Bosh Miyaning Umumiy Ko'rinishi. Bosh Miya asosi. 12Juft bosh miya nervlari chiqish yo'llari

26.20-7-8 savollarga qara.

27. Oxirgi miya (telencephalon) oxirgi miya pufagining takomillashuvidan hosil boiib, miya qattiq pardasining bosh miya o‘rog‘i uni ikki yarim pallaga ajratadi. Bosh miya yarim pallasi bosh miyaning eng tez o‘sadigan qismidir. Homilada bosh miya yarim pallasi asta-sekin o‘sib, miyaning qolgan qismlarini xuddi plashga o‘xshab o‘rab oladi. Homila hayotining uchinchi oyida u oraliq miya va talamuslami, 4 oylikda to‘rttepalik, 6 oylikda miyacha ustiga kelib, 8-oyda uni o‘rab oladi (261-rasm). Homila davrida bosh miya yarim pallasining usti silliq bocladi. Homila hayotining ikkinchi oyi oxiri va uchinchi oyi boshida bosh miya yarim pallasining yon yuzasida chuqurcha paydo bo‘ladi. Bu yer keyinchalik

orolchaga aylanib ketadi. Bosh miyaning boshqa qismlari o‘sib orolchaning ustini yopadi va to‘rt oylikda yon egat paydo bo‘ladi (260-rasm), To‘rt oydan keyin birlamchi egatlar paydo bola boshlaydi. Dastlab tepa-ensa va pix egatlari, so‘ng qadoq tana, dengiz oti egati va yonlama egatlar paydo bo‘ladi. Oltinchi oyda markaziy egat, 7-8-oylarda esa qolgan ikkilamchi egatlar paydo bo‘lib (261-rasm), bosh miyada odamga xos relyef hosil boiadi. Bola tugllishidan avval (262-rasm) va hayotning birinchi haftalarida uchlamchi egatlar paydo boiadi. Keyingi davrlarda bosh miya yarim pallasining yuzasi yangi egatlami paydo bolishi va bor egatlaming chuqurlashuvi hisobiga о‘zgaradi. Bosh miya yarim pallasining
ayrim boiaklari ontogenezda bir xil o‘smaydi. Eng yosh hisoblangan peshona boiagi boshqalarga nisbatan tez o‘sadi va hajmi jihatidan po‘stloq umumiy yuzasining 29 %ini tashkil qiladi. Katta yoshdagi odamlarda peshona bo‘lagi og‘irligi 450 g, tepa boiagi 251 g, chakka va ensa bo‘laklari birgalikda 383 g ni tashkil qiladi. Har bir bosh miyaning yarim pallasi quyidagi qismlardan iborat: 1. Plashch (pallium); 2. Hidlov miyasi (rhinencephalon); 3. Yon qorincha (ventriculus lateralis); 4. Bazal o‘zaklar. Bosh miya yarim pallasining yuzasi har xil chuqurlikdagi va uzunlikdagi egatlar yordamida juda ko‘p bosh miyaning pushtalarga boiinadi. Bosh miyanmg pushtasi (gyrus cerebri) deb ikkita egat о‘rasida joylashgan miyaning kolarilib chiqqan qismiga aytiladi. Miya egatlari uch guruhga boiinadi. Birlamchi egatlar chuqur, doim uchraydi va ontogenezda erta paydo boiadi. Ikkilamchi egatlar ham doim uchraydi, ontogenezda kechroq paydo boiadi. Uchlamchi egatlar doimiy bo‘lmay, turli shaklda uchraydi. Bosh miya yarim pallasi tashqi tomondan 2-4 mm qalinlikdagi bosh miya po‘stlog‘i (cortex cerebri) bilan qoplangan. Har bir bosh miya yarim pallasida uchta: qavariq ustki lateral yuzasi (facies superolateralis hemispherii cerebri), yassi medial yuzasi (facies medialis hemispherii cerebri) va pastki yuzasi (facies inferior hemispherii cerebri) tafovut qilinadi.
