Bosh tahririyati toshkent – 2017 adabiyot qozoqboy yo‘ldoshev, begali qosimov, valijon qodirov, jalolbek yo‘ldoshbekov

Abdulla 
Qahhor
(1907–1968)

---

312
Yozuvchi «Qo‘shchinor chiroqlari» (1951) romani, 
«Shohi so‘zana» (1951), «Og‘riq tishlar» (1954), «Tobut-
dan tovush» (1962), «Ayajonlarim» (1967) komediyalari 
bilan o‘zbek ada biyoti rivojiga salmoqli hissa qo‘shdi. 
Adibning «Sinchalak» (1958), «Muhabbat» (1968), «O‘t-
mish dan ertaklar» (1965) qissalari o‘zbek nasri taraqqi-
yotida muhim o‘rin tutadi. 
Qisqa so‘zda ko‘p ma’no ifodalash mahoratiga ega 
mash hur hikoyanavis Abdulla Qahhor 1968-yilning 25-ma-
yida vafot etdi. 
O‘G‘RI
Otning o‘limi – itning bayrami.
Maqol
Kampir tong qorong‘isida хamir qilgani turib ho‘kizidan 
xabar oldi. O!.. Ho‘kiz yo‘q, og‘il ko‘cha tomondan teshil-
gan... Dehqonning uyi kuysa kuysin, ho‘kizi yo‘qolmasin. 
Bir qop somon, o‘n-o‘n beshta xoda, bir arava qamish – uy, 
ho‘kizni topish uchun necha zamonlar qozonni suvga tash-
lab qo‘yish kerak bo‘ladi.
Kampir dod soldi. Odamlar dod ovoziga o‘rganib qol-
gan: birovni eri uradi, birovning uyi xatga tushadi... Ammo 
kampirning dodiga odam tez to‘plandi. 
Qobil bobo yalangbosh, yalangoyoq, yaktakchan og‘il 
eshi gi yonida turib dag‘-dag‘ titraydi, tizzalari bukilib-
bukilib ketadi, ko‘zlari javdiraydi, hammaga qaraydi, 
ammo hech kimni ko‘rmaydi. Xotinlar o‘g‘rini qarg‘aydi, 
it huradi, tovuqlar qaqag‘laydi. Kimdir shunday kichkina 
teshikdan ho‘kiz sig‘ishiga aql ishonmasligi to‘g‘risida 
kishilarga gap ma’qullaydi.
Qobil boboning qo‘shnisi – burunsiz ellikboshi kirdi. U 
og‘ilga kirib teshikni, ho‘kiz bog‘langan ustunni diqqat bi-
lan ko‘zdan kechirdi, negadir ustunni qimirlatib ham ko‘rdi, 
so‘ngra Qobil boboni chaqirdi va pang tovush bilan dedi:
– Ho‘kizing hech qayoqqa ketmaydi, topiladi.

---

313
Uning og‘ilga kirib qilgan taftishi Qobil boboga bir 
umid bag‘ishlagan edi, bu so‘zi haddan ziyoda sevintirdi. 
Chol yig‘lab yubordi.
– Xudo xayr bersin... Ola ho‘kiz edi...
Odamlar o‘g‘ri devorni qachon va qanday asbob bilan 
teshgani, ho‘kizni qaysi tomonga olib ketgani, uni qaysi 
bozorda sotishi mumkin ekanligi to‘g‘risida bahslasha-
bahslasha tarqaldi. G‘ovur bosildi. Qobil boboning kampiri 
yig‘idan to‘xtab, ellikboshini duo qila ketdi.
Ellikboshi o‘g‘ri teshgan yerni yana bir ko‘rdi. Qobil 
bobo qo‘l qovushtirib, uning ketidan yurar va yig‘lar edi.
– Yig‘lama, yig‘lama, deyman! Ho‘kizing oq poshsho 
qo‘l ostidan chiqib ketmagan bo‘lsa, topiladi.
Ellikboshi ho‘kizni juda naqd qilib qo‘ydi – go‘yo u 
ko‘chaga chiqsa bas – ho‘kiz topiladi. Bu «Xudo yallaqa-
gur» shunchalik qilgandan keyin bir nima berish lozim-da. 
Te kinga mushuk oftobga chiqmaydi. Bu odam ellikboshi 
bo‘lish uchu n ozmuncha pul sochganmi? Mingboshining bir 
o‘ziga yetti yuz bog‘ beda, bir toy bergani ma’lum. Poshsho-
likdan oylik yema sa! Qobil bobo hamyonini qoqishtirib, 
borini ellikboshiga berdi, yana qancha duo qildi. Ellikboshi 
beto‘xtov aminga xabar qilmoqchi bo‘lib chiqib ketdi.
Kechqurun Qobil bobo aminning oldiga boradigan 
bo‘ldi. Quruq qoshiq og‘iz yirtadi, aminga qancha pul olib 
borsa bo‘ladi? Berganga bitta ham ko‘p, olganga o‘nta ham 
oz. Chol-kampir kengashib shunday qarorga kelishdi: bu 
chiqim oxirgi va ho‘kizni bo‘ynidan bog‘lab beradigan 
chiqim, shu ning uchun pulning yuziga qarash aqldan emas.
Qobil bobo ro‘para bo‘lganda amin og‘zini ochmasdan 
qattiq kekirdi, keyin bag‘baqasini osiltirib kuldi.
– Ha, sigir yo‘qoldimi?
– Yo‘q... sigir emas, ho‘kiz, ola ho‘kiz edi.
– Ho‘kizmi? Ho‘kiz ekan-da. Hmm... Ola ho‘kiz? Tavba...
– Bor-yo‘g‘im shu bitta ho‘kiz edi...
Amin chinchalog‘ini ikkinchi bo‘g‘inigacha burniga ti-
qib kuldi.

