Bosh tahririyati toshkent – 2017 adabiyot qozoqboy yo‘ldoshev, begali qosimov, valijon qodirov, jalolbek yo‘ldoshbekov
Yüklə 1,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
CHIN O‘RTOQ
Anvar yoshlig‘ida bo‘shangg‘ina bir bola edi. O‘z tengi bolalar bilan oz aloqa qilar, ularga kam aralashar va or- tiqcha o‘ynab-kulmas, hamisha uning ko‘zida mung yo- tar edi. Bu holat balki oila baxtsizligidan, ota-ona bag‘rida yayramag‘anliqdan tug‘ilg‘andir desak, uning ikki og‘asi munday emas edilar. Bir onadan necha xil bola tug‘ilar, de- ganlaridek, Anvarning yaratilishi og‘alariga nisbatan boshqa- cha edi. Maxdumning uyida tura boshlag‘ach, Anvarda biroz o‘zgarish ko‘rildi. Shunda ham bolalar bilan aloqasini eski- cha yurutib, faqat Ra’no yonidag‘ina o‘yin-kulki bolasig‘a alishinar, Ra’noni yetaklab boqchag‘a, ko‘chadagi katta suv bo‘ylarig‘a chiqib, hamrohini boqchadag‘i gullarning ismi, uchib yurg‘an qushlarning nav’i, katta oqar suvlar va ay- niqsa, Ra’no kabi yosh qizchalar uchun bu suvlarga yiqilish xavfi va shuningdek, boshqa masalalar bilan uni tanishdirar, ko‘chada o‘lik ko‘targanlarni ko‘rsa, birarta bolaning otasi yoki onasi o‘lganligini so‘zlab, buning orqasidan: «Menim ham onam o‘lganda o‘shandoq qilib ko‘targan edilar... Men ham shu boladek mozorg‘a yig‘lab borg‘an edim», – deb qo‘yar edi. Ra’no ham Anvarning so‘ziga diqqat bilan quloq solar va ko‘pincha hisobsiz savollar ila uni ko‘mib tashlar, lekin Anvar zerikmas, har bir so‘roqqa javob berib, Ra’noni qanoatlantirishg‘a tirishar edi. 260 Anvar yosh bo‘lsa ham jiddiy va kichkina miyasi muho- kamaga qobil, boshqa kishilar ustiga tushkan baxtsizlikdan ham mutaassur bo‘lg‘uchi edi. Bola chog‘idanoq eng yaxshi ko‘rgan narsasi gul- zor va undagi gullar edi. Maxdumning oilasiga kelib tura boshlag‘andan so‘ng boqchaning gulzor qismini o‘z idora- si ostig‘a oldi. Gullarni sug‘orish, o‘tlarni yulib, tozalash vazifalarini o‘zi bajardi. Gullardan hech kimga uzdirmas, bir bolaning uzib olg‘anini ko‘rsa xafa bo‘lg‘anidek, bolani ham xafa qilar edi. Bolalarning daragi bilan har kimning uyida bo‘lg‘an yangi gullardan ko‘chat va urug‘ olib, yil- dan yilga gulzorni boyitdi. Yoz kunlari kelsa, bolalarni ka- palak va oltin qo‘ng‘uz tutib kelishka buyurar; qiynamay, ozor bermay zaxasiz kapalak tutib kelganlarga sabog‘ini o‘qutib qo‘yish bilan mukofot berar, kapalak va oltin qo‘ng‘uzlarni gulzorda uchirib yuborar, agar ular gullarga qo‘nib qolsalar, o‘zida yo‘q so‘yunar edi. Shuning uchun aksar yoz kunlari maxdumning boqchasi oq, nimrang, ola, zangor, malla, lojuvard va boshqa tus kapalaklarning yalt- yult uchishlari bilan alohida bir ko‘rinishka kirar, Anvar- ning o‘qushdan bo‘shag‘an kezlari gullar ichida shu kapa- laklar orasida kechar edi. Anvar har kim uchun ham so‘yimlik va xushmuoma- lasi barchaga barobar edi. Ammo ayniqsa, xush ko‘rgan