Bosh miya yarim pallasining pastki yuzasi kalla asosining ichki yuzasiga mos murakkab tuzilishga ega. Bosh miya yarim pallasining chetlari uning yuzalarini bir-biridan ajratib turadi. Uning ustki lateral yuzasi medial yuzasidan ustki cheti (margo superior) bilan, medial yuzasi pastki yuzasidan pastki yuzasidagi medial cheti (margo inferomedialis) bilan, pastki yuzasi ustki lateral yuzasidan pastki yuzasidagi lateral cheti (margo inferolateralis) bilan ajralib turadi. Bosh miya yarim pallasining oldinga va orqaga chiqqan qismlari qutblar deb ataladi. Uchta: peshona qutbi (polus frontalis), ensa qutbi (polus occipitalis) va chakka qutbi (polus temporalis) tafovut qilinadi. Har bir bosh miya yarim pallasi chuqur egatlar yordamida beshta: peshona, tepa, ensa, chakka boTaklari va orolchaga boTinadi. Bosh miya yarim pallasining ustki lateral yuzasida (263-rasm) frontal sathda joylashgan markaziy yoki Roland egati (sulcus centralis) peshona bo‘lagini tepa bo‘lagidan ajratib turadi. Bu egat yarim pallaning medial yuzasining yuqori qismidan boshlanib, yon egatgacha boradi. Tepa boiak ensa boTakdan medial yuzada joylashgan tepaensa egatidan (sulcus parietooccipitales) boshlanib, pastga tomon yo‘nalgan shartli chiziq yordamida ajraladi. Chakka boTakni boshqa boTaklardan lateral egat (sulcus lateralis) ajratib turadi. Miya yarim pallasining peshona boTagi (lobus frontalis) old tomonda peshona qutbini (polus anterior) hosil qiladi (263-rasm). Peshona boTagida markaziy egatga parallel holda marlcaz oldi egati (sulcus precentralis) yotadi. Bu
egat ko‘pincha o‘rtasida ikkita alohida qismga boTinadi. Markaz oldi egatidan oldinga qarab ustki va pastki peshona egatlari (sulcus frontalis superior et inferior) yo ‘naladi. Bu egatlar peshona bo‘lagining ustki lateral yuzasini pushtalarga ajratadi. Markaziy va markaz oldi egatlari o‘rtasida markaz oldi pushtasi (gyrus precentralis) joylashadi. Ustki peshona egatidan yuqorida ustki peshona pushtasi (gyrus frontalis superior) yotadi. Ustki va pastki peshona egatlari o‘rtasida o‘rta peshona pushtasi (gyrus frontalis medius), pastki peshona egatidan pastda pastki peshona pushtasi (gyrus frontalis inrerior) joylashgan. Pastki peshona pushtasini lateral egatdan kiruvchi ko‘tariluvchi shox (ramus ascendens) va oldingi shox (ramus anterior) uchta mayda pushtaga ajratadi. Markaz oldi pushtasining pastki qismi bilan ko‘tariluvchi shox o‘rtasida joylashgan orolchani ustidan yopib turuvchi qobiq qismi (pars opercularis), koTariluvchi va oldingi shoxlar o‘rtasidagi uchburchakli qismi (pars triangularis), oldingi shoxdan pastdagisi ko‘z kosasi usti qismi (pars orbitalis) tafovut qilinadi. Tepa boiagida (lobus parietalis) markaziy egatga parallel joylashgan markaz orqasidagi egat (sulcus postcentralis) bo Tib, ular o‘rtasida markaz orqasidagi pushta (gyrus postcentralis) yotadi (263-rasm). Bu pushta yarim sharlaming medial yuzasiga davom etadi va peshona boTagining markaz oldi pushtasiga qo‘shilib markaz atrofidagi boTakchani (lobulus paracentralis) hosil qiladi. Markaz orqa egatidan orqaga yo‘naluvchi tepa boTagining ichidagi egat (sulcus intraparitalis) tepa boTagini ustki va pastki tepa boTakchalariga (lobulus parietales superior et