Buxgalteriya hisobi va menejment

2.2. Asosiy vositalar kirimining xususiyatlari va hisobi
Korxonalarga asosiy vositalar turli manbalardan kirim qilinadi. Asosiy vositalami kirim qilish jarayonida turli xarajatlar sarflanadi va ularning boshlang’ich qiymati buxgalteriya hisobi schyotlarida hisobga olinadi. Ushbu muomalalaming buxgalteriya hisobida aks ettirilish jarayonini misollarda ko’rib o’tamiz.
Misol. "LAZZAT LUKS" mas`uliyati cheklangan jamiyati 2018- yil 10 oktabrda Rossiyalik xorijiy kompaniya bilan umumiy qiymati 3800 dollor bo’lgan asosiy vosita sotib olish bo’yicha shartnoma tuzdi. Yetkazib berish shartnomasiga muvofiq, sotib oluvchi uskuna qiy matining 50 foizni yetkazib beruvchining akkreditiv hisob varag’iga oldindan o’tkazishi kerak. 2018 yil 15 oktabrda yetkazib beruvchining bankida akkreditiv hisob varag’ini ochdi. Akkreditiv hisobvarag’i ochilgan sanada dollorning Akkreditiv hisob varag’ini ochish bilan bog’liq xarajatlar o’tkaziladigan valuta summasining 0,2 foizini, akkreditiv o’tkazish uchun bank haqi o’tkazilgan summaning 1,2 foizini, kontraktni tayyorlash uchun yuridik firma 200 dollorni, kontraktni ro’yxatdan o’tkazish va yopish bilan bog’liq garflar kontrakt summasining 0,05 foizini tashkil etdi. Bundan tashqari, milliy valutani dollorga konvertatsiya qilishda konvertatsiya qilingan chet el valutasi summasining 0,2 foiz miqdorida komission haq to’landi. 2018 yil 18 oktabrda uskuna olib kelindi. Uskunani tashish (transportda tashish, jo’natish, ortishtushirish ishlari, yetkazib berish) da xavfsizlikni taminlash, fransport uchun to’lov va boshqalar bo’yicha sarflar 250 foizni tashkil etadigan bojxona to’loviga muvofiq yuk bojxona deklaratsiyasi taqdim etildi.
Xorijiy mutaxassislar tomonidan amalga oshirilgan uskunani o’rnatish dalolatnomasi tuzildi. Bu xususda ular 2018 yil 10 noyabrda hisob-kitob taqdim etishdi. Kompyuter 2018 yil 12 noyabrda ishga tushiriddi.
Sotib olingan asosiy vositalarning to’lovi bilan bog’liq sarflar summasiga: Dt 9430 - «Boshqa operaiion xarajatlar" - 3420 m.so’m; Kt 5210 - «Mamlakatlar o’rtasidagi valuta hisoblari" schyoti - 3420 m.so’m. (2375 dollor x 144 so’m = 3420m. so’m).

Sarflar summasining hisob-kitobi quyic	agi ko’rinishga ega:
Akkreditiv hisobvarag’ini ochish	125 dollor x 02 foiz dollor;
bilanbogliq xarajatlar
Akkreditiv o’tkazishuchun bank haqi	125 dollor x 1,2 foiz - 15 dollor;
Kotraktni tayyorlash uchun to’lov	20 dollor;
Kontraktni ro’yxatdan o’tkazish va yopish	355 dollor x 0,05 foiz – 12.5 dollor;
bo’yicha sarflar
Chet el valutasining konvertatsiyasi	1 800 dollor x 0,5 foiz - 90 dollor;
bo’yicha xaraj atlar
Jami	2 375 dollor.

2018 yil 18 oktabrda buxgalteriya o’tkazish talab etilmaydi;

2018 yil 25 oktabrda

1. 
   uskuna xarid qiymati summasiga: Dt 0820 -"Asosiy vositalarni sotib olish"
   

• 
  36750. m.so’m; Kt 6010 -"Yetkazib beruvchi va vositachilarga to’lov hisobi" schyoti - 36750 m. so’m. 250 dollor x 1470 so’m = 3675 0 m. so’m;
  

2. 
   uskunani tashish bo’yicha sarflar summasiga: Dt 0820 -"Asosiy vositalarni sotib olish" – 367 5 m.so’m; Kt 6990 - "Boshqa majburiyatlar" schyoti - 36750 m. so’m. (250 dollor x 1470 = 367 50 m.so’m).
   

v)uskuna bo’yicha bojxona to’lovlari summasiga: Dt 0820 - "Asosiy vositalarni sotib olish" - 18375 m.so’m; Kt 6990 - "Boshqa majburiyatlar" schyoti

• 
  183750 m.so’m (250 dollor x 5 foiz - 125dollor x 1470 so’m =18375 m. so’m)
  