kishilaridan birinchisi Ra’no va ikkinchisi maktabdagi sho- girdlardan saboqdosh sherigi Nasim ismlik bola edi. Nasim bilan Anvar juda yaqin do‘st, bir-birini onglag‘uchi sirdosh o‘rtoq edilar. Garchi Nasimning otasi Qo‘qonningg‘ina emas, butun xonliqning tanilg‘an kishilaridan va bu ikki bolaning sinfi y ayirmaliqlari yer bilan ko‘kcha, lekin yosh do‘stlar buning farqiga yetmaslar, Nasim «xonning mir- zoboshisining o‘g‘liman», deb havolanmag‘anidek, Anvar ham «Salim bo‘yoqchining yatimi, Solih maxdumning as- randisiman» deb andisha qilmas edi. Bu ikki bola bir joyda 261 suhbatka kirishsalar, chetdagi bir kishi Anvarni yirtiq bo‘z kiyimlar ichida va Nasimni shohi-adraslar bilan g‘arq holda ko‘rib, albatta: «Bu gadoybachcha bilan bekbachchaning o‘zaro nima munosabatlari bor?» – deb taajjublanar, lekin do‘stlar hali buning ayirmasini idrok qilmaslar edi. Aksar jum’a kunlari maxdumdan izn olib, Anvar shu o‘rtog‘ining uyiga borar, kechkacha Nasim bilan «suh- batlashib» qaytib kelar edi. Anvar shu munosabat bilan Nasim ning otasi Muhammad Rajab poygachining iltifoti- ga noil ham bo‘ldi. Nasim o‘rtog‘i Anvarning yatimlig‘ini otasig‘a bildirib majbur qilg‘an bo‘lsa kerak, bir necha hayit mavsumlarida Muhammad Rajabbek Anvarga ki- yimlar ham berdi. Bu iltifot ikki do‘stning aloqalarin bir- birlariga yana qattig‘roq bog‘ladi, ayniqsa, maxdumning dimog‘ini chog‘ qildi. Zero, Anvarning Muhammad Ra- jab kabi bir kishining o‘g‘li bilan do‘stlashishi bir kamo- lot bo‘lg‘anidek, do‘stliqning hatto sarpolar kiyishkacha borib yetishi maxdumning nazarida yana ayni fazilat edi... Shu sarpo kiyish voqi’asidan so‘ng maxdum Anvarga boshqacha qarab qoldi va ichidan: «Sen odam bo‘ladirg‘an ko‘rinasan», – deb qo‘ydi. Baxtka qarshi, bu do‘stliq aloqasi uzoq davom etalmadi. Bir kun oradag‘i do‘stliq rishtasini o‘lim yag‘mogari kelib uzdi. Nasim o‘n besh yoshlar chamasida chechak kasali bilan og‘ridi va o‘sha kezlarda davosiz hisoblang‘an bu kasaldan o‘nglanmay vafot qildi. Muhammad Rajabbek va oilasi uchu n bu musibat, albatta, og‘ir edi. Biroq, ulardan ham Anvar uchu n og‘ir bir hasrat bo‘ldi. Hatto, ko‘z yo- shini marhum ning ota-onasidan ham ko‘broq Anvar to‘kdi desak, mubolag‘a qilmag‘an bo‘lurmiz. Uch kun mak- tab va maxdumni unutib, Muhammad Rajabbek havlisida turib qoldi. Har oqshom Nasimning qabri ustida bir soatlab yig‘lab o‘lturdi. Bu yosh ning samimiy chin do‘stlig‘i va o‘rtog‘ig‘a sadoqati har kimni taajjubka qo‘ydi. 262 Anvarning birinchi martaba marhum do‘stiga atab yoz- g‘an marsiyasi motamlik ota-onani yana bo‘zlatqan edikim, biz marsiyadan bir necha misra’ini quyida ko‘rsatamiz: Ochilmay so‘lsa har gul g‘unchasi pir-u juvon 1 yig‘lar, Emas pir-u juvon, balki hamma ahli jahon yig‘lar. Ajal yag‘mogari bog‘i zako 2 ichra uzib zanjir, Rahmsiz ezsa ma’sum lolalarni, chun xazon yig‘lar. Nasimim ketdi olamdin