Budjet nazorati

 
3. Ish xaqidan daromad solig’i va majburiy ushlanmalar hisobining 
nazorati 
Belgilangan qonunchilik asosida xodimlar hamda ishchilarning ish xaqidan 
ushlanma va ajratmalar amalga oshiriladi: 
-
ish xaqidan daromad solig’i; 
-
ish xaqidan 1 foiz (daromad solig’idan ushlanadi) shaxsiy jamg’arib 
boriladigan pensiya hisob raqamiga; 
-
pensiya jamg’armasiga ajratma 7 foiz; 
-
avans ushlanmalari; 
-
noto’g’ri hisoblangan summalarni ushlab qolish; 
-
kasaba uyushmasiga ajratma; 
-
ish va xizmatchilar tomonidan etkazilgan moddiy zararni qoplash bo’yicha 
ushlanmalar; 
-
ayrim turdagi shtraflar, ya’ni ijro varaqalari bo’yicha, kreditga olingan 
tovarlar bo’yicha va etkazilgan brakn qoplash bo’yicha. 
Tekshirish jarayonida ushbu soliq va ushlanmalarni xaqqoniyligi aniqlanadi 
va ayrim hollarda yo’l qo’yilgan hatolarni kelib chiqish holatlari o’rganilishi 

---

shart. Ish xaqidan ushlanmalarni tekshirish rejasini tuzishda quyidagi 
sinflashtiruvchi jadvalini tuzish maqsadga muvofiq (1-jadval). 
1-jadval 
Ish xaqidan ushlanmalarni sinflashtirish va tekshirish xususiyatlari 
Ushlanmaning 
turi 
Ushlamalar tarkibi 
Tekshirish xususiyatlari 
Majburiy 
-
ijtimoiy 
sug’urtaga 
ushlanma; 
-
majburiy 
tibbiy 
sug’urta; 
-
jismoniy shaxslarning 
daromad solig’i; 
-
ijro 
varaqalari 
bo’yicha ushlanmalar; 
-
sud qarorlari bo’yicha 
ushlanmalar. 
Ushbu ushlanmalarni 
tekshirishdan o’tkazishda 
ish xaqini to’g’ri 
hisoblanganligi, 
belgilangan muddatlarda 
ushlanmalarni to’lanishi 
o’rganiladi. Ushbu 
to’lanmalarni ushlab 
qolishda ishchi, 
xodimlarning roziligi 
talab qilinmaydi. 
Ish 
beruvchining 
xohishi 
bo’yicha 
ushlanmalar 
-
tashkilotga etkazilgan 
moddiy zararni qoplash; 
-
brak uchun ushlab 
qolish; 
-
o’z 
vaqtida 
qaytarilmagan 
hisobdor 
shaxslar 
qarzlarining 
undirilishi; 
-
ortiqcha berilgan ish 
xaqini ushlab qolish. 
Ushlanmalar korxona 
raxbari tomonidan 
berilgan buyruq yoki 
ko’rsatmalar asosida 
amalga oshiriladi. Bunda, 
ushlab qolish sabablari 
ko’rsatilishi kerak va 
ushbu ushlab qolish bilan 
ishchi, xodimlar xabardor 
qilinadi va ulardan tilxat 
olinganligi tekshirilishi 
kerak. 

---

Ishchi va 
xodimlar 
jamoasi 
xohishiga 
binoan 
ushlanmalar 
-
kasaba uyushmalarga 
ajratmlar; 
-
ayrim jismoniy va 
yuridik shaxslar hisobiga 
ishchining 
yozma 
ko’rsatmasiga asosan ushlab 
qolish. 
Ishchi va xodimlarning 
arizasiga binoan 
ajratmalar belgilangan 
muddatlarda miqdorda 
to’liq amalga oshirilishi 
tekshiriladi. Bunda, 
kasaba uyushmasi 
mablag’larining 
sarflanishi alohida mavzu 
sifatida tekshiriladi. 
Tekshiruv jarayonida ish xaqi bo’yicha daromad solig’i o’sib boruvchi 
tartibda hisoblanishiga alohida e’tibor qaratish kerak bo’ladi. Tashkilotda 
o’rindoshlik asosida ishlovchi xodimlar yuzasidan olib borilayotgan hisob-kitob 
ishlari, tuzilayotgan shartnomalarni qay darajada asoslanganligi va belgilangan 
tartibda davlat soliq idoralariga ma’lumotlarni berish ishlarini yo’lga 
qo’yilganligini nazoratdan o’tkazilishi zarur.
Ish xaqidan daromad solig’ini ushlab qolishda qo’llanilayotgan soliq 
imtiyozlari yuzasidan barcha asos bo’luvchi xujjatlarni taqdim etilganligi va 
hisob-kitobini to’g’ri aks ettirilishi tekshiruvdan o’tkazilishi lozim.
Ish xaqi bilan bog’liq bo’lgan xarajatlar uch qismga bo’linadi: 
1.
Ish xaqi fondi; 
2.
Ijtimoiy xarakterdagi to’lovlar; 
3.
Birinchi va ikkinchi qismga taalluqli bo’lmagan xarajatlar. 
Tekshirish jarayonida bu xarajatlarni to’g’ri aks ettirilishi va manbasini 
aniqlashtirish zarur. Shundan so’ng yuqorida keltirlgan jadval (7.3.1-jdval)dagi 
ko’rsatmalarga amal qilgan holda ushlanmalarning amalga oshirilganligi 
tekshiriladi. O’bekiston Respublikasi Soliq Kodeksiga asosan ish xaqidan 
barcha ushlanmalar miqdori 20 foizdan oshmasligi kerak. Qonunchilikda 
belgilangan ayrim hollarda ishchi va xizmatchilarga hisoblangan ish xaqining 50 
foiz miqdori ushlab qolinishi mumkin. Birinchi navbatda majburiy va ijro 
xujjatlari bo’yicha ushlanmalar amalga oshiriladi. Bunday ushlanmalar uchun 
buyruq rasmiylashtiriladi va xodimning roziligi talab etilmaydi. 
Daromad solig’ini ushlanishini tekshirish jarayonida soliqqa tortish ob’ekti 
bo’lib xodimning yil davomida olgan daromadlari va shu daromadlarni vujudga 
kelishini ular hisoblangan sanadan boshlanishi kerakligi inobatga olinishi zarur. 
Umumiy daromadlar tarkibiga naqd va naqdsiz holda qo’shilgan daromadlar 
kiritiladi, ya’ni jismoniy shaxs yalpi daromadi tarkibiga quyidagilar qo’shiladi: 
•
tuzilgan shartnomalar pul shaklidagi daromadlar (chet el valyutasidagi 
to’lovlar Markaziy Bankning shu daromadni olish sanasidagi kurs bo’yicha 
aniqlanadi); 

---

•
natura shaklidagi daromadlar, ya’ni tovarlarni bozor bahosidagi qiymati 
bo’yicha hisoblanadi. 
Soliq qonunchiligiga binoan barcha tashkilotlar soliq hisobi davrida har bir 
shaxs bo’yicha shaxsiy daromadlar kartochkasini yuritishi kerak. Bu 
kartochkalarda soliqqa tortish bazasini shakllantirish bo’yicha ma’lumotlar shu 
jumladan, olingan daromadlar, imtiyozlar aks ettiriladi. Tekshirish jarayonida 
ushbu kartochkalar ma’lumotlari sintetik hisob ma’lumotlari bilan taqqoslanadi.