inferior) boTadi. Pastki tepa boTakchasi ikki pushtaga: lateral egatning uchini o‘ragan qirg‘oq usti pushtasi (gyrus supramarginalis) va ustki chakka egati uchini o‘ragan burchakli pushtasiga (gyrus angularis) boTinadi. Ensa boTagi (lobus occipitalis) nisbatan kichik boTib, orqa tomonda ensa qutbi (polus occipitalis) bo Tib tugaydi (263-rasm). Ensa boTagining egat va pushtalari juda o‘zgaruvchan boTadi. Boshqalarga nisbatan tepa boTagining ichidagi egatining davomi boTgan ko‘ndalang ensa egati (sulcus occipitalis transversus) yaxshi bilinadi. Chakka boTagining (lobus temporalis) oldingi qismi chakka qutbini (polus temporalis) hosil qiladi (263-rasm). Chakka boTagining ustki lateral yuzasida lateral egatga parallel joylashgan ustki va pastki chakka egatlari (sulcus temporalis superior et sulcus temporalis inferior) joylashgan. Lateral egat bilan ustki chakka egati oTtasida ustki chakka pushtasi (gyrus temporalis superior) yotadi. 0 ‘rta chakka pushtasi (gyrus temporalis medius) ustki va pastki chakka egatlari o‘rtasida joylashsa, pastki chakka pushtasi (gyrus temporalis inferior) yuqoridan pastki chakka egati bilan chegaralanadi. Orolcha boTagi (lobus insularis) yon egatning tubida joylashgan bo Tib, uni ko‘rish uchun peshona, tepa va chakka boTaklarining yopqich (operculum) qismini olib tashlash kerak boTadi. Orolcha boshqa boTaklardan chuqur orolchaning halqasimon egati (sulcus circularis insulae) vositasida ajralib turadi. Orolchaning markaziy egati (sulcus centralis insulae) uni ikki boTakka ajra Bu yuzada joylashgan qadoq tana egati (sulcus corporis callosi) qadoqsimon tanani yarim pallaning boshqa qismlaridan ajratib turadi. Orqa tomonda bu egat qadoqsimon tana kengaymasini aylanib o‘tib, pastga va oldinga tomon yo‘nalib dengiz oti egatiga (sulcus hippocampalis) davom etadi. Qadoq tana egatiga parallel yo‘nalgan belbog1 egati (sulcus cinguli) belbog‘ pushtasini (gyrus cinguli) chegaralab turadi. Qadoqsimon tana kengaymasi sohasida belbog‘ tadi. Orqa bo‘lagida orolchaning uzun pushtasi (gyrus longus insulae), oldingi boiagida esa orolchaning kalta pushtalari (gyri breves insulae) joylashgan.
Orolchaning oldingi pastki qismida egatlar boimay uncha katta bo‘lmagan orolcha ostonasi (limen insulae) boiadi. Miya yarim pallasining medial yuzasini hosil qilishda orolchadan tashqari barcha boiaklar ishtirok etadiBu yuzada joylashgan qadoq tana egati (sulcus corporis callosi) qadoqsimon tanani yarim pallaning boshqa qismlaridan ajratib turadi. Orqa tomonda bu egat qadoqsimon tana kengaymasini aylanib o‘tib, pastga va oldinga tomon yo‘nalib dengiz oti egatiga (sulcus hippocampalis) davom etadi. Qadoq tana
egatiga parallel yo‘nalgan belbog1 egati (sulcus cinguli) belbog‘ pushtasini (gyrus cinguli) chegaralab turadi. Qadoqsimon tana kengaymasi sohasida belbog‘ tadi. Orqa bo‘lagida orolchaning uzun pushtasi (gyrus longus insulae), oldingi boiagida esa orolchaning kalta pushtalari (gyri breves insulae) joylashgan. Orolchaning oldingi pastki qismida egatlar boimay uncha katta bo‘lmagan orolcha ostonasi (limen insulae) boiadi. Miya yarim pallasining medial yuzasini hosil qilishda orolchadan tashqari barcha boiaklar ishtirok etadi (264-rasm).pushtasidan yarimsharlaming ustki chekkasiga tomon yuqoriga va orqaga qarab yo‘nalgan chekkadagi shox (ramus marginalis) chiqadi. Qadoqsimon tana
