Bu kitab abş-da Təhsil Almış Məzunlar Asosiasiyasının dəstəyi ilə 2104-cü ildə nəşr olunmuşdur
Yüklə 2,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Korporativ idarəetmə
Korporativ idarəetmə şirkətlərin istiqamətləndirilməsi və nəzarəti işində struktur və prosesləri əhatə edən münasibətlər sistemidir. Bu struktur və proseslər rəhbərlik, direktorlar şurası, nəzarət paketi və azlıq təşkil edən səhm sahibləri, digər maraqlı tərəflər arasında münasibətləri tənzimləyir. Korporativ idarəetmənin yaxşı təşkili rəqabət qabiliyyətini artırır, kapital bazarlarına korporativ çıxışı asanlaşdırır və beləliklə, maliyyə bazarlarının inkişafına kömək edir və iqtisadi inkişafa təkan verir. Korporativ idarəetmənin təşkili metodlarının təkmilləşdirilməsi şirkətin idarəetmə strukturu daxilində qərarların qəbulu prosesini yaxşılaşdıra bilər, bu isə maliyyə və biznes əməliyyatlarının effektivliyini artırmalıdır. Yaxşı təşkil edilmiş korporativ idarəetmə hesabat sisteminin təkmilləşdirilməsinə və nəticədə şirkətin məsul işçiləri tərəfindən aldatma və ya qanuna riayət etməmə halları ilə bağlı risklərin azaldılmasına da kömək edir. Effektiv idarəetmə sistemi tətbiq edilən qanun və müddəaların yerinə yetirilməsinin təminatına kömək etməlidir. Bu, gələcəkdə şirkətlərə baha başa gələn qanunvericilikdən uzaq olmağa kömək edəcək. Həmçinin şirkətlərin ölkə daxilində və beynəlxalq aləmdə daha yaxşı reputasiya qazanmalarına imkan verəcək. 30 Korporativ idarəetmə sistemi şirkətin öz investorlarının maraqlarını təmsil və müdafiə etməsi üçün təşkilati modeldir. Direktorlar şurasından tutmuş icra qurumunun əmək haqqının ödənilməsi sxeminə və müflisləşmənin bəyan edilməsi mexanizmlərinə qədər bir çox şey bu sistemə daxildir. Bəzi şərhçilər məsələyə çox dar nəzər nöqtəsindən baxır və deyirlər ki, bu, sadəcə direktorların və auditorların səhmdarlar qarşısında öhdəliklərini yerinə yetirmək üsulunu əks etdirən dəbdə olan anlayışdır. Digərləri bu anlayışı səhmdarların (iştirakçıların) demokratiyasının sinonimi kimi istifadə edirlər. Korporativ idarəetmə səhmdarların, əməkdaşların, müştərilərin və 30 IFC, Azərbaycan Korporativ İdarəetmə Layihəsi http://www.ifc.org/wps/wcm/connect/RegProjects_Ext_Content/IFC_External_Corporate_Site/ACGP_HomeAZ/About+pr ojectAz/Why+Corporate+GovernanceAz/ 28 ümumiyyətlə, ölkənin və onun iqtisadiyyatının durumuna və reputasiyasına xidmət etmək məqsədilə bir sistem kimi qəbul edilməlidir. 31 İƏİT-in Korporativ İdarəetmə Prinsipləri 1999-cu ildə İƏİT ölkələri nazirləri tərəfindən təsdiq olunub və o vaxtdan etibarən bütün dünyada dövlət orqanlarının, investorların, şirkətlərin və başqa maraqlı tərəflərin qəbul etdiyi beynəlxalq standart hesab edilib. Bir müddət sonra prinsiplər yenidən nəzərdən keçirilərək daha da təkmilləşdirilmiş və son versiya 2004-ci ilə qəbul olunmuşdur. 