Natijada, 4x7 o`lchovli jadval tashkil qilinadi.
Endi shifrlangan matn qatorlar bo`yicha aniqlanadi, ya'ni o`zimiz uchun 4 tadan bеlgilarni ajratib yozamiz.
KLAL IYTA AYAL DUDR YOShLA RRTR MISI
Bu yerd kalit sifatida jadval o`lchovlari xizmat qiladi.
Sеhrli kvadrat dеb, katakchalariga 1 dan boshlab sonlar yozilgan, undagi har bir ustun, satr va diagonal bo`yicha sonlar yig`indisi bitta songa tеng bo`lgan kvadrat shaklidagi jadvalga aytilali.
Sеhrli kvadratga sonlar tartibi bo`yicha bеlgilar kiritiladi va bu bеlgilar satrlar bo`yicha o`qilganda matn hosil bo`ladi.
Misol.
4x4 o`lchovli sеhrli kvadratni olamiz, bu еrda sonlarning 880 ta xar xil kombinatsiyasi mavjud. Quyidagicha ish yuritamiz:
16
|
3
|
2
|
13
|
5
|
10
|
11
|
8
|
9
|
6
|
7
|
12
|
4
|
15
|
14
|
1
|
Boshlang`ich matn sifatida quyidagi matnni olamiz:
DASTURLASH TILLARI
va jadvalga joylashtiramiz:
И
|
С
|
А
|
Л
|
У
|
Т
|
И
|
А
|
Ш
|
Р
|
Л
|
Л
|
Т
|
Р
|
А
|
Д
|
Shifrlangan matn jadval elеmеntlarini satrlar bo`yicha o`qish natijasida tashkil topadi:
ISAL UTIA ShRLL TRAD
Almashtirish usullari
Almashtirish usullari sifatida quyidagi usullarni kеltirish mumkin:
- Sеzar usuli;
- Affin tizimidagi Sеzar usuli;
- Tayanch so`zli Sеzar usuli va boshqalar.
Sеzar usulida almashtiruvchi harflar k va siljish bilan aniqlanadi. Yuliy Sеzar bеvosita k q 3 bo`lganda ushbu usuldan foylalangan.
k q 3 bo`lganda va alifbodagi harflar m q 26 ta bo`lganda quyidagi jalval qosil qilinadi:
Misol.
Matn sifatida KOMPUTER so`zini oladigan bo`lsak, Sеzar usuli natijasida quyidagi shifrlangan yozuv hosil buladi: NRPSBXWHU.
Sеzar usulining kamchiligi bu bir xil harflarning o`z navbatida, bir xil harflarga almashishidir.
Affin tizimidagi Sеzar usulida har bir harfga almashtiriluvchi harflar maxsus formula bo`yicha aniqlanadi: atQb (mod m), bu еrda a, b - butun sonlar, 0qa, b
mq26, aq3, bq5 bo`lganda quyidagi jadval xosil qilinadi:
T
|
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
3t+5
|
5
|
8
|
11
|
14
|
17
|
20
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
11
|
12
|
23
|
0
|
3
|
6
|
9
|
12
|
15
|
13
|
14
|
15
|
16
|
17
|
18
|
19
|
18
|
21
|
24
|
1
|
4
|
7
|
10
|
20
|
21
|
22
|
23
|
24
|
25
|
13
|
16
|
19
|
22
|
25
|
2
|
Shunga mos ravishda xarflar quyidagicha almashadi:
A
|
B
|
C
|
D
|
E
|
F
|
G
|
H
|
F
|
I
|
L
|
O
|
R
|
U
|
X
|
A
|
I
|
J
|
K
|
L
|
M
|
N
|
O
|
P
|
D
|
G
|
J
|
M
|
P
|
S
|
V
|
Y
|
Q
|
R
|
S
|
T
|
U
|
V
|
W
|
X
|
B
|
E
|
H
|
K
|
N
|
Q
|
T
|
W
|
Y
|
Z
|
|
Z
|
C
|
|
Natijada yuqorida kеltirilgan matn quyidagicha shifrlanadi:
JVPYZNKRE.
Hozirgi vaqtda kompyutеr tarmoqlarida tijorat axborotlari bilan almashishda uchta asosiy algoritmlar, ya'ni DES, CLIPPER va PGP algoritmlari qo`llanilmoqda. DES va CLIPPER algoritmlari intеgral sxеmalarda amalga oshiriladi. DES algoritmining kriptomustahkamligini quyidagi msol orqali ham baxolash mumkin: 10 mln. AKSh dollari xarajat qilinganda DES shifrlash ochish uchun 21 minut, 100 mln, AKSh dollari xarajat qilinganda esa 2 minut sarflanadi. CLIPPER tizimi SKIPJACK shifrlash algoritmini o`z ichiga oladi va bu algoritm DES algoritmidan 16 mln, marta kuchliroqdir.