kengaymasidan orqa va past tomonda belbog‘ pushtasi torayib, belbog‘ pushtasining bo‘g‘izini (istmus gyri cinguli) hosil qiladi. U pastga va oldinga yo‘nalib, biroz kengaygan yuqoridan dengiz oti egati bilan chegaralangan dengiz oti atrofidagi pushtaga (gyrus parahyppocampalis) aylanib ketadi. Belbog1 pushtasi, belbog1 pushtasining bo V izi va dengiz oti pushtasi birlashib gumbaz shaklini oladi. Ulami qo‘shib gumbaz pushtasi (gyrus fornicatus) deb ataladi. Dengiz oti egati ichida mayda ko‘ndalang egatlar bilan bo‘lingan kulrang hoshiya bodib, uni tishsimon pushta (gyrus dentatus) deyiladi. Bosh miya
yarim pallasining medial yuzasining belbog1 egati bilan ustki cheti o‘rtasidagi
soha peshona va tepa boMaklariga taalluqli. Markaziy egatning oldingi qismida
ustki peshona pushtasi joylashsa, markaziy egat bilan chekkadagi shox o'rtasida
markaz atrofidai bodakcha (lobulus paracentralis) joylashgan. (Jliekkadagi shox bilan tepa-ensa egati (sulcus parietooccipitaus^rrtasxda pona oldi sohasi (precuneus) yotadi. Bosh miya yarim pallasi medial yuzaning ensa sohasida tepa-ensa egati bilan o'tkir burchak hosil qilib qo'shilgan pix egati (sulcus calcarinus) bo'lib, ular o'rtasida uchburchak shaklda pona (cuneus) joylashgan. Pix egati ostida tilsimon pushtasi (gyrus lingualis) joylashgan bo'lib, uni past tomondan yonlama egat (sulcus collateralis) chegaralaydi. Bosh miya yarim pallasining ostki yuzasining oldingi qismlarini peshona bo'lagi hosil qiladi. Bu yerda bosh miyaning bo'ylama tirqishiga parallel joylashgan hid biluv egati (sulcus olfactorius) bo'lib, unda hidlov piyozchasi va hidlov yo'li yotadi. Bosh miyaning bo'ylama tirqishi va hidlov egati o'rtasida to'g'ri pushta (gyrus rectus) joylashgan. Peshona bo'lagining hidlov egatidan tashqarida joylashgan sohasi uncha chuqur bo'lmagan ko'z kosasi sohasidagi egatlar (sulci orbitales) bilan bir necha o'zgaruvchan ko'z kosasi sohasidagi pushtalarga (gyri orbitales) bo'linadi. Bosh miya yarim pallasining ostki yuzasini orqa qismida yonlama egatning oldingi uchi sohasida burun egati (sulcus rhinalis) bo'lib, u ilmoqni (uncus) tashqi tomondan chegaralab turadi. Yonlama egatdan tashqarida medial ensachakka pushtasi (gyrus occipitotemporalis medialis) yotadi. Bu pushtani tashqi tomondan lateral ensa-chakka egati (sulcus occipitotemporalis lateralis) chegaralaydi. Undan tashqarida esa lateral ensa-chakka pushtasi (gyrus occipitotemporalis lateralis) joylashgan. Bosh miyaning limbik tizimi tarkibiga quyidagi hosilalar kiradi: hid bilish nervining so'g'oni (bulbus olfactorius), hid bilish yo'li, hid bilish uchburchagi, oldingi ilma-teshik modda, belbog' pushtasi, dengiz oti pushtasi, tishsimon pushta. Homila hayotining 7-8 oylarida bosh miya yarim pallasi yuzasida katta yoshdagi odamlarnikiga xos relyef hosil bo'ladi. 7 yoshgacha bo'lgan davrda yarimsharlar relyefi murakkablashib boradi. Egatlar uzayib chuqurlashadi va shoxlanadi. Pushtalar kengayib qalinlashadi. Asosiy egatlardan chiqayotgan va alohida uchlamchi egatlar soni ko'payadi. Yarim pallaning umumiy yuzasi 9-10 oylarda 2 marta, 9 yoshda 3-4 marta kattalashadi.

