Btm fənnindən SƏRBƏst iŞİ Elmi rəhbər

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ TƏHSİL NAZİRLİYİ
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT PEDAQOJİ UNİVERSİTETİ


Kimya və Biologiya fakültəsinin Biologiya Müəllimliy
İxtisasının BİO 2002B qrup tələbəsi Abbaszadə Nərminin
BTM fənnindən

SƏRBƏST İŞİ

Elmi rəhbər:Hacıyeva Gülşən


Bakı 2023

DANİMARKADA TƏHSİL

Ölkənin 4 ən məhşur şəhəri Kopenhagen, Olborq, Orxus va Odensda yerləşən ali təhsil müəssisələri haqqında aşağıdakıları deyə bilərik. Hər il Danimarkaya gələn tələbələrin, hamçinin tədqiqatçıların və müəllimlərin sayı artır, bu iso Skandinaviya ölkəsində təhsilin no qadar cazibədar olduğunu bir daha sübut edir. Danimarkanın təhsil müossisələri beynəlxalq tələblərə istiqa- mətlənmişdir və ən müasir ixtisaslar üzrə təhsil ingilis dilində tədris olunur. Danimarkada təhsil Sizin müvəffəqiyyətli karyeraya doğru yolunuzdur!

Danimarkada professional todris prosesi dinamik va innovasiyalı

mədəniyyətə uyğunlaşdırılaraq, öz qədim ənənələrini da saxlayır. Yüksək dövlət təhsil standartları, alda olunan nazari biliklərin praktikada tatbiqi, fan- lərarası tədqiqatlar və tələbələr tarafindan tadqiqat xarakterli işlərin aparıl- ması Danimarkada tahsilin əsas xüsusiyyətlərindən biridir.
Danimarka öz vətəndaşlarına və başqa ölkələrdən buraya təhsil almaq üçün gələn tələbələrə yüksək həyat tərzi, təmiz ətraf mühiti, təhsildə və tǝd- qiqatlarda yüksək standartları olan cazibədar işgüzar iqlim təklif edən ölkədir. Tələbələr mühazirələrdə iştirak edir, elmi-tədqiqat işlərinin aktiv müzakirəsi prosesinin zənginləşməsində qruplarla əməkdaşlıq edir və bununla yanaşı hər biri ham da fərdi işlaya bilir. Bütün inkişaf etmiş ölkələrin işa götürənləri tərəfindən qəbul edilən ixtisaslaşma burada əldə edilir.
Danimarka təhsilə böyük miqdarda pul vəsaiti ayırır. Əhalinin adamba- şına düşən Nobel mükafatlarının sayına görə ölkə dünyada üçüncü yerdədir. Danimarkalıların çox hissasi ingilis dilində danışır, bu səbəbdən də Dani- markaya golan tələbələr Danimarka dilini bilmədiklərinə baxmayaraq, bu ölkodo yaşadıqda çətinlik çəkmirlər. Əhalinin 80%-i ingilis dilini bilir, bir
çoxu isə fransız, alman və ya ispan dillərində də danışır. Yüksək təhsil keyfiyyəti. Danimarkanın təhsil sistemi dünyada ən yaxşı təhsil sistemlərindən biri kimi tanınmışdır. Proqramlar beynəlxalq səviyyədə tanınmışdır, ECTS sistemi üzrə təhsil (European Credit Transfer System) tətbiq edilir. İki illik proqramı bitirdikdən sonra talabalar 120 ECTS points alırlar.

⚫ Perspektiv ixtisasların geniş seçimi maliyyə menecmenti. mehmanxana

və turizm mencementi, marketinq mencementi, kompyuter texnologiyaları,
multimediya dizayn, dizayn və texnologiyalar (qrafika), məlumat texnologiyaları və elektron mühəndislik, texniki tikinti, kənd təsərrüfatı

üzrə mühəndislik, kimyəvi və biotexniki analizdən ibarətdir. İngilis dilində təhsil akademik mühazirələri, layihalar üzrə işləmək xüsusiyyətini həyata keçirir.

Təhsilin və yaşayışın aşağı qiyməti. Professional ali təhsilin akademik dərəcəsinin əldə olunması üçün 10müxtəlif proqram təklif edilir. Ali təhsil aldıqdan sonra məzunlar işə başlaya bilər və ya Danimarkada. Böyük Britaniyada, Niderlandda. Avstraliyada, ABŞ-da, Macarıstanda, Fransada, Norveçdə və başqa ölkələrdə, həm də öz universitetlərinin birində magistr dərəcəsinin əldə olunması üçün 1-1,5 il müddətində əlavə təhsil almaq mümkündür.

