Bugun butun jahonda texnologiyalar yuksalish cho’qqisida

Kimyoviy 
strukturasi 
Sanoat 
miqyosida 
keng 
qo'llanilishiga 
qaramay 
sellyulozaning taxminiy kimyoviy formulasini 1934 yilda U.Xouors taklif qilgan. 
Sellyulozaning miqdoriy analizi: 44,4% C, 6,2% H va 49,4% О asosida empirik 
formulasi C
6
H
10
O
5
, aniqlangan. G.Shtaudinger va K.Froydenberglarning izlanishlari 

---

32 
asosida uzun elementar zvenolarning ketma-ket birlashgan zanjirli molekulasi quyidagi 
ko'rinishda bo'lishi isbotlangan: 
Sellyuloza molekulasining tuzilishi 
Sellyuloza uzun zanjirli polisaxarid bo'lib, glyukozid qoldiqlaridan tashkil topgan. 
Ular o'zaro efir ko'priklari (1,4 – (β – glyukozid bog'lar bilan) orqali bog'langan. Har bir 
zvenoda uchta gidroksil guruh bo'lib, bitta birlamchi (–CH
2
OH) va ikkita ikkilamchi 
gidroksil guruhdan iborat (>CHOH). 
1920 yilda E.Fisher oddiy saxaridlarning strukturasini aniqlagan va sellyulozani 
rentgenografik ravishda o'rganib, tolalarining difraksion ko'rinishini aniq ko'rsatgan. 
Paxta tolalarining rentgenogrammasi saxaridlarning tartibli joylashgan kristall 
oriyentatsiyasini 
ko'rsatgan. 
Zig'ir 
sellyulozasiniki 
esa 
undan 
ham 
yaxshi 
oriyentatsiyalanganligi aniqlangan. 
Yarim tayyor sellyulloza tavsifi 
Tarkibida 65 – 85 % gacha sellyuloza mavjud bo'lgan mahsulot yarim tayyor 
sellyuloza deb ataladi. 
Yuqori mahsulli sellyuloza o'simlik xom ashyosini oddiy delignifikasiyalash usuli 
bilan olingan, gemisellyuloza hamda ligninning kam ajralishi hisobiga texnik sellyulozaga 
nisbatan yuqori mahsuldorligi bilan ajralib turadigan tolali yarim mahsulot hisoblanadi. 
Chiqish mahsuldorligi 55 – 58 % gacha bo'lgan sulfatli sellyuloza idishbop karton va 
ayrim qog'oz turlarini ishlab chiqarishda, unumdorligi 65 – 72 % gacha bo'lgan sulfitli 
sellyuloza esa gazeta qog'ozi, idishbop karton va hokazolar ishlab chiqarishda 
qo'llaniladi. 

---

33 
Sellyuloza ishlatilish sohasiga qarab, uning sifat ko'rsatkichlari bir-biridan farq 
qiladi. Sellyulozaning nomi uni olinish usuliga bog'liq. Masalan: 
1. Yog'ochdan ko'p miqdorda ajratib olingan sellyuloza yuqori unumli sellyuloza 
deb ataladi. U tolali yarim mahsulot bo'lib, o'simlik tarkibidagi ligninni qisman tozalab 
olinadi. Uning texnik sellyulozadan farqi tarkibidagi lignin va gemisellyuloza to'liq 
ajratilmaganligidir. Ajratib olingan sellyulozaning miqdori 55 – 58% bo'lsa karton olishda 
xom ashyo sifatida ishlatiladi. Sellyuloza miqdori 65 – 72% ga yetganda esa gazeta va 
karton ishlab chiqarishda xom ashyoga kompozisiya sifatida qo'shib ishlatiladi.