28.16-savolga qara

29.30. Orqa miya (medulla spinalis) tashqi tomondan oldindan orqaga qarab biroz yassilangan silindr shaklidagi tizimcha kolinishiga ega Uning ko‘ndalang olchami kengroq. Orqa miya umurtqa kanali ichida joylashib, ensa suyagining katta teshigini pastki chekkasida bosh miyaga olib ketadi. Bu sohada orqa miyadan o‘ng va chap birinchi orqa miya nervlarining ildizi chiqadi. Orqa miyaning pastki qismi torayib, orqa miya konusini (conus medullaris) hosil qilib I—II bel umurtqalari sohasida tugaydi. U pastga tomon ingichka oxirgi ipga (filum terminale) davom etadi. Oxirgi ipning 15 smcha keladigan II dumg'aza umurtqasi sohasigacha joylashgan yuqori qismi tarkibida nerv to‘qimasi boiib, uni oxirgi ipning orqa miya qismi (pars spinalis fili terminalis) deyiladi. Uning atrofida bel va dumg‘aza nervlarining ildizlari joylashgan boiib, orqa miya qattiq pardasidan hosil bolgan yopiq qopcha bilan olalgan. II dumg‘aza umurtqasidan pastda oxirgi ipni 8 sm keladigan tashqi qismi joylashadi. U orqa miyani o‘ragan uch qavat pardaning davomi bodgan biriktiruvchi to‘qimadan iborat bodib, II dum umurtqasi suyak pardasiga birikib ketadi, Orqa miyaning uzunligi katta yoshdagi odamlarda o‘rta hisobda 43 sm (erkaklarda 45, ayollarda 41-42 sm), ogdrligi 34-38 g yoki bosh miya ogdrligining 2 %ga teng. Uning kengligi bor bo dug a bir xil bodmay, bo‘yin va beldumg‘aza qismlarida kengaygan. Bo‘yin kengaymasi (intumescentia cervicalis) С-Сr va Thi segmentlari sohasida joylashgan. Bel-dumg‘aza kengaymasi (intumescentia lumbosacralis) Li_v va SHV segmentlari sohasida loylashgan. Bu sohalar qod va oyoqni innervatsiya qilishda ishtirok etgani uchun nerv hujayralari va tolalari soni l(fissura mediana anterior) va orqa yuzasidagi orqa o‘rta egat (sulcus medianus posterior) uni ikki simmetrik bodakka ajratadi Orqa miyaning har bir bodagi oldingi lateral egat (sulcus anterolateralis) va orqadagi lateral egat (sulcus posterolateralis) vositasida uchta: oldingi, yon va orqa tizimchalarga ajraladi. Lateral egatlardan orqa miya nervlarining oldingi va orqa ildizlari chiqadi. Oldingi ildiz (radix anterior) orqa miyaning kulrang moddasini oldingi shoxida joylashgan harakatlantiruvchi hujayralarining oliqlaridan iborat. Orqa ildizni (radix posterior) orqa miya tugunida (ganglion spinale) joylashgan soxta unipolyar hujayralaming markaziy o‘siqlari hosil qiladi. Orqa miyaning bor bo‘yiga 31 juft ildiz chiqadi. Ular umurtqalararo teshikning ichki tomonida o‘zaro qo'shilib, 31 juft orqa miya nervining poyasini (truncus nervi spinalis) hosil qiladi. Orqa miyaning ikki juft (ikkita oldingi, ikkita orqadagi) ildizlari o‘rtasidagi qismi segment deb ataladi. Orqa miyada 31 ta: 8 bo‘yin, 12 ta ko‘krak, 5 ta bel, 5 ta dumg‘aza va 1 ta dum segmentlari tafovut qilinadi. Amaliyotda orqa miya segmentlarini umurtqalarga nisbatan joylashuvini ma’lum bir ahamiyati bor. Orqa miyaning uzunligini mnurtqa pog‘onasi
uzunligidan qisqa bolgani uchun, segmentlami umurtqalarga nisbatan joylashuvida tafovut bor. Orqa miyaning yuqorigi bo‘yin segmentlari o‘ziga tegishli raqamli umurtqalaming tanasi sohasida joylashadi. Pastki bo‘yin va yuqorigi ko‘krak segmentlari bir umurtqa yuqori joylashsa, ko‘krakning o‘rta qismida bu farq 2 ta umurtqaga, ko‘kraknmg pastki qismida esa 3 ta umurtqaga kattalashadi. Orqa miyaning bel segmentlari X va XI ko‘krak umurtqalari sohasida joylashsa, dumg‘aza va dum segmentlari XII ko‘krak va I bel umurtqalari sohasida yotadi.
