatish va qaychidan ehtiyotkorlik bilan foydalanishga odatlantirish. Ishni sifatli qilib oxiriga yetkazish malakalarini mustahkamlash.
Mashg‘ulotni jihozlash: har xil rangdagi drap matolari, paxta, ip va igna.
Mashg‘ulotning borishi:
Tarbiyachi: bolalar, bugun bizga kim mehmon bo‘lib keldi? Qani qaranglar-chi uni taniysizlarmi? Ha, to‘g‘ri bu qo‘g‘irchoq «Petrushka». Qaranglar bu qo‘g‘irchok petrushkamiz juda quvnoq, sho‘x raqsga tushishni biladi. Mana qaranglar (petrushkani raqsga tushiradi). Endi bolajonlar sizlar bilan birgalikda quvnoq petrushka o‘yinchog‘ini matodan tikamiz.
Men sizlarga «Petrushka» qo‘g‘irchog‘ini tikish usullarini tushuntirib ko‘rsatib beraman. Birinchi bo‘lib Petrushkamizning boshini tikib olamiz.
Boshini dum-dumaloq holda tikib, buyin kismi ochiq holda tikilmay qoldiriladi, So‘ngra, tikilgan bosh qismining ichki kismi o‘ngiga ag‘dariladi. Bosh qismiga paxtadan bir tekisda tig‘iz qilib solinadi, boshning o‘rtasidan bitta barmoq kengligida joy qoldiriladi. Mana Petrushkaning bosh qismi tayyor bo‘ldi. Uni bir tomonga qo‘yamiz. Navbatdagi ish Petrushkaning tana qismini tayyorlash bo‘lib, buning uchun bizga qattiq
drap mato kerak bo‘ladi. Undan konus shakli qirqib olinadi. So‘ngra, qirqib
olingan konusning bir tomoni tikiladi. Konus shaklida tayyorlangan
Petrushka tanasi o‘ngiga ag‘dariladi va uning uchki tomoni bosh qismining ochiq qoldirilgan qismiga o‘rnatiladi. Qaranglar, Petrushkamizning bosh qismi va tanasi tayyor bo‘ldi. Endi Petrushkaning tana qismini turli rangdagi matolar bilan tikib mahkamlaymiz. Endi Petrushkamizning qo‘llarini yasaymiz. Buning uchun andoza yordamida Petrushkaning qo‘llari bichib olinadi va ikki bo‘lak qilib bir-biriga tikib chiqiladi. O‘ng va chap qo‘llar tayyor bo‘lganidan so‘ng, bosh va o‘rta barmoqlarga kiyib ko‘riladi.
So‘ng Petrushkaning konussimon tanasidan bosh va o‘rta barmoqlar
balandligida teshiklar ochilib, qo‘l tikib qo‘yiladi. Endi avval tayyorlangan
bosh qismni olib, qora drap matodan Petrushkaning ko‘z-qosh, sochlari qirqib olinadi. Ozgina qizil matodan og‘zini qirqib olamiz. So‘ngra ko‘z, qosh, sochlar bosh qismiga yopishtiriladi. Oxirgi qiladigan ishimiz Petrushkaning shlyapasini /soyabonini/ yasashdir. Buning uchun qora drap matodan konus shaklini qirqamiz. Shuningdek, yana doira shaklida ham qirqib‚ uning o‘rtasini belgilab olamiz. Konus shaklini tikib ag‘daramiz.
Ag‘darilgan konusni doiraning qirqilgan qismiga tikamiz. Doira va konusning diametri bir xil kattalikda bo‘lishi kerak. Tayyor bo‘lgan soyabonni Petrushkaning bosh qismiga to‘rt tomonidan tikib o‘rnatamiz. So‘ng, bolalarning o‘zlari mustaqil ishlashga taklif etiladi.
Qiynalgan bolalarga yasash usullari alohida tushuntirilib, ko‘rsatib beriladi.
Mashg‘ulotning yakuni:
Bolalar ishi rag‘batlantiriladi. Tayyerlangan "Petrushka" qo‘g‘irchog‘i ishtirokida ba’zi bir sahnalashtirilgan ko‘rinishlar namoyish etiladi.
Bolalar bog‘chasida mehnat faoliyati uchun earur bo‘lgan barcha jihozlar yetarli bo‘lishi kerak. Zarur asbob - anjomlar, asbob - uskunalar gigiyenik tomondan bolalar hayoti hamda sog‘ligini muhofaza qilish qoidalariga qat’iy muvofiq kelishi lozim. Shuningdek, bolalar tomonidan foydalanilgan materiallar egiluvchan va ishlov berish oson bo‘lishi, asbob -anjomlar esa ularning yosh xususiyatlariga mos ravishda tanlanishi kerak.
Bundan tashqari, bolalar asbob-anjomlar saqlanadigan joyni yaxshi bilishlari hamda mashg‘ulot tugagach ularning o‘rnini topib tozalab, ozodagarchilik talablariga rioya qilishlari hamisha diqqat markazida bo‘lmog‘i lozim.
Yumshoq o‘yinchoq andozasini kattalashtirish usuli. Yumshoq o‘yinchoq andozasini kattalashtirish uchun‚ eng avvalo‚ kichik andozani katakli qog‘ozga tushurib olamiz.(0,5sm) Andozani kattalashtirishda o‘zimiz xohlagan kattalikka keltirish uchun uning taxminiy ko‘rinishini tasavvur qilish lozim. Shundan so‘ng katakli qog‘ozni olib‚ uni 1 sm li ( 2 sm li) qilib chizib chiqamiz. Bu andozani qanchalik kattalashtirishingizga bog‘liq.
Chizilgan katakli qog‘ozni olib kichik andozadan har bir qismni kattalashtiramiz. Har bir katakni bittadan chizish lozim. Shunda andozani kattalashgan holda olamiz. Agar millimetrovka bo‘lsa yanayam yaxshi bo‘ladi.