---

314
– Yo‘qolmasdan ilgari bormidi? Qanaqa ho‘kiz edi?
– Ola ho‘kiz...
– Yaxshi ho‘kizmidi yo yomon ho‘kizmidi?
– Qo‘sh mahali...
– Yaxshi ho‘kiz birov yetaklasa keta beradimi?
– Bisotimda hech narsa yo‘q...
– O‘zi qaytib kelmasmikin!.. Birov olib ketsa qaytib 
kela ber, deb qo‘yilmagan ekan-da! Nega yig‘lanadi? A? 
Yig‘ lanmasin!
Qobil bobo yerga qarab tek qoldi.
– Qidirtirsakmikin-a? – dedi amin chinchalog‘ini etigi-
ning ostiga artib. – Suyunchisi nima bo‘ladi? Suyunchidan 
chashna olib kelinmadimi?
Aminning bu gapi Qobil boboga «Ma, ho‘kizing», – de-
ganday bo‘lib ketdi.
– Kam bo‘lmang, – dedi pulni uzatib, – yana xizma -
ti ngiz da man.
– Men beto‘xtov pristavga xabar beraman. O‘zi chaqirti-
radi.
Bir hafta o‘tdi. Bu bir hafta ichida kampir «duoning zo‘ri 
bilan qulf ochadigan» azayimxonga obdastagardon qildirgani 
qatnab, yarim qop jiyda, uch yelpishtovoq
1
jo‘xori, ikki ka-
lava ip eltdi, ammo ish chiqmadi. Sakkizinchi kuni Qobil 
bobo yana aminning oldiga bordi. Aminning tepa sochi tikka 
bo‘ldi:
– Ha, ho‘kizni uylariga eltib berilsinmi? Axir, borilsin, arz 
qilinsin-da! Fuqaroning arzga borishi arbobning izzati bo‘ladi!
Qobil bobo yor-do‘stlar bilan kengashdi – pristavga puldan 
boshqa nima olib borsa bo‘ladi? Ma’lum bo‘ldiki, uni begim 
deguncha kishining beli sinar ekan.
Uchta tovuq, garchi biri kurk bo‘lsa ham, Qobil bobo ning 
o‘zidan chiqdi. Yuzta tuxumni qo‘ni-qo‘shni, yor-bi rodarlar 
o‘zaro yig‘ib berdi. Ammo bu tortiq bilan tilmochdan nari o‘tib 
bo‘lmadi. Tilmoch tortiqni oldi va beto‘xtov pristavga yax-
shilab tushuntirishni va’da qildi. Cholning butun bo‘g‘inlari 
bo‘shashib ketdi, keyin tutoqishdi, ammo go‘rda bir narsa deya 
1
Yelpishtovoq – don yelpishga mo‘ljallangan katta yassi tovoq.

---

315
oladimi? «O‘ynashmagil arbob bilan – seni urar har bob bilan». 
«Yaxshilab tushuntirilgan» pristav bitta kulangir, bitta farangi 
tovuq, uch so‘m pul olganidan keyin Qobil boboning baxtiga: 
«Beto‘xtov hokimga xabar beraman», – demasdan: «Aminga 
bor», – deb qo‘ya qoldi. Amin: «Ellikboshiga borilsin», – dedi.
– Gumoningizni ayting bo‘lmasa! – dedi ellikboshi tajang 
bo‘lib. – Kim olganini men bilmasam, avliyo bo‘lmasam! 
Olga n odam allaqachon so‘yib saranjomladi-da! Uzoq demasa-
ngiz, erin masangiz ko‘nchilikka borib terilarni bir qarab chi-
qing. Ammo terisi ko‘nchilikka tushgan bo‘lsa, allaqachon 
charm bo‘ldi; Xudo biladi, kavush bo‘lib bozorga chiqdimi...
– Endi bizga juda qiyin bo‘ldi-da. Peshonam sho‘r bo‘l-
masa... – dedi chol yerga qarab.
– Ey, yosh bolamisiz! Nega yig‘laysiz? Kap-katta odam... 
Bitta ho‘kiz bo‘lsa bir gap bo‘lar, xudo ajalga to‘zim bersin! 
Men qaynatamga aytayin, sizga bitta ho‘kiz bersin. Bitta ho‘kiz 
odamning xunimi?
Ertasiga ellikboshi Qobil boboni boshlab qaynatasi – 
Egamberdi paxtafurushning oldiga olib bordi. Paxtafurush 
cholning holiga ko‘p achindi va yerini haydab olgani bitta 
emas, ikkita ho‘kiz berdi, lekin «kichkinagina» sharti bor. 
Bu shart kuzda ma’lum bo‘ladi...