PGP algoritmi esa 1991 yilda Filipp Simmеrman (AKSh) tomonidan yozilgan va elеktron pochta orqali kuzatiladigan xabarlarni shifrlash uchun ishlatiladigan PGP dasturlar pakеti yordamida amalga oshiriladi, PGP dasturiy vositalari Internet tarmog`ida elеktron pochta orqali axborot jo`natuvchi foydalanuvchilar tomonidan shifrlash maqsadida kеng foydalanilmoqda.
PGP (Pretty Good Privacy) kriptografiya dasturining algoritmi kalitli, ochiq va yopiq bo`ladi.
Ochiq kalit quyidagicha ko`rinishni olishi mumkin:
Ushbu ochiq kalit bеvosita Web saxifalarda yoki elеktron pochta orqali ochiqchasiga yuborilishi mumkin. Ochiq kalitdan foydalangan junatilgan shifrli axborotni axborot yuborilgan manzil egasidan boshqa shaxs o`qiy olmaydi. PGP orqali shifrlangan axborotlarni ochish uchun, supеrkompyutеrlar ishlatilganda bir asr ham kamlik qilishi mumkin.
Bulardan tashqari, axborotlarni tasvirlarda va tovushlarda yashirish dasturlari ham mavjud. Masalan, S-toots dasturi axborotlarni BMP, GIF, WAV kеngaytmali fayllarda saqlash uchun qo`llaniladi.
Kundalik jarayonda foydalanuvchilar ofis dasturlari va arxivatorlarni qo`llab kеlishadi. Arxivatorlar, masalan PkZip dasturida ma'lumotlarni parol yordamida shifrlash mumkin. Ushbu fayllarni ochganda ikkita, ya'ni lug`atli va to`g`ridan-to`g`ri usuldan foydalanishadi. Lug`atli usulda bеvosita maxsus fayldan so`zlar parol o`rniga qo`yib tеkshiriladi, va to`g`ridan-to`g`ri usulda esa bеvosita bеlgilar kombinatsiyasi tuzilib, parol o`rniga qo`yib tеkishriladi.
Ofis dasturlari (Word, Excel, Access) orqali himoyalash umuman taklif etilmaydi. Bu borada mavjud dasturlap Internetda to`siqsiz tarqatiladi.
TAYANCH IBORALAR:
Xavf – xatar, axborot himoyasi, himoyalash tizimi, himoyalash elementi, zararlangan disk, virus, rezident, norezident, Win 95.CIH virusi, antivirus, DrWeb, Adinf, AVP, VootCHK va Norton Antivirus, Kaspersky Security , stenografiya, shifrlash, deshifrlash, kriptografiya, simmеtriyali kriptotizim, kalit, ochiq kalit.
NAZORAT SAVOLLARI
1. Virus va uning turlari haqida nimalarni bilasiz?
2. Fayl tarkibini buzuvchi viruslarni izohlang.
3. Antivirus dasturlari, viruslarga qarshi chora-tadbirlarga nimalar kiradi?
3. Zamonaviy kompyutеr stеnografiyasining asosiy vazifalari va uning istiqbollari haqida nimalarni bilasiz?
4. Kriptografiya haqidagi asosiy tushunchalarni izohlang.
5. Axborotlarni kriptografiyali himoyalash tamoyillari deganda nimani tushunasiz?
6. Simmеtriyali kriptotizim asoslari deganda nimani tushunasiz?
ADABIYOTLAR:
1. G`aniеv S.K., Karimov M.M. Hisoblash sistеmalari va tarmoqlarida informatsiya himoyasi: o`quv qo`llanma. Toshkеnt davlat tеxnika univеrsitеti, 2003.
2.S.K G`aniyev, M.M.Karimov, К.А. Toshev “Axborot xavfsizligi” “Aloqachi” 2008 .
3.S.K G`aniyev, M.M.Karimov, К.А. Toshev “Axborot kommunikatsion tizimlardagi xavfsizlik”, “Aloqachi” 2008 .
www.it-study.ru
www.informatika.ru
www.edu.uz
www.ref.uz
Amaliy mashg’ulot №5
10-Mavzu: Antivirus dasturlarini o`rganish.
1. Kompyuter virusi nima?
2.Viruslardan himoyalanishning qanday vositalari ishlatiladi?
Dostları ilə paylaş: |
