Buraxiliş İŞİ “Azərbaycan Texniki Universitetinin IV korpusunda elektrik enerjisindən səmərəli istifadə tədbirlərinin işlənməsi

İşlədicilər	Gücü KVt	K s	Cos ᵩ	P hes KVt	Q hes KVAr
S hes KVA
1.	İşıqlandırma lampaları (60x20)	48.3	0.85	0.8	41.1	25.5	48.4
2.	İşıqlandırma lampaları (40x4)	6.12	0.85	0.8	5.20	3.9	6.5
3.	İşıqlandırma lampaları (led közərmə)	0.5	0.85	0.8	0.43	0.32	0.53
4.	Kompüter	11	0.6	0.85	6.6	3	7.32
5.	Printer	7	0.5	0.8	3.5	2.63	4.38
6.	Proyektor	0.5	0.3	0.8	0.15	0.11	0.19
7.	Çaydan	15	0.7	1	10.5	-	10.5
8.	Qızdırıcı	10	0.7	1	7	-	7
9.	Soyuducu (sular üçün)	1.5	0.8	0.85	1.2	0.74	1.41
10.	Elektrikli samovar	2.8	0.85	1	2.38	-	2.38
11.	Digər cihazlar	20	0.6	0.85	12	5.47	13.19
	Cəmi:				90.06	41.67	101.8

II FƏSİL. ENERJİ SƏMƏRƏLİLİYİNİ ARTIRMAQ ÜÇÜN ENERJİ TEXNOLOGİYALARININ ARAŞDIRILMASI


2.1 Azərbaycanda külək potensialinin qiymətləndirilməsi

Azərbaycan güclü küləkləri ilə tanınan Qafqaz regionunda yerləşdiyinə görə külək enerjisi üçün böyük potensiala malikdir. Lakin bu potensiala baxmayaraq, ölkə külək enerjisi ehtiyatlarını inkişaf etdirməkdə ləng gedir.