Proqramların nəzəri və praktiki əsası (özəyi) bazarın müasir tələblərinə əsaslanmışdır. Akademiyalar təhsilin yüksək innovasiyahı, yaradıcılıq va professional səviyyəsini və on yeni texnologiyaların istifadəsini təqdim edir. Bütün akademiyalar on müasir kitabxanalarla, mühazirə auditoriyaları və laboratoriyalarla təchiz olunmuşdur. Kitabxanalarda, kompyuter otaqlarında

va (bəzi təhsil müəssisələrində) hətta dəhlizlarda bela kompyuterlar vardır. Bütün tələbələr onlardan azad, sorbost şəkildə istifadə edə bilər. Ali məktəblər işgüzar və tədqiqat təşkilatları ilə əməkdaşlıq edir, öz tələbələri üçün müntəzəm şəkildə aparıcı kompaniyalarda görüşlər təşkil edirlər, tələbələrə professional tocrübə keçmək fürsəti verilir. Tədris müddətində və tətillər zamanı tələbələrə işləmək hüququ verilir. Tələbənin orta əmək haqqı saatda 13 evr. təşkil edir.

⚫Binar adlanan struktur üzrə ali təhsil müəssisələri iki bölməyə bölünür: universitet bölməsi;kollec bölməsi, yani peşə üzrə istiqamətlənmiş ali təhsil bölməsi.

Danimarkada təhsil alan tələbələr müstəqil şəkildə işləyir və öz qabiliyyətlərini göstərirlər. Ənənəvi mühazirələrdə olduğu kimi, tələbələr həmçinin
onların işləmək istədikləri yerda nəzərdə tutulduğu kiçik qruplarda təhsil
alırlar. Onların təhsilinin bir hissəsi müstəqil layihədən və tədqiqat işindən ibarətdir. Dərəcənin əldə olunması üzrə kursların bir çoxu müstəqil xarakter daşıyır və ixtisaslaşma sahəsini tələbələrin özləri seçir. Universitet bölməsino 12 bölmə daxildir, onlardan bəziləri bir neçə fa- kültələrdən ibarət bölmələr, digərləri isə tikinti, təhsil, baytarlıq, aqronomluq. farmakologiya va biznes kimi sahələr üzrə ixtisaslaşan bölmələrdir. Bundan əlavə, arxitektura, incasanat, musiqi və s. üzrə mütaxassislara təhsil veran 13 institut vardır.
Bu cür institutlarda təhsil, aparılan tədqiqatlara əsaslanmalıdır. Bu, bütün proqramlar üzrə yüksək standartları əldə etmək məqsədi olan bütün universitetlər üçün fundamental prinsipdir. Kollec bölməsi özündə professional istiqamətləndirilmiş proqramları təklif edən 100-a yaxın ixtisaslaşdırılmış ali təhsil institutlarını ehtiva edir.
⚫ Bakalavr dərəcəsini təklif edən kolleclər. Ikiillik professional akademik dərəcələrini təklif edən professional kolleclar.

2000-ci ildə parlament tərəfindən imzalanmış normativ akta əsasən, professional bakalavr dərəcələrini təklif edan kolleclərin bir çoxu daha geniş profilli ali təhsil markazlari şəklində birləşmişlər. Kolleclor professional istiqamətləndirilmiş ali təhsil növlərinin möhkəmləndirilməsi və gələcək təhsil üçün yeni imkanların yaradılması məqsədilə təşkil olunmuş, yaradılmış insti- tutların yeni növüdür. Professional akademik dərəcələrini veran kolleclərin bir çoxu professional ali təhsil akademiyalarını təşkil etmişlər. Danimarkada ali təhsil müəssisələrinə qəbulun əsas tələbləri 12-illik tab-

sil bazasında həyata keçirilir. Professional akademik proqramlarına qəbul tam orta təhsilin adekvat kursları (riyaziyyat, fizika, ingilis dili) ila tamamlanmış 3-4 illik ekvivalent professional təhsil proqramlarının bazası əsasında da mümkündür. Bakalavr dərəcəsini almaq üçün müəyyən proqramlar üzrə alternativ qabul 2-3 il tocrübənin olması ile borabor ekvivalent tahsil ixtisaslaşması (bir qayda olaraq, professional bakalavr dərəcəsi) bazası əsasında mümkündür. Bir çox təhsil proqramlarına qəbul spesifik tələblərin yerinə yetirilməsindən asılıdır. Onlara fonlərin səviyyəsinə, əldə olunan noticǝloro, praktikaya və s. tələblər aid edilə bilər. Müəyyən sahələr üzrə, mosolan, incasanot vo musiqi sahələri üzrə proqramlara qabul istedadı qiymətləndirən giriş imtahanını tələb edir.

