Buxgalteriya hisobi va audit Fanidan mustaqil ish

Xususiy kapitalni tasniflash belgilari ierarxik tizimi 
 
 
Ushbu shakldan ko‘rinib turibdiki, xususiy kapitalni tasniflashning yuqori 
bo‘g‘inida uning moddiylik belgisi turadi. Ushbu belgisiga ko‘ra, aktsiyadorlik 
jamiyatlarining barcha xususiy kapitalini ikki guruhga, ya’ni moddiy xususiy kapital 
va nomoddiy xususiy kapitalga ajratish mumkin. 
Moddiy xususiy kapital deganda, aktsiyadorlik jamiyatlarining moddiy 
bo‘lgan barcha aktivlari tushiniladi. Aktsiyadorlik jamiyatlarining barcha moddiy 
xususiy kapitali barcha aktivlarning bir qismi sifatida buxgalteriya balansining 
«AKTIV» qismida joylashadi. Nomoddiy xususiy kapital o‘z ifodasini nomoddiy 
aktivlarda topadi. Bu ham buxgalteriya balansining aktiv qismida joylashadi. 
Xizmat muddati belgisi bo‘yicha xususiy kapital aktsiyadorlik jamiyatlariga 
qancha muddatda iqtisodiy samara berishi, ya’ni foyda keltirish bilan tasniflanadi. 
Ushbu belgi bo‘yicha barcha xususiy kapitalni uzoq muddatli va qisqa muddatli 
xususiy kapitalga ajratish mumkin. Xizmat muddati belgisi sifatida buxgalteriya 
hisobida, odatda bir yillik muddat qabul qilingan. Ushbu muddatga ko‘ra bir yildan 
ko‘p xizmat qiladigan xususiy kapital uzoq muddatli, 1 yilgacha amal qiladigan 
xususiy kapital esa qisqa muddatli xususiy kapital hisoblanadi. 
Uzoq muddatli xususiy kapitalga asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar (patent, 
litsenziya, turli huquqlar, yangi g‘oyalar va boshqalar), va bir yildan kam bo‘lmagan 
muddatga qo‘yilgan qo‘yilmalar kiradi. Qisqa muddatli xususiy kapitalni 
Faoliyatda ishtirok etish darajasi bo‘yicha 
Turgan joyi bo‘yicha 
Turi yoki ko‘rinish bo‘yicha 
Tashkil topish manbasi bo‘yicha 
Xizmat muddati bo‘yicha 
Moddiyligi bo‘yicha 

---

adabiyotlarda (shu jumladan, 1997 yil 1 yanvardan qo‘llanilib kelinayotgan 
buxgalteriya balansida) «aylanma aktivlar» deb ham ataydilar. Ularga ishlab 
chiqarish zaxiralari, tovar moddiy boyliklar, pul mablag‘lari va boshqalar kiradi. 
Faoliyatda ishtirok etish darajasiga ko‘ra barcha xususiy kapitallar faol va faol 
bo‘lmagan xusiyatlarga ega bo‘lishi mumkin. Odatda, aylanma mablag‘lar, asosiy 
vositalarning faol qismi (mashina va mexanizmlar) korxona faoliyatida faol ishtirok 
etadi va ko‘proq foyda keltiradi. Hisob-kitoblar bo‘yicha boshqa mijozlarda bo‘lgan 
xususiy kapital, ya’ni debitorlik qarzlar korxona faoliyatining rivojlanishiga salbiy 
ta’sir ko‘rsatadi. 
Turgan joyig‘a ko‘ra xususiy kapital ekspluatatsiyadagi, ya’ni 
foydalanishdagi va zaxiradagi (konservatsiya qilingan) xususiy kapitalga bo‘linadi. 
Foydalanishdagi kapital bu aktsiyadorlik jamiyatlarining moliyaviy-xo‘jalik 
faoliyatini yuritishda qatnashayotgan kapitaldir. Zaxiradagi kapital esa vaqtinchalik 
qurilishi tugatilmagan binolar, tsexlar, ishlab chiqarishga mo‘ljallanib sotib olingan 
lekin, mablag‘ etishmasligi sababli vaqtincha omborda turib qolgan uskuna va 
jihozlardan iboratdir. 
Turi va ko‘rinish belgisiga ko‘ra xususiy kapital real moddiy-tovar 
boyliklaridan iborat bo‘ladi, ya’ni u, bino, inshoatlar, materiallar, tayyor 
maxsulotlar, tovarlar, pul mablag‘lari va boshqalar hisobiga shakllanadi. Bular 
ham buxgalteriya balansida o‘z aksini topgan. 
Aktsiyadorlik jamiyatining xususiy kapitali asosan, quyidagi manbalar 
hisobidan shakllanishini kuzatish mumkin, ya’ni: aktsionerlarning mablag‘laridan, 
ta’sischilar ulushidan, faoliyatdan olingan foydadan, qaytarib bermaslik sharti bilan 
olingan mablag‘lardan va hokazolardan. 

---