meni qayg‘u aro tashlab, Ko‘zimdan oqsa xun hech bir ajab yo‘q, chunki qon yig‘lar. Jahonda erdi tanho men yatimga hamnishin, dildor, G‘ariblikning diyorida adashkan notavon yig‘lar... Mulla Muhammad Rajabbek poygachi o‘g‘lining sodiq do‘stiga shu kundan e’tiboran boshqacha qarab qoldi. Bir jihat dan ma’sumiyat, ikkinchidan ko‘rinib turg‘an iste’dod Muhammad Rajabbekni Anvarga iltifot etishka majbur qil- di. Garchi, Anvarning yuqoridag‘i marsiyasi bolaliq xarxa- shasidan iborat edi ersa-da, yana uning istiqbolidan xabar olish uchun yaxshi mezonliq vazifasini ham o‘tar edi. Mulla Muhammad Rajabbek, avvalo, o‘z iltifotini An- varning marsiyasidan bir baytini Nasimning qabr toshi g‘a olis h bilan boshladi. So‘ngra Anvarning «dunyoda men ya- tim o‘rtog‘ingg‘a tanho sirdon va dildor (ko‘ngil ko‘tar - guchi) eding . Bu kun men sendek do‘stdan ayrilib, yana g‘urbat diyori da notavon yig‘layman!» deb afsus va nado- mat qilishig‘a qarshi, ya’ni Anvarning yatimlik va g‘arib- ligiga yo‘l qoldirmasliq uchun mulla Muhammad Rajab- bek o‘g‘lining sodiq do‘stiga o‘z otalig‘ini ko‘rsatmakchi bo‘ldi. 1 Pir-u juvon – keksa-yu yosh. 2 Bog‘i zako – aql bog‘i. 263 Anvar uch haftagacha xatmi qur’on kechlari Muham- mad Rajabbek uyiga kelib turar edi. Oxirg‘i xatmi qur’on kechi Muhammad Rajabbek Anvardan ahvol so‘radi: – Domlangiz salomatmi? – Shukur. – O‘qushingiz yaxshimi? – Birmuncha. – Domlaning uyida turasiz? – Taqsir. – Siqilmaysizmi? – Yo‘q. – Ilmi hisob o‘qug‘aningiz bormi? – Yo‘q, taqsir. – Domlangiz ilmi hisobni bilurmikin? – Bilmaslar deb o‘ylayman. – Agar men bir domla ta’yin qilsam, hisob o‘quysizmi? – Ustozim ruxsat bersalar, albatta, o‘quyman. – Xub... bo‘lmasa erta kechka domlangiz shu yerga ke- lib, menga uchrashsin. – Xub, taqsir. Ertasi kuni maxdum keldi, Muhammad Rajabbek max- dum bilan so‘zlashib, Anvarni o‘rda xizmatiga olish fi k- rida bo‘lganlig‘ini, buning uchun arabcha, forsiycha- dan yana ham chuqurroq ma’lumot olishi lozimligini va hisob o‘rganishi kerakligini aytdi. Maxdum Muhammad Rajabbek ning Anvarga munchalik marhamati uchun bi- roz shoshib qolsa ham, lekin bu mehribonchiliq sababiga yaxshi tushunganligi jihatdan, avvalo, bekning yatimpar- varligini, so‘ngra, Anvarning zako va iste’dodini maxtadi. Anvarni odam qilish yo‘lida chekkan o‘z mashaqqatlari- ni hikoyat yo‘sunida so‘zlab chiqg‘ach, bu kunlarda eh- timomi tom 1 birlan Anvarga fors va arabiydan dars berib 1 Ehtimomi tom – butun diqqat bilan. 264 turg‘anini va alhol ham Anvar forsiycha tazkira va tahrirlar yoza olishini bayon qilib, necha xil uzrlar ichida o‘zining ilmi hisobdan bahrasizligini bildirdi, ya’ni Anvar ning ilmi hisob o‘rganishi uchun boshqa muallim kerak bo‘lur, dedi. Muhammad Rajabbek bu to‘g‘rig‘a o‘zi domla top moqchi bo‘lib maxdumga ruxsat berdi. Yüklə 1,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|