2018 yil 10 noyabrda o’rnatish, montaj qilish, sinov va ishgatushirish-sozlash ishlari xarajati summasiga: Dt 0820 - "Asosiy vositalami sotib olish" - 14720 m.so’m, Kt 6990 - "Boshqa majburiyatlar" schyoti - 14720 m.so’m. (100 dollor x 1472 so’m =14720 m.so’m).
2018 yil 2 dekabr uskunani foydalanishga topshirishni aks ettirish: Dt 0130 - "Mashina va uskunalar” – 43734.5 m.so’m, Kt 0820 -"Asosiy vositalami sotib olish" schyoti – 43734.5 m.so’m.
Korxona ustav kapitaliga kiritiladigan ulush hisobiga olingan asosiy vositalarning boshlang’ich qiymati bo’lib, korxona ta’sischilari tomonidan kelishilgan ularning pul bahosi hisoblanadi, agar O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida boshqalar nazarda tutilmagan bo’lsa. Masalan, "Xususiy korxona to’g’risida"gi O’zbekiston Respublikasi qonunining 12-moddasiga muvofiq, mulkdor xususiy korxonaning ustav fondiga o’zi kiritadigan mol-mulkni mustaqil baholaydi.
Shuningdek "Mas’uliyati cheklangan hamda qo’shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to’g’risida"gi O’zbekiston Respublikasi qonunining 15-moddasiga muvofiq, jamiyatning ishtirokchilari va jamiyatga qabul qilinadigan uchinchi shaxslar tomonidan jamiyatning ustav kapitaliga qo’shiladigan pulsiz hissalarning puldagi bahosi jamiyat ishtirokchilari umumiy yig’ilishining jamiyatning barcha ishtirokchilari tomonidan bir ovozdan qabul qilinadigan qarori bilan tasdiqlanadi.
Korxonaning o’z kuchi bilan qurilgan, shuningdek pulrat shartnomasi bo’yicha qurilgan asosiy vositalar 0100 -"Asosiy vosigalarni hisobga oluvchi schyotlar"larning tegishli schyotlari debetiga, 0810 -"Tugallanmagan qurilish" schyotining krediti bo’yicha kirim qilib olinadi.
Tasischilar tomonidan korxonaning ustav kapitalidagi ulushlari hisobiga kiritilgan asosiy vositalarning kirim qilib olinishi asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyogning (0100) debeti va 4610- "Tasischilarning ustav kapitaliga ulushlari buyicha qarzi" schyotining krediti bo’yicha aks ettiriladi.
Boshqa korxonalar yoki shaxslardan tekinga olingan asosiy vositalarning kirimi, 8530 - "Tekinga olingan mulk" schyot bilan bog’lanishida, asosiy vositalami hisobga oluvchi schyotning (0100) debeti bo’yicha aks ettiriladi. Asosiy vositalami hisobga olish (0100) schyoti bo’yicha aks ettiriladi. Biroq soliqqa tortish maqsadida tekinga olingan asosiy vositalarning summasi daromad (foyda) solig’ini hisoblaganda soliqqa tortiladigan bazaga qo’shiladi.
Shu bilan birga "Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to’g’risida"gi O’zbekiston Respublikasi qonunining 33-moddasi, jamiyatni ta’sis etish chog’ida aksiyaga to’lanadigan haq sifatida topshirilayotgan mol-mulkning puldagi bahosi muassislar o’rtasidagi kelishuvga muvofiq chiqarilishini belgilab beradi.
Agar jamiyatning shu yo’sinda sotib olinayotgan aksiyalari va boshqa qimmatli qog’ozlarining nominal qiymati qonun hujjatlarida belgilangan eng kam miqdordagi ish haqining ikki yuz baravaridan ko’pni tashkil etsa, jamiyat aksiyalari va boshqa qimmatli qog’ozlarining haqi sifatida topshirilayotgan mol - mulkning puldagi bahosini mustaqil baholovchi chiqarishi kerak. Biz o’rganayotgan "LAZZAT LUKS" mas`uliyati cheklangan jamiyatining asosiy vositalami quyidagi jadvalda ko’rishimiz mumkin.
Bu jadvalda asosiy vositalarning soni ,qachon kirim qilinganligi va uning summasi tulliq yoritilgan. LAZZAT LUKS" mas`uliyati cheklangan jamiyatida 2018 yildagi qiymati uning eskirish va 01.01.2019 yildagi holati ask ettirilgan. Vatanparvar tashkiliotida 01.01.2023 yil holatiga kura 12 ta asosiy vositalari bor bo’lib, kiyingi yillarda ularning soni oshirish rejalashtirilgan.
Vatanparvar tashkiliotida 01.01.2023 yil holatiga kura 12 ta asosiy vositalari bor bo’lib, kiyingi yillarda ularning soni oshirish rejalashtirilgan.
2-Jadval

№	Asosiy vositaning nomi	Yili	Soni	Summa	01.01.2019	31.12.2022	Eskirishi	01.01.2023
1	Bino	1996	1	4151490	4151490	4151490	207575	3 943 916
2	Matiz best	2008	1	1087521 0	10875210	10875210	217504 2	8700168
3	Velosafet	2007	1	1530000	1530000	153000	306000	1224000
4	Spark	2011	1	1891978 0	18919780	18919780	378395 6	15135824
5	Matiz super	2011	1	1500994 0	15009940	15009940	300198 8	12007952
6	Neksiya dons	2013	1	3203730 0	32037300			32037300
7	Kondetsioner	1981	1	24300	24300	24300	4860	19440
8	Seyf	1985	4	126000	126000	126000.00	25200	100800
9	Kompyuter	2001	1	900900	900900	900900	180180	720720
10	Kompyuter prenter	2012	1	2375000	2375000	2375000	475000	1900000
11	Kompyuter prenter	2013	1	1500000	1500000	1500000	150000	1350000
12	Kondetsioner	2013	1	2000000	2000000	2000000	233333	1766667
13	Televizor	2013	1	1500000	1500000	1500000	150000	1350000

Bu rasm buxgalteriya xonasi.