Nazirlik elmin müəyyən sahələrinə va ali təhsil üzrə maksimal sayda tələbələrin təhsil ala biləcəyinə cavabdehlik daşıyır. Bəzi institutlar elmin mü- əyyən sahələri üzrə ixtisaslara qəbulu məhdudlaşdıra bilər. Tələbələr kvotalar sisteminə uyğun olaraq qəbul olunmaq üçün ərizə verirlər, Har bir institut osas tələblərə uyğun olaraq abituriyentlərin seçimini aparır. Sadə (əlçatan) yerlər iki kvota sistemina bölünür. Birinci kvotada yerlər orta noticǝlorin bazası asasında Danimarka məktəb sertifikatlarına və ya ona ekvivalent olan məktəb sertifikatlarına malik olan namizədlər arasında bölüşdürülür. İkinci kvotada olan yerlər institutun fərdi qiymətləndirməsi üzrə verilir.

Tələbələr hər kursu bitirdikdən sonra imtahan verməlidirlər. Danimar- kanın bütün ali təhsil institutlarında imtahanlar təkcə müəllimlər tərəfindən deyil, həmçinin müstəqil imtahan götürənlər (imtahan götürən) tərəfindən da aparılır. Müstəqil imtahan götürənlər şərtlərini bütün imtahan verənlərə qarşı eyni və bərabər standartların tatbiq olunması üçün cavabdehlik daşıyırlar. Tam proqram bitdikdən sonra tələbəyə diplom və s. verilir

2002-ci ilin 1 sentyabr tarixindən etibarən bütün ali təhsil institutları məzunlar üçün ingilis dilində diploma olavoni çap etməlidirlər. Bu təmənnasız (pulsuz) edilir, ECTS kreditlərinin istifadəsi bütün ali təhsil məktəbləri üçün məcburi elan olunur.

Daracalar strukturu üç əsas dərəcəyə əsaslanmışdır: bakalavr, magistr va doktor. 1980-ci illərin sonlarında islahat nəticəsində Danimarkada ali təhsil birdərəcəli ixtisaslaşma strukturundan ikidərəcəli ixtisaslaşma strukturuna keçdi. 1993-cü ilin islahatı bakalavr dərəcəsinin ümumi strukturunu tatbiq etdi. Naticada, universitet proqramlarının, demək olar ki, hamısı bakalavr, magistr va doktorluq proqramından ibarətdir. Bakalavr programi tamamlan- miş mükəmməl proqramdır və tələbələrin bir çoxu magistraturaya qobul olunmağa səy göstərir. Dərəcələrin bu yeni strukturu nəticəsinda 1995-1996-ci illərdə fəlsəfə

doktorunun dördillik dərəcəsindən imtina edildi Danimarka ölkəsində savadsızlar azlıq təşkil edir. Yaşlıları arasında savadsızların sayı 1%-dən artıq deyildir. Danimarkada təhsil sistemi dövlətin nəzarəti altındadır. Ümumi təhsil prinsipləri dövlət orqanları tərəfindən təyin edilir. Bütün orta və ali təhsil müəssisələri, osason, Tohsil Nazirliyi və Mədə- niyyət Nazirliyinin tabeçiliyində olan dövlət müəssisələridir.

Danimarkanın tahsil sistemi orta məktəba, ali məktəbə, həmçinin ali tahsilin bir zox növlərinə qəbul imkanımı təqdim edir. Təhsil eyni zamanda özal maktablarda va ya evdə keçirilən təhsil nəticəsində də əldə oluna bilər. Şagirdlərin 99%-a qədəri orta məktəbə, 86%-i tam orta məktəbə gedir, 41%-i iso öz təhsillərini ali təhsil müəssisələrində davam etdirirlər. Danimarkada bütün təhsil pulsuzdur, həmçinin qabul zamanı heç bir ödəniş ödənilmə- molidir. Tam orta məktəb şagirdləri tolobo toqaüdünün analoqu olan aylıq ödənilən müəyyən edilmiş maliyyə yardımını almaq iddiasında da olurlar. Danimarka təhsil sistemi 1894-cü ildən fəaliyyət göstərir. O, tam nəzarəti valideynlərə həvalə edir, onlar uşağın məktəbə gedib-getmomosi haqqında qərar qəbul edirlər. Qanun 7 yaşından 16 yaşına qədər icbari təhsili nəzərdə tutur. Icbari təhsil pulsuzdur.

