Buxgalteriya va kasbiy faoliyat asoslari

BUXGALTERIYA HISOBINING О‘RNI VA UNING OLDIGA 
QО‘YILADIGAN TALABLAR. 
О‘zbekistonda jamiyat rivojlanishining bozor munosabatlariga asoslangan 
bosqichida, iqtisodiyotni isloh qilish borasida ulkan ishlar amalga oshirildi. Eng 
muhimi, mulkni xususiylashtirilishi natijasida davlat ham korxonalar qatori 
iqtisodiy subyektga aylandi. Endilikda mashulot ishlab chiqarish va uni kimga, 
qachon, qanchadan sotishni davlat emas, balki korxonalarning о‘zlari hal qiladi. 
Bozorda raqobat vujudga kela boshladi. Qaysi ishlab chiqaruvchi bozorga arzon, 
sifatli va keng assortimentli, xaridorgir bо‘lgan tovarni chiqarsa, uning mavqei 
bozorda ortib boradi. Bozorda qanday tovar va mashulotlarga talab yuqori bо‘lsa, 

---

207 
mazkur tovar va mashulotlar о‘z haridorini tezroq topib, korxona kо‘proq foyda 
oladi. 
Korxonada axborot berish tizimi ish faoliyatini shunday tashkil qilishi 
lozimki, korxonani boshqarish uchun zarur bо‘lgan, bozordagi narx, ishlab 
chiqarilayotgan mashulot tannarxi va mashulotni sotishdan olinadigan daromad 
tо‘g‘risidagi ma’lumotlar boshqaruv apparati xodimlarining “qо‘l ostida” doimo 
mavjud va istalgan paytda axborot olish imkoni yaratilgan bо‘lishi lozim. Bunday 
vazifalar boshqaruv tizimining asosiy bо‘g‘ini bо‘lgan – buxgalteriya hisobi 
yordamida bajariladi. Shuning uchun bozor munosabatlari rivojlangan 
mamlakatlarda buxgalteriya hisobini “Biznes tili” deb, bekorga aytishmagan. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida buxgalteriya hisobi faqat hisob-taftish va 
statistika vazifasini bajarmaydi. Balki hisob ma’lumotlaridan foydalanuvchilar 
uchun korxonaning faoliyati tо‘g‘risida axborot tо‘plash, uni qayta ishlash va 
uzatish vositasiga aylanadi. Shuning uchun bugungi kunda buxgalterlarga 
qо‘yiladigan talabalar ham tubdan о‘zgardi. Ulardan xо‘jalik operatsiyalarini 
buxgalteriya hisobida qayd etish bilan bir qatorda, hisob ma’lumotlarini tahlil 
qilish, foydalanuvchilarni axborotlar bilan ta’minlash, menejerlarga korxona 
moliyaviy ahvolining barqarorligini yaxshilashga imkon beradigan yо‘llarni 
kо‘rsatib berish va korxona moliyasini boshqarish ishlari bilan shug‘ullanish talab 
qilinadi. 
Buxgalteriya hisobi korxonaning faoliyatida sodir bо‘ladigan xо‘jalik 
operatsiyalarini yoppasiga va uzluksiz kuzatib, miqdor jihatdan о‘lchab, hujjatlarda 
qayd qilish asosida axborot tо‘plash va ularni о‘zining registrlarida о‘z vaqtida, 
uzluksiz hisobga olish vazifasini bajaradi. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalarning tashkil qilinadigan hisobi 
siyosati, hisob kо‘rsatkichlarining tо‘laligi va buxgalteriya hisobini о‘z vaqtida, 
ratsional tashkil qilishlik hamda analitik va sintetik hisob ma’lumotlarining mos 
bо‘lishligi kabi talablarga javob berishi kerak. 
Hisob kо‘rsatkichlarining tо‘laligi va hisobni о‘z vaqtida tashkil qilishlik 
korxona moliya-xо‘jalik faoliyatining hamma tomonini qamrab olishini va ular 

---

208 
tо‘g‘risidagi axborotlarni tо‘la, hisob siyosatida о‘rnatilgan muddatlarda, о‘z 
vaqtida, berishlikni taqozo etadi. Bunday axborotlar asosida korxonani boshqarish 
uchun qabul qilingan qarorlar foydali bо‘ladi. Chunki о‘z vaqtida va tо‘g‘ri olib 
borilgan hisob yordamidagina korxonaning xо‘jalik faoliyatiga samarali rahbarlik 
qilish, sodir bо‘lgan kamchiliklarni aniqlash, korxonani rivojlantirishni ichki 
imkoniyatlarini topish mumkin bо‘ladi.
Buxgalteriya 
hisobini 
ratsional 
tashkil 
qilishga, 
hisob 
ishlarini 
avtomatlashtirish, buxgalteriya hisobining ilg‘or shakllaridan foydalanish, 
buxgalterlarning avtomatlashgan ish joylarini tashkil qilish, hisob ishlarini 
markazlashtirish asosida, buxgalteriya apparati tuzilmasini maqbullashtirish bilan 
erishiladi. Bunday tadbirlarni qо‘llash hisob xodimlarining mehnat unumdorligini 
yaxshilaydi, xodimlar sonini kamaytiradi, hisobning tezkorligini, aniqligini, 
tо‘g‘riligini va nazorat qilish funksiyasini oshiradi va uni arzonlashtiradi.