Azərbaycanda külək potensialını qiymətləndirmək üçün müəyyən cəhdlər olub. 2015-ci ildə ölkənin Energetika Nazirliyi və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişaf Proqramı (UNDP) külək enerjisi potensialı ən yüksək olan yerləri müəyyən etmək üçün sorğu keçirib. Tədqiqat ölkə ərazisinin böyük hissəsini əhatə edib və küləyin sürəti yüksək olan bir neçə rayon, xüsusən də ölkənin qərb rayonlarında müəyyən edilib.
Sorğunun nəticələrinə görə, Azərbaycanın dağlıq rayonlarında küləyin orta sürəti saniyədə 7-9 metr arasındadır ki, bu da külək enerjisinin inkişafı üçün ideal şərait hesab olunur. Bununla belə, sorğu həmçinin qeyd edib ki, Azərbaycanda külək enerjisinin inkişafı ilə bağlı bəzi çətinliklər, o cümlədən maliyyələşmə və torpaqların alınması məsələləri var.
Son illərdə Azərbaycan bir neçə külək stansiyalarının tikintisi ilə külək enerjisi ehtiyatlarını inkişaf etdirməyə başlayıb. Ölkənin ən böyük külək elektrik stansiyası 2018-ci ildə istifadəyə verilmiş 50 MVt gücündə Sembmarine SLP Külək Parkıdır. Həmçinin ölkədə bir sıra digər külək stansiyalarının, o cümlədən 240 MVt gücündə Qobustan Külək Stansiyasının tikintisi də nəzərdə tutulub. 2023-cü ildə tamamlanacaq.
Bütövlükdə Azərbaycanın külək enerjisinin inkişafı üçün əhəmiyyətli potensialı var və ölkə bu potensialı reallaşdırmaq üçün addımlar atmağa başlayır. Bununla belə, ölkədə külək enerjisinin inkişafını sürətləndirmək üçün hökumətin və beynəlxalq təşkilatların əlavə investisiyalarına və dəstəyinə ehtiyac olacaq.
Azərbaycanın külək enerjisi istehsalı üçün əhəmiyyətli potensialı var, xüsusən də sahil ərazilərində və yüksəklikdə. Ölkənin Xəzər dənizində yerləşməsi və onun dağlıq ərazisi külək enerjisi istehsalı üçün əlverişli şərait yaradır.
Azərbaycanın Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Milli Fəaliyyət Planına əsasən, ölkədə külək enerjisi üçün təxmin edilən potensial 3500 MVt civarındadır. Bununla belə, 2021-ci ilə kimi Azərbaycanda külək enerjisi üçün quraşdırılmış güc cəmi 50 MVt civarındadır ki, bu da artım üçün əhəmiyyətli imkanlardan xəbər verir.
Azərbaycanda bir sıra külək enerjisi layihələri təklif olunub, o cümlədən Xəzər dənizi sahilində 50 MVt gücündə Pirallahı Külək Elektrik Stansiyası və ölkənin cənubunda 200 MVt gücündə Qobustan Külək Parkı. Bu layihələr tamamlansa, Azərbaycanın külək enerjisi potensialını əhəmiyyətli dərəcədə artıracaq.
Azərbaycanda külək enerjisinin inkişafı ilə bağlı bir sıra problemlər də var, o cümlədən ölkənin qalıq yanacaqlardan asılılığı və külək enerjisi istehsalı sahəsində məhdud təcrübəsi. Bununla belə, düzgün siyasət və investisiyalarla Azərbaycan külək enerjisindən istifadəni əhəmiyyətli dərəcədə artıra və qalıq yanacaqlardan asılılığını azalda bilər. Dünya Bankı (DB) Azərbaycanda külək enerjisinin potensialını qiymətləndirib və ölkədə dəniz külək enerjisi potensialının inkişafı üçün iki situasiya təklif edib - aşağı və yüksək artım.
Aşağı artım situasiya dəniz külək gücünün cüzi genişlənməsini, quraşdırılmış gücü 1,5 GVt-a çatdırmağı və 2040-cı ilə qədər Azərbaycanın elektrik enerjisinə olan tələbatının 7%-ni təmin etməyi nəzərdə tutur. Beləliklə, bu ssenariyə əsasən, 2030-cu ilə qədər dəniz külək enerjisinin quraşdırılmış gücü 885 MVt təşkil edəcək.
“Birinci situasiya üzrə külək enerjisi potensialının genişləndirilməsi Abşeron yarımadasının şimalında təxminən 200 MVt gücündə layihə ilə başlaya bilər ki, bu da yerli təchizat zəncirinin erkən inkişafının başlanmasına kömək edəcək”, Dünya Bankı-nın yol xəritəsində deyilir.
Azərbaycanda külək enerjisi potensialının inkişafının növbəti situasiyası yüksək artımdır ki, bu da bu növ enerji istehsalının əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirilməsini nəzərdə tutur, nəticədə 2040-cı ilədək dəniz külək enerjisinin quraşdırılmış gücü 7,2 QVt təşkil edəcək və dekarbonizasiya çərçivəsində Azərbaycanın elektrik enerjisinə olan tələbatının 37%-ni təmin edir. Yüksək inkişaf situasiyası o zaman realdır ki, Azərbaycan istilik və nəqliyyat ehtiyaclarının böyük hissəsinin karbondan təmizləndiyi “yaşıl gələcək” yolu ilə gedir”, - Dünya Bankının hesabatında deyilir.
Külək enerjisi gücünün sürətləndirilmiş artımının bir hissəsi olaraq 2030-cu ildə 1200 MVt, 2036-cı ilə qədər isə 7180 MVt-ın quraşdırılması gözlənilir. Dünya Bankının hesabatında qeyd olunur ki, Azərbaycanın enerji sistemində hazırda yerli ehtiyatlardan çıxarılan təbii qazla işləyən istilik istehsalı üstünlük təşkil edir."Ölkə həm də əsas tələbat mərkəzlərinin yaxınlığında yerləşən dünya səviyyəli dəniz külək potensialı da daxil olmaqla əhəmiyyətli bərpa olunan enerji resurslarına malikdir. Beləliklə, bərpa olunan enerji resursları sayəsində Azərbaycanın elektrik sistemi uzunmüddətli perspektivdə elektrik, nəqliyyat, sənaye və istilik sistemini əhatə edən karbonsuzlaşdırılmış enerji sisteminə çevrilməli olacaq. Azərbaycanın enerji sistemində hidrogen həm də ölkə iqtisadiyyatının bəzi sahələri üçün enerji daşıyıcısı və anbar rolunu oynaya bilər. Dünya Bankının ekspertləri hesab edirlər ki, genişmiqyaslı inkişafla dəniz külək enerjisi Azərbaycana həm elektrik enerjisi, həm də təbii qaz ixracını artırmaq imkanı verir, çünki elektrik enerjisi istehsalı üçün daxili istehlakın azalması səbəbindən ixrac üçün daha çox qaz mümkün olacaq. Dəniz külək enerjisinin inkişafı həm də Azərbaycanın qlobal miqyasda rəqabətədavamlı qiymətlərlə yaşıl hidrogen istehsal edə biləcəyini nəzərə alaraq, hidrogen ixracı üçün uzunmüddətli imkan yarada bilər. Dəniz külək enerjisinin inkişafı Azərbaycana neft-qaz sənayesində mövcud işçi qüvvəsinin əhəmiyyətli hissəsini təmiz enerjiyə çevirmək imkanı verir. Bu keçid təkcə külək stansiyalarının birbaşa tikintisini deyil, həm də müvafiq infrastrukturun və istehsalın inkişafını əhatə edəcək. Bu işçi qüvvəsinin şaxələndirilməsi ixtisaslı və uzunmüddətli iş yerlərinin saxlanmasına kömək edəcək”, - hesabatda deyilir. Azərbaycanın dəniz külək enerjisi resurs potensialı dayaz sularda (sabit özüllər üçün) 35 GVt, üzən özüllər üçün isə dərin sularda 122 GVt təşkil edir.

Şəkil 2.1. Azərbaycnın külək enerji atlası.

Atlasda qırmızı rənglərlə qeyd olunan bölgələrdə külək nerji potensialı daha çoxdur.