Bugun butun jahonda texnologiyalar yuksalish cho’qqisida

 
Gemisellyulozalar 
Gemisellyulozalar, 
shartli 
ravishda 
pentozan 
(ular 
gidrolizlanganda pentozalar – D-ksiloza va D-arabinoza ajralib chiqadi) va geksozan 
(gidrolizlanganda geksozalar hosil bo'ladi – D-mannoza va D-galaktoza)larga bo'linadi. 
Ularning gidrolizlanish tenglamasi: 
(C
5
H
8
O
4
)
n
+ nH
2
O 

nС
5
Н
10
О
5 
pentozanlar 
pentoza 
(C
6
H
10
O
5
)
n
+ nH
2
O 

nC
6
H
12
O
6 
geksozanlar 
geksoza 
Gemisellyuloza, asosan, aralash polisaxaridlar hisoblanadi. Odatda, bunday 
polisaxaridlarning molekula tarkibi monosaxariddan iborat. Bundan tashqari 
makromolekulasining asosiy zanjiri yon tarmoqlariga boshqa monosaxaridlar yoki uron 
kislotasi zvenolari kiradi. Masalan, yog'och tarkibida har xil ksilinlar (monosaxaridning 
D-ksiloza zvenolari): glyukuronoksilan, arabinoglyukuronoksilan; har xil mannanlar 
(asosiy 
monosaxaridning 
D- 
mannoza 
zvenolari): 
glyukomannan, 
galakto-
glyukomannan; aralash polisaxarid arabinogalaktan va boshqalar borligi aniqlangan. 
Lignin yog'ochni mineral kislotalarda gidrolizlanmaydigan aromatik qismi. U 
nisbatan kam o'rganilgan. Lignin kashf etilganiga 150 yildan oshgan bo'lsada, uning 
tuzilishi hozirgacha aniq emas. Oxirgi 20 – 30 yil ichida lignin kimyosida birmuncha 

---

31 
yutuqlarga erishilgan. Lignin makromolekulasi tarkibidagi ligninning elementar zvenosi 
uning o'ziga xos funksional guruhi, elementar zvenolari orasidagi bog' turlari aniqlangan. 
Pirogallol va pirokataxin bargdan olingan ligninning hosilasi hisoblanadi.
(3) 
Ligninning tuzilishi aromatik moddalar tuzilishiga yaqin. Uning strukturaviy tuzilishi 
fenilpropanonli birlik C
6 
– C
3 
ni anglatadi. 
Ninabargli daraxtdan olingan ligninni ishqoriy muhitda nitrobenzol bilan asta-sekin 
oksidlash orqali vanilinning aromatik aldegidi, bargdan olingan lignin oksidlanganda esa 
siren aldegidning vanilinli aralashmasi aldegidi hosil bo’ladi. 
Ninabargli daraxt lignini fenilpropan I dan (gvaya-silpropanli), oddiy bargli daraxtlar 
lignini esa I va II siringilpropandan iborat. Ba'zi ligninda oz miqdorda fenilpropan III 
uchraydi. Nitrobenzolli oksidlaganda ular n-oksibenzaldegid hosil qiladi.