Orqa miyani ko‘ndalangiga kesib ko‘rganimizda (246-rasm) u ikki xil: uning markazida uchayotgan kapalak yoki «Н» harfiga o‘xshab joylashgan kulrang modda va uni o‘ragan oq moddadan iborat. Kulrang moddani (substantia grisea) o‘rtasida markaziy kanal (canalis
centralis) joylashgan. U nerv nayining qoldiq bo‘shlig‘i bo‘lib, ichida orqa miya suyuqligi oqadi. Uning yuqori uchi IV qorinchaga qo‘shilsa, pastki uchi biroz kengayib, oxirgi qorinchani (ventriculus terminalis) hosil qiladi. Markaziy kanal ependima bilan qoplangan, uning atrofida markaziy dirildoqsimon modda (substantia gelatinosa centralis) joylashgan. Kulrang modda markaziy kanalning o‘ng va chap tomonlarida simmetrik joylashgan kulrang modda ustunlari (columnae griseae) hosil qiladi. Bu ustunlar markaziy kanalni oldingi va orqa tomonida oldingi va orqa kulrang bitishmalar vositasida birikkan. Har bir kulrang ustunda uning oldingi qismi - oldingi ustun (columna anterior) va orqa qismi - orqa ustun (columna posterior) bor. Cvhi, Th i_x i i , Li_n va Sn-iv segmentlar sohasida yon ustun (columna intermedia) hosil bo‘ladi. Orqa miyaning ko‘ndalang kesimida kulrang modda ustunlari ikki tomonda shoxlar shaklida bo‘ladi. Unda keng oldingi shox (cornu anterius), nisbatan ingichka orqa shox (cornu posterius) va yon shox (cornu laterale) tafovut qilinadi. Oldingi shoxda yirik harakatlantiruvchi hujayralar joylashgan. Oldingi shoxda joylashgan hujayralar quyidagi o‘zaklami: oldingi lateral o‘zak (nucIcus anterolateralis), oldingi o‘zak (nucleus anterior), oldingi medial o‘zak (nucleus anteromedialis), orqadagi lateral o'zak (nucleus posterolateralis), orqadagi medial o‘zak (nucleus posteromedialis), markaziy o‘zak (nucleus centralis) hamda qoshimcha va diafragma nervi o‘zaklami hosil qiladi. Orqa shoxda mayda hujayralar to‘plangan boiib, ularda orqa ildiz tarkibida yo‘naluvchi orqa miya tuguni soxta unipolyar hujayralarining markaziy o‘siqlari tugaydi. Orqa shox hujayralari oraliq neyronni hosil qiladi. Orqa shox hujayralarining asosiy qismini uning xususiy o‘zagi (nucleus proprius) hujayralari hosil qiladi. Bundan tashqari orqa shoxda chetidagi o‘zak (nucleus marginalis), dirildoqsimon modda (substantia gelatinosa) va boshqa o‘zaklar bor. Yon shoxda oraliqdagi lateral o‘zak (nucleus intermediolateralis), oraliqdagi medial o‘zak (nucleus intermediomedialis) va orqa ko‘krak o‘zagi (nucleus thoracicus posterior) va boshqa o‘zaklar joylashgan. Orqa miyaning oq moddasi (substantia alba) egatlar bilan uchta tizimchaga ajralgan. Oldingi tizimcha (funiculus anterior) oldingi o‘rta yoriq bilan oldingi lateral egat o‘rtasida joylashgan. Oq moddada oldingi o‘rta yoriqni orqa tomonida oldingi oq bitishma (commissura alba) joylashgan. U o‘ng va chap oldingi tizimchalami biriktirib turadi.
Orqa tizimcha (funiculus posterior) orqadagi o‘rta egat bilan orqadagi lateral egat o‘rtasida joylashgan. Orqa tizimcha bo‘yin va yuqori ko‘krak segmentlari sohasida orqadagi oraliq egat (sulcus intermedius posterior) bilan ikki: nozik tutam (fasciculus gracilis) va ponasimon tutamga (fasciculus cuneatus) bodinadi. Yon tizimcha (funiculus lateralis) esa oldingi va orqa lateral egatlar o'rtasidagi oq moddadan iborat. Orqa miyaning oq moddasi nerv hujayralari
o‘siqlaridan iborat boiib, ular orqa miya oikazuv yoilarini hosil qiladi. Oldingi tizimchada asosan pastga yo‘naluvchi: oldingi po‘stloq-orqa miya yoii, to‘rsimon modda-orqa miya yoii, oldingi orqa miya-ko‘ruv bo‘rtig‘I yo‘li, o‘rta miya tomi va orqa miya orasidagi y o i va dahliz-orqa miya yoii o‘tadi.Yon tizimcha tarkibida pastga tushuvchi va yuqoriga ko‘tariluvchi: orqam miya va miyacha orasidagi oldingi va orqa yoilar, po‘stloq-orqa miya lateral yoii, qizil o‘zak va orqa miya orasidagi yoi o‘tadi. Orqa tizimchada orqa miya bilan miya po‘stlog‘i o‘rtasidagi propriotseptiv sezgi yoii yo‘nalgan boiib, bo‘yin segmentlari sohasida nozik va ponasimon tutamlarga boiinadi.