32 İƏİT-in Korporativ İdarəetmə Prinsiplərində korporativ idarəetmənin 6 prinsipi göstərilib: 33 - Effektiv korporativ idarəetmə strukturu üçün özülün yaradılması Effektiv korporativ idarəetmə strukturunun yaradılmasını təmin etmək üçün bütün bazar iştirakçılarının öz fərdi müqavilə münasibətlərini qurduqları zaman etibar edə biləcəkləri hüquqi, tənzimləyici və institusional təməlin yaradılması zəruridir. Bu prinsipləri həyata keçirmək istəyən ölkələr öz korporativ idarəetmə strukturlarına, o cümlədən tənzimləyici təcrübələrinə nəzarət etməli, onların bazarın vəhdətinə və iqtisadi fəaliyyətin nəticələrinin yaxşılaşdırılmasına dair etdikləri müsbət təsirin qoruyub saxlanmasını və möhkəmləndirilməsini təmin etməlidir. - Səhmdarların hüquqları və əsas mülkiyyət funksiyaları Səhmdar kapitalına sərmayə qoyuluşu edən investorlar müəyyən mülkiyyət hüquqlarına malikdirlər. Məsələn, səhm payı alına, satıla və ya ötürülə bilər. Səhm payı investora şirkətin gəlirinin bir hissəsini əldə etmək hüququnu verir və onun məsuliyyəti qoyulan sərmayənin həcminə görə məhdudlaşır. Bundan əlavə, səhm payı öz sahibinə şirkət haqqında məlumat almaq və 31 N. Maw & Craig-Cooper, Maw on Corporate Governance 1 (1994), götürülüb IFC Korporativ İdarəetmə İcmalından, aprel-may 2005 32 http://www.oecd.org/daf/ca/corporategovernanceprinciples/37363412.pdf 33 http://www.oecd.org/daf/ca/corporategovernanceprinciples/37363412.pdf 29 əsasən, səhmdarların ümumi yığıncağında iştirak etməklə və orada səs verməklə şirkətin fəaliyyətinə təsir göstərmək hüququnu verir. Səhmdarların əsas hüquqları aşağıdakıları əhatə etməlidir: - mülkiyyət hüququnu etibarlı şəkildə qeydiyyatdan keçirmək; - səhmləri başqasının adına köçürmək və ya ötürmək; - şirkət haqqında mühüm və müvafiq məlumatı vaxtında və müntəzəm surətdə almaq; - səhmdarların ümumi yığıncağında iştirak etmək və səs vermək; - müşahidə şurasının üzvlərini seçmək və kənarlaşdırmaq; - şirkətin gəlirindən pay əldə etmək. - Səhmdarlara eyni yanaşma Korporativ idarəetmə strukturu səhmdarlara, o cümlədən azlıq təşkil edən və xarici səhmdarlara eyni münasibət bəslənməsini təmin etməlidir. Bütün səhmdarlar hüquqları pozulduğu halda, onları effektiv metodlarla bərpa etmək imkanına malik olmalıdırlar. İnvestorların onlar tərəfindən yerləşdirilmiş kapitalın şirkətin menecmenti, şura üzvləri və ya nəzarət paketinə sahib olan səhmdarları tərəfindən mənimsənilməyəcəyinə və ya israf edilməyəcəyinə inamı kapital bazarlarında mühüm faktordur. Şirkət şurasında, menecmentində təmsil olunan və nəzarət paketinə sahib olan səhmdarların da öz maraqlarına xidmət edən və kiçik səhmdarların zərərinə olan əməliyyatları həyata keçirmək imkanı yarana bilər. - Korporativ idarəetmədə maraqlı tərəflərin rolu Korporativ idarəetmənin əsas aspekti həm səhmdar kapitalının, həm də kredit formasında xarici kapitalın şirkətlərə axınını təmin etməkdir. Korporativ idarəetmə maraqlı tərəfləri şirkətin özünə aid olan insan və fiziki kapitallara iqtisadi cəhətdən optimal investisiyaların qoyuluşuna cəlb etmək üçün üsulların axtarışını da nəzərdə tutur. Şirkətlərin rəqabətliliyi və ümumi müvəffəqiyyəti investorların, işçilərin, kreditorların və tədarükçülərin 30 verdikləri vəsaitlərin vasitəsilə həyata keçirilən kollektiv işin nəticəsidir. Şirkətlər anlamalıdır ki, maraqlı tərəflərin köməyi rəqabətli və gəlirli