Bu kitab abş-da Təhsil Almış Məzunlar Asosiasiyasının dəstəyi ilə 2104-cü ildə nəşr olunmuşdur

Şirkətin nizamnaməsi 
Nizamnamənin hazırlanması və təsdiqi şirkətin yaradılmasında vacib 
mərhələdir. Nizamnaməni şirkətin hüquqi vəziyyətini müəyyən edən, 
səhmdarlar (iştirakçılar) və şirkət arasında münasibətləri tənzimləyən şərtlərdən 
ibarət olan korporativ akt kimi nəzərdən keçirmək lazımdır. Nizamnamə şirkətin 
təsis sənədi olmaqla yalnız şirkətdə daxili münasibətlərin tənzimlənməsində 
deyil, həmçinin şirkət və mülki dövriyyənin digər iştirakçıları – üçüncü şəxslər, 
digər şirkətlər, təşkilatlar və dövlət orqanları arasında olan münasibətlərdə də 
mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Məhz bu xüsusiyyət nizamnamənin müqavilə 
qismində deyil, korporativ normativ akt kimi başa düşülməsinə təsir edir. Əgər 
müqavilə bilavasitə yalnız onun tərəflərinin hərəkətlərinin tənzimlənməsi üçün 
120
ABŞ hüququndakı "subscription agreement"-ə oxşar 

---

78 
nəzərdə tutulmuşdursa, nizamnamə hamı üçün ümumi olan hərəkət qaydaları 
və müvafiq hüquqi nəticələr doğurur.
Lakin hüquqi doktrinada şirkətin nizamnaməsinin hüquqi təbiəti mübahisəli 
məsələ olaraq qalır. Şirkətin yaranmasında müqavilə konsepsiyasının tanınması 
bir neçə xarici ölkənin qanunvericiliyində öz əksini tapmışdır.
121
ABŞ hüququ da 
şirkət (korporasiya) nizamnaməsini üç mərhələdə qüvvədə olan müqavilə kimi 
nəzərdən keçirir: ştat və korporasiya arasında; korporasiya və onun səhmdarları 
arasında; səhmdarlar arasında.
122
MDB və Rusiya hüquq alimləri isə 
nizamnaməni şirkətin daxili normativ aktı hesab edirlər. Məsələn, 
İ.V.Yeliseyevin fikrinə görə, nizamnaməyə hüquqi şəxsin hüquqi vəziyyətini 
müəyyən edən və iştirakçılar və hüquqi şəxsin arasındakı münasibətləri 
tənzimləyən lokal normativ akt kimi baxmaq lazımdır.
123
D.V.Lomakinin 
fikrincə, şirkətin nizamnaməsi lokal normativ akt olaraq şirkətin fəaliyyətini 
tənzimləyir.
124
Eyni zamanda nizamnamənin müqavilə kimi qiymətləndirilməsi 
mövqeyini tutan mütəxəssislər var. Məsələn, D.İ.Stepanov nizamnaməni onu 
imzalamış şəxslər arasındakı xüsusi müqavilə kimi qiymətləndirir.
125
Bu məsələ 
ətrafında müzakirələr davam edir, lakin nizamnamənin müqavilə təbiətinə malik 
olması mövqeyinin tərəfdarları azdır.
Şirkətin nizamnaməsinə mütləq məlumatlarla yanaşı, fakültativ şərtlər də əlavə 
etmək olar. Məsələn, SC-nin nizamnaməsinin mütləq müddəaları sırasına 
şirkətin adı, yerləşdiyi yer (hüquqi ünvan), tipi (açıq və ya qapalı), yerləşdirilən 
səhmlərin sayı, nominal qiyməti, kateqoriyası (adi, imtiyazlı), səhmlərin 
sahiblərinin hüquqları, nizamnamə kapitalının miqdarı, idarəetmə orqanlarının 
121
Məsələn, Almaniyanın Səhmdar Qanunu, 1965, §2 
122
Батлер У.Э., Гаши-Батлер М.Е. Корпорации и ценные бумаги по праву России и США. М., 1997.
123
См.: Гражданское право: Учебник / Под ред. А.П. Сергеева, Ю.К. Толстого: В 2 т. Т. 1. М., 2002. 
124
Ломакин Д.В. Акционерное правоотношение. 
125
Степанов Д.И. Правовая природа устава юридического лица // Хозяйство и право. 2000. N 7.

---

79 
struktur və səlahiyyətləri və onlar tərəfindən qərarların qəbul edilməsi qaydası 
kimi şərtlər daxildir.
126
MMC-nin nizamnaməsində şirkətin adı və yerləşdiyi yer, hər bir iştirakçının 
payının sayı, nominal dəyəri və ümumi yığıncağın səlahiyyətindən başqa, 
iştirakçının şirkətdən çıxma qaydası və nəticələri haqqında, şirkətin nizamnamə 
kapitalındakı payının (payın bir hissəsinin) digər şəxsə ötürülməsi barədə 
müddəalar da olmalıdır.
127
SC-nin nizamnaməsinə qanunun normalarına zidd olmayan digər müddəalar da 
daxil edilə bilər, məsələn, bir səhmdara məxsus olan səhmlərin sayı, səhmlərin 
məcmu nominal dəyəri ilə bağlı, eləcə də bir səhmdara məxsus ola bilən səslərin 
maksimal sayına dair məhdudiyyətlər qoyula bilər.
128
Nizamnaməyə şirkətin 
fəaliyyət sahəsini və məqsədlərini şərtləndirən normalar da daxil edilə bilər. 
Qanunvericilikdə şirkətlərin ümumi fəaliyyət qabiliyyəti nəzərdə tutulsa da, 
səhmdarlar tərəfindən şirkətin fəaliyyət qabiliyyəti məhdudlaşdırıla bilər. 
Müəyyən sahələrdə fəaliyyət göstərən şirkətlər üçün fəaliyyət qabiliyyətinin 
məhdudlaşdırılması qanunvericiliklə nəzərdə tutula bilər.
129
Dövlət qeydiyyatına alındıqdan sonra şirkət yaradılmış hesab olunur. 
Qanunvericilik məhz dövlət qeydiyyatı anı ilə şirkətin hüquq qabiliyyətinin 
yaranmasını, dəyişməsini və bitməsini müəyyən edir. Dövlət qeydiyyatı anının 
vacibliyinin digər səbəbi ondan ibarətdir ki, şirkətin təsis sənədlərinə edilən 
dəyişikliklər qeydiyyat anından etibarən üçüncü şəxslər üçün qüvvəyə minmiş 
olur.
130
126
MM-nin 102-ci maddəsi
127
MM-nin 82, 93.2, 96.1-ci maddələri 
128
MM-nin 103.6-cı maddəsi
129
Məsələn, bank və sığorta sahəsində fəaliyyət göstərən şirkətlər üçün bir çox digər kommersiya fəaliyyətini və 
əməliyyatları həyata keçirmək imkanları qanunvericiliklə məhdudlaşdırılıb.
130
MM-nin 47.3-ci maddəsi 

---

80