“Бошқарув қарорлари” мавзуси юзасидан кейслар тўплами, амалий топшириқлар, ишланмалар, амалий масалалар ва кейслар

TOPShIRIQ: Yuqoridagi bildirilgan fikrlarga tayanib, hamda “Jizzaxtog’konkimyo” masuliyati cheklangan jamiyatini xizmat ko‘rsatish va sotish xarajatlari holatini, tuzilishini tahlil qilish asosida, korxonaning xarajatlarni kamaytirish bo‘yicha boshqaruv qarorlardan samarali foydalanib, korxonaning iqtisodiy ko‘rsatkichlarini yaxshilash bo‘yicha maqsadli tadbirlar tizimini ishlab chiqish va asoslash.
«Jizzaxtog’konkimyo» MChJ haqida ma’lumot
«Jizzaxtog’konkimyo» korxonasi 2013 yil 7 yanvarda tashkil qilindi. 2015-yildan boshlab korxona o’z ish samaradorligi tufayli viloyatda yetakchi bo’lib keldi. Korxona hududdagi oltingugurt mahsulotini qayta ishlovchi yagona korxona bo’lgani uchun korxona tezda daromad keltira boshladi.
2018 yilga kelib tashkilot o’z ish samaradorligi natijasida respublika miqyosida tanildi. Shundan so’ng korxona “maydalangan oltingugurt” mahsulotini 5 ta respublikaga eksport qila boshladi.
2020-yilda korxona ish samaradorligini o’sishi natijasida korxonada ishchi xodimlarga bo’lgan talab oshdi. Shundan so’ng korxona ishlab chiqarish sohasida bilimga ega yosh mutaxassislardan 10 kishini ish bilan taminladi.
Keys vazifasi:
Korxona xarajatlarini samarali boshqarish korxonaning iqtisodiy ko‘rsatkichlarini muntazam ravishda o‘rganishni taqozo qiladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxona faoliyatining iqtisodiy ko‘rsatkichlarini tahlil qilish jarayonida iqtisodiy ko‘rsatkichlar o‘rganilib, qarorlar chiqariladi. Quyida korxonaning asosiy iqtisodiy ko‘rstkichlari 1, 2 -jadvallarda berilgan.
Birinchi vazifa, berilgan 1-jadval ma’lumotlaridan foydalanib, korxonaning 2021 yil 2020 ga nisbatan iqtisodiy ko‘rsatkichlarini tahlil qilib, solishtirib, xulosalar chiqaring.
1-jadval.
Korxonaning asosiy texnik -iqtisodiy ko‘rsatkichlari tahlili.

№	Ko‘rsatkichlar nomi	O`lchov birligi	2020 yil	2021 yil	2021 yilni 2020 yilga nisbatan farqi
					Mutloq (+;-)	Nisbiy % (marta)
1	Ishlab chiqarishdan tushgan tushum	ming so‘m	238000	267327
2	Mahsulot tannarxi	ming so‘m	144135	130020
3	Yalpi daromad	ming so‘m
4	Umumxo`jalik faoliyatining moliyaviy natijasi	ming so‘m	1257	2344
5	Ishlovchilarni o‘rtacha yillik ish xaqi fondi	ming so‘m	16431,59	18712,89
	Jumladan:
	A) ishchilar
	B) xizmatchilar
6	Ishlovchilar o‘rtacha yillik soni shundan:	kishi	25	35
	A) ishchilar	kishi	10	15
	B) xizmatchilar	kishi	15	20
7	Bir ishlovchining o‘rtacha yillik ish unumi	ming so‘m
8	Bir ishchining o‘rtacha yillik ish unumi	ming so‘m
9	Asosiy vositalarni o‘rtacha yillik qiymati	ming so‘m	69072	88862
10	Aylanma mablag‘larning o‘rtacha yillik qiymati	ming so‘m	3919	6761
11	Soliqlar	ming so‘m	116	1420
12	Sof foyda	ming so‘m
13	Rentabellik	%
14	Debitorlik qarzlar	ming so‘m	65810	159081
15	Kreditorlik qarzlar	ming so‘m	42394	48515

