Budjet nazorati

 
1-chizma. Ish xaqi hisobini nazoratdan o’tkazish manbalarini sxematik 
ko’rinishi. 
 
Tashkilotda mehnat va unga xaq hisoblash muomalalari nazoratini 
o’tkazishda ma’lumot olish uchun har bir xodim bo’yicha 417-son shakldagi 
kartochkalardan foydalaniladi. U yil davomida xodimning mehnat xaqi 
to’g’risidagi ma’lumotlarni ro’yhatga olish qo’llaniladi. Kartochka har xodimga 
ochiladi. Kartochka ma’lumotlari o’tgan davrdagi mehnat xaqi to’g’risida 
ma’lumot olish uchun xizmat qiladi. Kartochka ma’lumotnomada xodim 
to’g’risidagi umumiy ma’lumotlardan tashqari har oyda ishlangan kunlari soni 
va turlari bo’yicha hisoblangan mehnat xaqi summasi qayd qilinadi. 
421- son shakldagi 
foydalanilgan ish vaqti hisobi 
hamda ish xaqi hisoblash tabeli 
va boshqa xujjatlar 
389- son shakldagi ish xaqi, 
avans berish uchun to’lov 
qaydnomasi 
T-49-son shakldagi hisob-
kitob to’lov 
qaydnomasi 
441-son shakldagi deponent 
qilingan ish xaqi va 
stipendiyalarning analitik hisobi 
bo’yicha daftar 
5-memorial order-ish xaqi va stipend
iya bo’yicha hisob-kitob
varaqlari yig’indisi, 405-son shakl 
308-son shakldagi bosh jurnal 
kitobi 
Hisobot shakllari 

---

Mehnat ta’tili, qo’shimcha va o’quv ta’tillariga xodimlarning chiqishini 
nazorat qilish uchun manba tariqasida ta’til berish xaqidagi ma’lumot xati 425- 
mex-son shakl hisoblanadi.
 
2. Mehnat va ish xaqining analitik va sintetik hisobini nazoratdan o`tkazish 
Budjet tashkilotlarida mehnat va unga xaq hisoblash bo’yicha nazorat 
ishlari sintetik va analitik hisob ma’lumotlarini o’rganish hamda ularni 
taqqoslashdan boshlanadi. Buning uchun avvalam bor birlamchi xujjatlar, hisob 
registrlari va 16 –“Budjet va budjetdan tashqari jamg’armalar bilan hisob-
kitoblar” hamda 17 – “Xodimlar va stipendiya oluvchilar bilan hisob-kitoblar” 
subschyotlari taqqoslanadi. Bunda mehnat va unga tenlashtirilgan to’lovlar 
bo’yicha budjet va budjetdan tashqari mablag’lar yuzasidan subschyotlar 
ochilishi alohida nazoratga olinishi kerak. 
Mehnat va ish xaqining analitik hisobini tekshirishda, bu hisob-kitoblarni 
tashkillashtirish yo’nalishlariga e’tibor qaratiladi, ya’ni: 
-mehnat qilish davridan qat’iy nazar har bir ishchi-hodim bo’yicha; 
-hisob-kitoblarning ko’rinishi bo’yicha; 
- to’lovlar ma’nbasi bo’yicha; 
- tashkilot tuzilmalari bo’yicha; 
- hizmat turlari bo’yicha va xakazo. 
Tekshirish jarayonida tashkilotlarda mehnat va ish xaqining analitik 
hisobini uch hil variantda yuritilishi mumkinligini inobatga olish kerak: 
1. Hisob-to’lov vedomostlariga asosan; 
2.To’lov va hisob vedomostlariga asosan alohida; 
3.Avtomatlashgan kompyuter varaqalari asosida.
Budjet tashkilotlarida asosan vaqtbay asosida ish xaqi to’lanadi. Bunda, 
hisob-to’lov vedomostlariga yozish uchun asos bo’lib ish vaqtini hisobga olish 
tabeli hisoblanadi. Ish xaqini hisoblash uchun shtatlar jadvalida belgilangan 
oylik ish xaqini xaqiqatda ishlagan ish kunlariga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi. 
Tekshirish jarayonida tabellarni yuritilishi, barcha rekvizitlarning mavjudligi 
o’rganiladi.Tabelda ko’rsatilgan ish kunlari va saotlari yuzasidan amalga 
oshirilgan hisob-kitoblarda hatolar mavjudligi aniqlanadi.
Budjet tashkilotlarining alohida xususiyatlaridan kelib chiqib ayrim ish 
xaqiga 
qo’shimcha 
va 
ustamalarni 
to’g’ri 
rejalanganligi 
hamda 
hisoblanaganligini aniqlash zarur. Jumladan, umumiy o’rta va o’rta maxsus 
kasb-xunar ta’limi muassasalarida ustama xaq hisoblash uchun to’ldirilgan 
tabellarga ilova qilinadigan pedagogik yuklamalarni bajarilishiga asos 
bo’ladigan xujjatlar hamda ashyoviy dalilar tekshiruvdan o’tkaziladi. Ya’ni 
o’quv rejasiga muvofiq daftar tekshirish, sinf raxbarligi, kabinet mudirligi va 

