Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

13.11-chizma. Iste’molchining optimal tanlovi
52 
Chizmada uchta farqsizlik egri chizig‘i ifodalangan bo‘lib, ular iste‘molchiga 
turli darajadagi qoniqish beradi: I
3 
– eng yuqori darajadagi qoniqish; I
2 
– o‘rtacha 
qoniqish; I
1
– eng kam qoniqish. Har bir egri chiziqda iste‘molchi tanlovini ifoda-
lovchi bittadan nuqta joylashgan: I
1
da – C; I
2 
da – D; I
3
da – F nuqtalar. C va D 
nuqtalar bir hil byudjet chizig‘ida joylashganligi uchun ikkala kombinatsiyaga ham 
bir hil byudjet sarflanadi. Iste‘molchining C nuqtani tanlashi oqilona emas, chunki D 
nuqta unga nisbatan ko‘proq ehtiyojni qondiradi; F nuqta ehtiyojni to‘laroq qondirishi 
mumkin, biroq u byudjet imkoniyatidan tashqariga chiqish hisoblanadi.
D nuqtada iste‘molchi ehtiyojlarining qondirilishi maksimumlashadi, chunki bu 
nuqta ehtiyojlarning yuqori darajada qondirilishini ta‘minlovchi tovar va xizmatlar 
to‘plami eng ko‘p qoniqish beruvchi farqsizlik egri chizig‘ining byudjet chizig‘i bilan 
kesishgan joyida yotadi. D nuqta ayni paytda byudjet chizig‘ining va farqsizlik egri 
chizig‘i joylashishining bir xil darajasini ko‘rsatadi. D nuqtada byudjet A va B tovarlar 
narxlari nisbatiga teng, farqsizlik egri chizig‘ida esa A va B tovarlar so‘nggi qo‘shilgan 
nafliliklari nisbatiga teng. Bundan kelib chiqib quyidagi formulani keltirishimiz 
mumkin
53
: 
y
x
P
Px
MUy
MU

yoki
y
y
x
x
P
MU
P
MU

Suv va brilliant paradoksi 
52
Economics : principles, problems and policies. Stanley L. Brue, Campbell P. McConnell, seventeenth edition, 
McGraw-Hill/Irwin New York, 2008. 375 бет 
53
Economics : principles, problems and policies. Stanley L. Brue, Campbell P. McConnell, seventeenth edition, 
McGraw-Hill/Irwin New York, 2008. 375 p. 
С 
Б 

---

209 
A.Smit o‘z davrida ayrim real hayotimizdagi jumboqlarni yecha olmagan. 
Xususan bizning yashashimiz uchun muhim, demakki nafliligi juda baland bo‘lgan 
narsalarning narxi ancha past, aksincha biz uchun unchalik muhim bo‘lmagan, 
nafliligi kam bo‘lgan narsalarning narxi esa baland bo‘lishini tushuntirib bera 
olmagan. Masalan, suvning nafliligi juda baland ammo narxi past, brilliantning 
narxi juda baland lekin nafliligi juda past. Bu paradoksning yechimi shundaki, suv 
taklifi unga bo‘lgan talabga nisbatan ancha ko‘p, shuning uchun narxi past. 
Brilliantlarni ishlab chiqarish qiyin bo‘lganligi sababli uning taklifi unga bo‘lgan 
talabga nisbatan kam. Shuning uchun uning narxi baland. Suvning oxirgi 
birligining sunggi qo‘shilgan nafliligi juda ham past. Brilliantniki esa baland. 
Ammo bu uning umumiy nafliliklari ham shu nisbatda bo‘ladi degani emas. 
Aslida, suvning umumiy nafliligi biz uchun juda ham baland, faqatgina uni ko‘p 
miqdorda iste‘mol qilganimiz uchungina uning so‘nggi qo‘shilgan nafliligi 
brilliantnikidan pastga tushib ketadi. Brilliantning narxi baland bo‘lganligi sababli 
uni kam iste‘mol qilamiz va shuning uchun uning umumiy nafliligi kam
54
. 
Bu suv va brilliant paradoksi deyiladi.