Danimarkada ilkin təhsil Danimarkanın orta məktəbi adlanır. O, məktəbə qədər təhsildən başlayır və 10-cu sinifdə sona çatır, lakin 10-cu sinif macburi deyil. Şagirdlar hom pulsuz dövlət məktəblərində, həm də özal məktəblərində, yəni xristian məktəbləri kimi va ya Valfdorf məktəbləri kimi bələdiyyənin tabeçiliyi altında olmayan məktəblərdə təhsil ala bilərlər. İqtisadi İnkişaf və Əməkdaşlıq Təşkilatının idarə etdiyi təhsil alanların təhsil nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi üzra beynəlxalq proqram üzra Danimarka təhsili 2006-ci ildə 24-cü yerda oldu, bu isa İqtisadi İnkişaf və Əməkdaşlıq

Təşkilatının orta göstəricisinə görə kafi noticǝdir. Folkeskolen məktəbini bitirdikdən sonra, gimnaziyaya (akademik şəkil- do istiqamətləndirilmiş sonrakı təhsil) daxil olmaqla, sonrakı təhsilin bir neçə yolu vardır: Ali məktəblərə hazırlıq imtahanı gimnaziyaya oxşardır, lakin müddəti bir il azdır. Riyaziyyat və mühəndislik fənlərinin Ali Texniki mək- tablarda İmtahan Proqramı ticarət və biznes fənlərindən xüsusi olaraq üstün tutulur. Ali Kommersiya məktəblərində İmtahan proqramına oxşardı. Bundan başqa, nəzəriyyənin və praktikanın birləşdirilməsi vasitəsilə cavanlara müay- yon ixtisaslaşmanı öyrədən təhsil mövcuddur. Gimnaziyalar, öz qarşılarına şagirdlərin universitet və kolleclərdə təhsil

almaq üçün hazırlıq məqsədlərini qoyurlar. 7-14 yaşlı uşaqların icbari ibtidai təhsili haqqında ilk qanunu 1849-cu ildə qəbul edilmişdir. Danimarkada məktəb sisteminin əsasını qoyan 1903-cü il qanunu 1950-ci illərin axırlarına qədər qüvvədə olmuşdur. 1958-ci ildə yeni maktab islahatı keçirilmişdir. Maktablara Maarif nazirliyi rəhbərlik edir. Bundan başqa, har haladiyyada xüsusi maktab idarosi fəaliyyət göstərir. Tahsil pulsuzdur, lakin şagirdlərin təqribən 10 faizini əhatə edən qeyri-dövlət təhsil müəssisələri də var. Məktəbəqədər müəssisələr Əmək və ictimai tominat nazirli- yinin sorancamındadır. Təhsil müddəti ibtidai məktəblərdə 7 il, natamam orta məktəbdə 3 il, tam orta məktəbdə də 3 ildir. 1974-1975 dərs ilində ibtidai mok- tablərdə 224752 şagird oxuyurdu. Təhsil haqqında 1975-ci il qanununa mü- vafiq olaraq, 1976-cı ilin avqustundan 1-10-cu siniflər üçün bütün ölkədə vahid tahsil proqramı hayata keçirilmişdir. 12-illik ümumtəhsil maktablarinin tasis edilməsi planlaşdırılmışdır. Texniki peşə hazırlığı natamam orta məktəb baza- sında 1-3 il müddətində həyata keçirilir. 19731974-cü dərs ilində texniki peşə məktəblərində 131453 şagird oxuyurdu. Danimarkada 5 universitet. 3 texniki ali məktəb, 10 institut vo 8 kollec var. Böyük kitabxanaları: Milli kitabxana (2 milyondan çox kitab), Bələdiyyə kitabxanası (1880 min kitab) və s. Osas muzeyləri: Milli muzey, Dövlət rəssamlıq muzeyi, Kral dəniz muzeyi və s.

Danimarkada tahsil və elm müəssisələri 15-ci əsrin sonunda yaranmışdır. T.Brahe Uraniborq rosadxanasının osasını qoydu. 17-ci əsrdə Danimarkanın elmi markazi Kopenhagen universiteti oldu. H.Erstedinin elektrik, optika va akustika sahəsində işləri onu məşhurlaşdırmışdır. O, cəryanın maqnit təsirini kaşf etdi. Onun təşəbbüsü ilə Danimarkada Ali Texniki Məktəb açıldı. 19-cu asrin 2-ci yarısı və 20-ci əsrin əvvəllərindo Meteorologiya İnstitutu, coğrafiya, kimya, elektrotexnika, astronomiya və s. comiyyətləri yarandı. 20-ci osrdo N.Borun fəaliyyəti zamanı Danimarka atom fizikasının tədqiqat mərkəzlərin- dan biri oldu. Onun təşəbbüsü ilə Nəzəri Fizika Inistutu yaradıldı. X.Bor dövrü funksiyaların nəzəriyyəsini verdi. 1945-ci ildən sonra Danimarkada tatbiqi elektronika, izotoplar, zülallar kimyası və s. elmi-tədqiqat institutları təşkil olundu, 1957-ci ildə Nüva Tədqiqatları Markazi yaradıldı. 1975-ci ilda O.Bor va Mottelson nüvə fizikası sahəsndəki tədqiqatlarına görə Nobel mükafatı aldılar.