şirkətin yaradılması üçün qiymətli bir vasitədir. - Açıqlama və şəffaflıq Məlumatın açıqlanmasına dair əsl şəffaflığı təşviq edən ciddi rejim şirkətlərin bazar fəaliyyətinə nəzarətinin əsasını təşkil edir və səhmdarların öz hüquqlarını məlumatlı şəkildə həyata keçirmək imkanları üçün çox mühümdür. Böyük və işlək qiymətli kağız bazarlarının təcrübəsi onu göstərir ki, məlumatın açıqlanması şirkətlərin davranışına təsir göstərmək və investorların hüquqlarını qorumaq üçün güclü bir alətə çevrilə bilər. Məlumatın açıqlanmasına dair ciddi rejim investisiyaları cəlb etməyə və qiymətli kağızlar bazarında etibarını qorunub saxlamağa kömək edə bilər. Əksinə, zəif açıqlama və qeyri-şəffaf təcrübə qeyri-etik davranışa, şirkətə, onun səhmdarlarına və hətta bütün iqtisadiyyata baha başa gələcək bazarın vəhdətinin itirilməsinə gətirib çıxara bilər. - Direktorlar (müşahidə) şurasının vəzifələri Korporativ strategiyanı həyata keçirməklə yanaşı, şura menecmentin fəaliyyətinə nəzarətin həyata keçirilməsinə və səhmdarlar tərəfindən müvafiq gəlirlərin alınmasına, həmçinin maraqlar ziddiyyətinin aradan qaldırılmasına və şirkətə qarşı iddiaların tarazlaşdırılmasına görə cavabdehdir. Öz vəzifələrini effektiv şəkildə yerinə yetirmək üçün şuralar obyektiv və müstəqil qərarlar qəbul etmək imkanına malik olmalıdır. Şura nəinki şirkətə və onun səhmdarlarına hesabat verməli, həmçinin onların maraqlarına uyğun fəaliyyət göstərməlidir. Bundan əlavə, şuralar digər maraqlı tərəflərin, o cümlədən işçilərin, kreditorların, müştərilərin, təchizatçıların və digərilərin maraqlarını nəzərə almalı və onlara qarşı ədalətli olmalıdır. 34 34 http://www.oecd.org/daf/ca/corporategovernanceprinciples/37363412.pdf 31 Korporativ idarəetmə prinsiplərinin Azərbaycanda şirkətlərdə tətbiqini dəstəkləmək məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının İqtisadi İnkişaf Nazirliyi, Bakı Fond Birjası və Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası tərəfindən 2011-ci ildə Azərbaycan Korporativ İdarəetmə Standartları hazırlanmışdır. Standartların müddəaları hüquqi cəhətdən məcburi deyil, könüllü xarakter daşıyır. Azərbaycan Respublikası İqtisadi İnkişaf Nazirliyi 28 yanvar 2011-ci il tarixində Azərbaycan Korporativ İdarəetmə Standartlarını təsdiq etmişdir və Standartlar ictimaiyyətə 7 fevral 2011-ci il tarixində təqdim olunmuşdur. Standartlar Azərbaycanın spesifik qanunvericilik mühiti və biznes şəraiti çərçivəsində şirkətlərin idarəetmə təcrübələrinin yaradılması və təkmilləşdirilməsi məqsədini daşıyan könüllü xarakterli tövsiyələrdir. Onlar səhmdarların hüquqlarının pozulması, idarəetmə orqanları arasında yoxlama və tarazlığın əldə olunması, səhmdarlara və geniş ictimaiyyətə məlumatın açıqlanması kimi Azərbaycan şirkətlərinin üzləşdiyi ən qabarıq korporativ idarəetmə və etibarlılıq problemlərinin həllinə yönəldilmişdir. Azərbaycan Standartları İƏİT-in Korporativ İdarəetmə Prinsiplərində və digər ölkələrin korporativ idarəetmə standartlarında əks olunan bir çox prinsip və tövsiyələri daxil edir. 35 Yüklə 2,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|