Ikkinchi vazifa, berilgan jadval ma’lumotlaridan foydalanib, korxonada mehnat resurslari samaradorligi tahlilini bajarib taqqoslang, xulosalar bering.
2-jadval.
Korxonaning mehnat resurslari samaradorligini ifodalovchi ko‘rsatkichlar taxlili

№	Ko‘rsatgichlar nomi	O‘lchov birligi	2020 yil	2021 yil	2021 yilda 2020 yilga nisbatan
					Farqi (±)	Uzgar%
1	2	3	5	6	7	8
1	Xizmаt kursаtishdаn tushgаn tushum	ming so‘m
2	Xizmаt ko‘rsаtish tаnnаrxi	ming so‘m
3	Yalpi dаromаd	ming so‘m
4	Sof foydа	ming so‘m
5	Ishlovchilаrning ruyxаtdаgi o‘rtаchа yillik soni	kishi
6	Mеhnаt potеnsialini natijaviyligi, ya’ni mehnat unumdorligi, (1q /5q)	ming so‘m
7	Mehnat potensialini daromadliligi, ( 3q / 5q )	ming so‘m
8	Mehnat potensialini foydaliligi, ( 4q / 5q )	ming so‘m

• 
  Uchinchi vazifa, korxonada boshqaruv jarayonida nizoli vaziyatlardan chiqish uchun raxbarning uslubi, vaziyatdan kelib chiqib, asoslab bering. Korxona uchun samarali qarorlarni ishlab chiqing.
  

Boshqaruv_qarori_deganda_nimani_tushunish_kerak_Qaror'>O‘QUV MATERIALLARI
Boshqaruv qarori deganda nimani tushunish kerak? Qaror – bu boshqaruv faoliyatini oxirgi natijasidir. Agar boshqaruvda mehnat predmeti axborot bo‘lsa, uning mehnat (natijasi) mahsuloti-boshqaruv qaroridir. Qarorni ishlab chiqish va qabul qilish-bu shunday boshqaruv faoliyatining asosiy shakliki, unda rahbar mehnatining mazmuni, uning jamoaga maqsad sari yo‘naltirilgan xarakat jarayonidir.
Boshqaruv qarori ikki holatda ishlatiladi: birinchi xolatda-kimningdir yoki nimaningdir tomonidan o‘rnatilgan boshqaruv hujjati, qabul qilingan harakat rejasi, qaror qilish va boshqalar. Boshqa holatlarda-bu bir necha variantlardan bitta ma’qul variantni tanlash qaror pishib yetilgan muammo mavjud bo‘lganda qabul kilinadi.
Muammo deb-har qanday tizimni mavjud va zarur bo‘lgan ahvolini tavsiflovchi vaziyat qabul qilinadi. Asoslangan qaror boshqariluvchi va boshqaruvchi tizimlarni xukm suruvchi va taraqqiyoti uchun zarur obektiv konuniyatlar bilimiga va aniq vaziyatlar xususiyatlariga asoslanadi.
Boshqaruv qarorlari bir qator talablarga javob berishi kerak:
1. Har qanday boshqaruv qarorlari jiddiy maqsad yo‘nalishiga ega bo‘lishi, paydo bo‘layotgan muammolarni yechmog‘i kerak.
2. Boshqaruv qarorlari huqukga ega bo‘lishi kerak. U rahbar ega bo‘lgan huquk doirasida qabul qilinishi zarur.
3. Boshqaruv qarorlari zamonaviy bo‘lishi kerak. Qabul qilingan vaqt muammoni taraqqiy topish bosqichiga to‘g‘ri kelishi lozim. Qaror qabul qilishda shoshma-shosharlik va kechikib qolishga yo‘l qo‘yilmasligi kerak.
4. Qaror qarama-qarshi bo‘lmasligi kerak, boshqa qarorlar bilan kelishilgan bo‘lishi, shakli bo‘yicha tushunarli, aniq ifodalangan va ixcham bo‘lishi kerak.
5. To‘g‘ri boshqaruv qarori aniq vaziyatni barcha xususiyatlarini hisobga olgan va ilmiy yondashuv asosida tuzilgan bo‘lishi, ijtimoiy-iqtisodiy qonunlarni ta’sirini hisobga olgan holda va ishlab chiqarish ahvolini tahlili asosida qabul qilinishi kerak.
6. Qaror tejamli bo‘lishi, ya’ni maqsadga erishishni eng kam xarajatlari evaziga ta’minlashi kerak.
7. Qaror real amalga oshuvchi bo‘lishi kerak. Uni qabul qila turib, barcha obektiv va shaxsiy cheklanishlarni boshqariluvchi tizimni aniq imkoniyatlarini, mavjud resurslarni va ularni ishlatilishini real sharoitlarini hisobga olish kerak.
8. Qaror samarali bo‘lishi kerak, bu yerda samara deganda qo‘yilgan maqsadga erishishni tushunish zarur.
GLOSSARY
Xarajat-bu mahsulotni ishlab chiqarish (xizmat ko‘rsatish) va uni sotish hamda ish haqi to‘lashga sarflanadigan mablag‘lar yig‘indisidir.
Naf-bu mahsulot (xizmat)ning ya’ni iste’molchilarga qanchalik ijobiy natija keltirishidir.
Baho-bu tovar va xizmatlarning pulda ifodalangan qiymatidir.
Ob’ekt-bu bizdan tashqarida va bizning ongimizga bog‘liq bo‘lmagan holda mavjud bo‘lgan borliq, voqelik, moddiy dunyo, mavjudot, kishi faoliyati va diqqat-e’tibori qaratilgan hodisa, narsa, shaxs va h.k.z.
Boshqaruv-bu tartibsiz ommani (olomonni) samarali maqsadga yo‘naltirilgan va unumdor guruhga aylantiruvchi mahsus faoliyat ko‘rinishi.
Maqsad-bu muddao, murod, biror niyatga erishish uchun ko‘zda tutilgan mushtarak orzu. Aynan shu maqsad kishi faoliyatini, o‘z orzularini ushalishiga yo‘naltiradi.
Rahbar-bu professional bilimlarga ega bo‘lgan, maxsus tayyorgarlik ko‘rgan, boshqarishning sir-asrorlarini biladigan, boshqaruv qonun-qoidalarini puxta egallagan va ularga amal qiladigan malakali mutaxasisdir.
Rahbarning ish uslubi-bu boshqaruv jarayonida ma’lum masalani hal qilishda uning o‘ziga xos yondashuvidir.
Qaror-bu bajarilishi lozim bo‘lgan ishning aniq bir yo‘lini tanlab olishdir.
Qaror qabul qilish-bu tashkilot rahbarining tashkilot oldidagi maqsadga erishish uchun o‘z vakolati va omilkorligi doirasida qarorning mavjud variantlaridan eng maqbulini tanlash jarayonidir.
Umumiy qarorlar-bir xil muammoga daxldor bo‘lib, barcha bo‘g‘inlar uchun birdek amal qiladi.
Maxsus qarorlar-tor doiradagi muammoga ta’luqli bo‘lib, korxona muayyan bir bo‘limi yoki bir guruh xodimlari yuzasidan qabul qilinadi.
Noaniq qarorlar-bu tavakkalchilik bilan to‘liq bo‘lmagan axborotga asoslanib qabul qilinadigan qarorlardir.
Tezkor qaror-kechiktirmay ijro etish uchun chiqariladigan qaror.
Muntazam qarorlar-belgilangan muddatlarda chiqariladigan qaror.
Vaqti-vaqti bilan qabul qilinadigan qarorlar-har zamonda biron sababga ko‘ra qabul qilinadi.