«narx
bo’yicha etakchilik»
xatti-harakati keng qo‘llaniladi. Bu xatti-harakat narx
vositasida raqobatlashuvni inkor etib, mazkur tarmoqqa kiruvchi barcha oligo-
polist-firmalarning narxni shakllantirish va uni o‘zgartirishda etakchi oligopolist-
firmaga ergashishlarini taqozo etadi. Odatda tarmoqdagi eng yirik firma etakchi
sifatida chiqadi. Narx bo‘yicha etakchi firma boshqalarga qaraganda iqtisodiy
jihatdan ancha ustun bo‘lsa-da, u o‘zining harakatini faqat narx bo‘yicha tazyiq
o‘tkazish asosida amalga oshira olmaydi. Narxni shakllantirishda yetakchi-firma
boshqa ergashuvchi-firmalarning ham manfaatlarini e‘tiborga olmog‘i lozim. Bu
manfaatlar ularning xarajatlarini qoplash, me‘yordagi foydani ta‘minlash,
mahsulotlarni sotishga sharoit yaratish kabi holatlar orqali namoyon bo‘ladi. Agar
talab yoki ishlab chiqarish xarajatlarining o‘zgarishi natijasida bozor narxi oligopo-
listik kelishuv doirasidagi firmalarning manfaatlariga muvofiq kelmay qolsa,
etakchi firma darhol narxlarni o‘zgartirishi lozim bo‘ladi.
146
9.4-chizma. Tabiiy monopoliyalarda ishlab chiqarish hajmi va narxning
aniqlanishi
Grafik tabiiy monopoliyalar sharoitida narx va ishlab chiqarish hajmining
aniqlanishini tasvirlaydi. Bu yerda:
LAC va LMS – korxonaning uzoq muddatli davrda o‘rtacha va keyingi
xarajatlari egri chizig‘i;
MR – keyingi daromad egri chizig‘i;
D – talab egri chizig‘i
Ishlab chiqarish hajmi qanchalik yuqori bo‘lsada, o‘rtacha xarajatlar darajasi
shunchalik past bo‘ladi. Ishlab chiqarishning har qanday hajmida keyingi xarajatlar
har doim uning o‘rtachasidan past darajani tashkil etadi.
Korxona uchun ishlab chiqarishning optimal hajmi (Q
1
) uzoq muddatli
keyingi xarajatlar va keyingi daromad (LMC=MR) egri chiziqlari kesishgan
nuqtada o‘rnatiladi. Bunda narx mos ravishda
bo‘lib,
EM to‘g‘ri burchak
maydoni korxona foydasini tashkil qiladi.
Mahsulot chiqarish hajmi
darajasigacha ortsa, shunga mos ravishda narx
ga teng bo‘ladi va narxning bu darajasi korxona ishlab chiqarish xarajatlarini
qoplamaydi. Bunday holda korxona
N, F to‘g‘ri burchak maydoniga teng
miqdorda zarar ko‘radi.
|