---

boshqalar uchun qo’shimcha xaq to’lashni hisobga olgan holda tuzilgan 
tarifikatsiyalarga mosligi. 
Oliy ta’lim muassasalarida o’rindoshlik asosida faoliyat yuritayotgan 
professor-o’qituvchilar bilan tuzilgan shartnomalar, ularga ajratilgan o’quv 
yuklamalari va hisoblangan ish xaqi taqqoslash orqali tekshiruvdan o’tkaziladi. 
Bunda, professor-o’qituvchilarning me’yoriy xujjatlari umumlashtirilgan jurnal 
va guruh jurnallari qiyoslanadi. Tekshirish jarayonida bajarilgan o’quv 
yuklmalarini belgilangan o’quv dasturlariga mos holda amalga oshirilganligi 
hamda bajarilgan yuklama soatlarini guruh jurnallarida to’liq aks ettirilganligi 
aniqlanadi. Bundan tashqari, professor-o’qituvchilar tomonidan bajarilgan ilmiy-
uslubiy, ilmiy tadqiqot ishlari, tashkiliy-uslubiy ishlar, ma’naviy-ma’rifiy va 
tarbiyaviy ishlar yuzasidan yuklamaning bajarilishi belgilangan me’yorlarga 
mos holda amalga oshirilganligini aniqlash zarur. 
Tibbiyot xodimlari ish xaqi uchun mablg’alrni ajratishda ish xaqi stavkalari 
va qonunchilikka muvofiq mehnatga xaq to’lash shartlarini hisobga olgan holda 
tuzilgan tibbiyot xodimlari tarifikatsiyalaridan kelib chiqish lozim. 
Tibbiyot muassasalarida mehnat va unga xaq hisoblashning analitik hisobi 
belgilangan ichki tartib qoidalar asosida tashkil qilinishini e’tiborga olgan holda 
tekshiruv jarayonida quyidagilarga ahamiyat qaratish lozim: 
-
tibbiyot xodimlari mehnatining tashkil qilinishi, ya’ni navbatchilik jadvallari 
asosida ish yuritilishi; 
-
o’rindoshlik asosida mexant qilish shartlariga rioya qilinishi; 
-
tibbiyot xodimlarining toifalari asosida ish xaqi tayinlanishi; 
-
tibbiyot xodimlarini moddiy rag’batlantirish jamg’armasini tashkil qilinishi 
va sariflanishi. 
Xodimlar mehnat xaqini deponentlashtirilgan summalari xaqidagi 
ma’lumotlarni tekshirish deponentlashtirilgan mehnat xaqi va stipendiyalarning 
analitik hisob-kitobi 441-son shakl asosida amalga oshiriladi. Bu hisob 177- 
“Deponentlangan to’lovlar bo’yicha hisob-ktoblar” subschyotida belgilangan 
muddat ichida olinmagan ish xaqi, stipeniyalar va boshqa to’lovlarga doir 
summalar bo’yicha olib boriladi. Deponentlashtirilgan summalar mehnat xaqi 
to’lash muddati tugagandan so’ng keyingi kuni bank muassasasiga budjet 
tashkilotining tegishli depozit hisobvarag’iga topshirilishi aniqlanadi. 
Deponent summalari belgilangan me’yorlarga asosan uch yil muddatgacha 
tashkilot hisobida aks ettiriladi. Deponentlangan summalarni ishchi va 
xizmatchilarga berishda kassa chiqim orderlarini to’g’ri rasmiylashtirilganligi 
alohida tekshirilishi lozim. Tekshiruvda mablag’ni oluvchining imzosi 
xaqqoniyligiga e’tibor qaratish zarur. 

---

Mehnat shartnomasi bekor qilinganda xodimlarga foydalnilmagan mehnat 
ta’tili, hisoblangan mukofotlar yuzasidan qayta hisob-kitoblarni xaqqoniyligi va 
asoslanganligi tekshiriladi. 
Xarajatlar smetasiga ish xaqi uchun mablag’lar qonunchilik bilan 
belgilagan maoshlar va ish xaqi stavkalari va ularga qo’shimcha to’lovlardan, 
amaldagi na’munaviy shtatlar hamda me’yorlarga rioya qilishdan kelib chiqib 
kiritiladi. Bunda, amaldagi na’munaviy shtatlar va me’yorlarga qay darajada 
amal qilinganligi, ularning asoslanganligi va mehnatni tashkil qilish darajasiga 
ta’siri alohida tahlil qilinadi. Shu bilan birga ishbay usulda bajariladigan ishlar 
uchun ish xaqi xarajatlar smetasiga budjet yiliga xarajatlar smetasida ko’zda 
tutligan ish xajmlaridan kelib chiqib kiritilishiga e’tibor qartatish zarur. 
Budjet tashkilotlarida mehnat ta’tili yuzasidan hisob-kitoblarni amalga 
oshirish alohida tekshiriladi. Tekshiruv jarayonida o’rtacha yillik ish xaqining 
to’g’ri aniqlanganligi o’rganiladi. Bunda, hisob-kitb uchun qabul qilingan ish 
xaqi, mukofotlar va boshqa qo’shimcha to’lovlarni kiritilishini xaqqoniyligini 
tekshirish zarur. Bir martalik to’lovlar o’rtacha ish xaqini hisoblashda inobatga 
olinmaydi.
Budjet tashkilotlarida rag’batlantirish jamg’armasi hisobidan mukofot va 
moddiy yordamlarning tayinlanishi va to’lanishi alohida o’rganiladi.