43
hələ də kifayət qədər geniş istifadə olunması maraq doğurur. Bu sualın cavabını
həmin ölkələrin vergi hüquqlarında axtarmaq lazımdır. Belə ki,
Azərbaycan və
əksər MDB ölkələrindən fərqli olaraq, ABŞ və bir sıra Avropa ölkələrində tam
ortaqlıqlar korporasiya (şirkət) kimi vergi tutmaya cəlb olunmur. Yəni ortaqlığın
əldə etdiyi gəlirlər üzrə vergilər ortaqlıqdan tutulmur. Ortaqlıq vergi ödəyən
şəxs hesab edilmir. Əvəzində bütün vergilər ortaqlıqda
sahib olduğu paya
proporsional olaraq ortaqlar (partnyorlar) tərəfindən ödənilir. Bu mexanizm
imkan verir ki, əldə olunan gəlir iki dəfə vergiyə cəlb olunmasın. Azərbaycan
vergi praktikasında isə ortaqlıq şirkət kimi (ASC, MMC) vergiyə cəlb olunur.
Sadə misalı mənfəət vergisi üzərində göstərmək olar. Məsələn, "Əli və Vəli tam
ortaqlığı" əldə etdiyi gəlirdən ortaqlıq adından mənfəət vergisi ödəyir.
Vergi
ödənişindən sonra qalan xalis mənfəət ortaqlar arasında bölüşdürüləndə əlavə
"dividend" vergisi tutulur.
67
Tam ortaqlıqla yanaşı, kommandit (məhdud) ortaqlıq da mövcuddur.
Kommandit ortaqlığın xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, burada ən azı bir nəfər
tam ortaq olmaqla, bir neçə kommandit ortaq ola bilər. Bu biznes modelində tam
ortaq tam məsuliyyət daşıyır (öz fərdi əmlakı ilə də), kommandit (məhdud)
ortaqlar isə yatırdıqları sərmayələr həcmində məsuliyyət daşıyırlar.
Həmçinin
idarəetmədə tam ortağın hüquqları daha genişdir. Xarici ölkələrdə kommandit
ortaqlıqlar (
Limited Partnership) investisiya fondlarının yaradılmasında geniş
istifadə olunur.
Liberal korporativ hüquqa doğru
68
XIX əsrin əvvəllərinədək ABŞ-da korporasiya
69
ancaq qanunverici orqanın
qərarına əsasən yaradıla bilərdi. Demək olar ki, korporasiya yaratmaq hüququ
67
VM-nin 122-ci maddəsi
68
Bu paraqrafın müəllifi hüquqşünas Rəşid Əliyevdir.
69
ABŞ-da "korporasiya" hüquqi şəxsin bir formasıdır. Korporasiyanın Azərbaycandakı analoqu SC-dir.
44
imtiyaz idi: qanunvericilik konkret şəxslərə konkret
məqsədlər üçün və konkret
müddətə korporasiya yaratmağa icazə verirdi. O zamanlar korporativ hüquq,
sözün əsl mənasında, tənzimlənən sahə idi. Ancaq bu tendensiya sonradan
dəyişdi: XIX əsrin əvvəllərindən başlayaraq ABŞ-ın ayrı-ayrı ştatları
70
(Nyu-York
birinci olmaqla) korporasiyalar haqqında ümumi – yəni dairəsi məhdud olmayan
şəxslərə tətbiq olunan – qanunlar qəbul etdi. Bu qanunlara əsasən istənilən şəxs
korporasiya yarada bilərdi. Ancaq bu qanunların
əksəriyyətində bir çox
maddələr imperativ xarakter daşıyırdı və korporasiyaların sahiblərinin müqavilə
azadlığı məhdud idi. XIX sonları və XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq bir çox
ştatlar
korporativ
qanunvericiliklərini
liberallaşdırmaq
istiqamətində
dəyişdirməyə başladılar – yəni imperativ normaların sayı azaldı və bir çox
məsələləri korporasiyaların nizamnaməsi və ya səhmdarlar arasında müqavilə
ilə
tənzimləmək mümkün oldu
71
. Biz "Delaver Ümumi Korporasiyalar"
Qanununa baxsaq, görərik ki, burada nəzərdə tutulan bir çox maddələr
dispozitiv və daha çox “icazə verən” xarakter daşıyır.
Dostları ilə paylaş: