Buxoro davlat pedagogika instituti

4. Vakolatning aks ettiruvchi (lat. Geyekhu - orqaga qaytish) tarkibiy qismiga o'z faoliyati natijalarini va shaxsiy rivojlanish va shaxsiy yutuqlar darajasini ongli ravishda boshqarish qobiliyati kiradi; ijodkorlik, tashabbuskorlik, hamkorlikka yo'naltirilganlik, birgalikda ijod qilish, introspeksiyaga moyillik kabi fazilatlar va xususiyatlarni shakllantirish. Yansıtıcı komponent - bu shaxsiy yutuqlarning tartibga soluvchisi, odamlar bilan muloqotda shaxsiy ma'nolarni izlash, o'zini o'zi boshqarish, shuningdek o'zini o'zi bilish, kasbiy o'sish, mahorat, hissiyot va shaxsiy ish uslubini shakllantirishga turtki.
O'qituvchi S.A.Drujilovning kasbiy mahoratining ko'rsatilgan xususiyatlari yakka tartibda ko'rib chiqilmaydi, chunki ular integrativ, yaxlit tabiatga ega bo'lib, kasbiy tayyorgarlik mahsulidir.
Umuman olganda, vakolatning tarkibiy qismlari mutaxassisning faoliyat turidan qat'iy nazar aniqlanadi. Taqdim etilgan fikrlardan ko'rinib turibdiki, tarkibiy bo'linmalar (substrukturlar, darajalar, elementlar) qanday belgilanishidan qat'i nazar, vakolatlar tarkibi umuman shaklda ko'rsatilgan yagona sxemaga qisqartirilgan.
Vakolatga oid masalalarni tadqiq qilishda shaxsning yaxlit sifati sifatida vakolatning tarkibiy elementlari aniqlanadi: kognitiv (bilim asoslari (shu asosda kompetensiya shakllantiriladigan fan sohasi); faoliyat (amaliy tajriba); operatsion-texnologik (ko'nikmalar va muammolarni amaliy yechimi to'plami); shaxsiy (sub'ekt faoliyati uchun muhim bo'lgan individual psixologik fazilatlar va qobiliyatlarning umumiyligi, shaxsiyat yo'nalishi); qiymat-motivatsion (qiymat yo'nalishlari to'plami, faoliyatning maqsadlari va vazifalariga, dunyoqarash pozitsiyasiga mos keladigan motivlar); aks ettiruvchi (faoliyatni va natijalarini anglash, baholash, bashorat qilish qobiliyati, ijodkorlik).
Shakl 3. Shaxsning integrativ sifati sifatida vakolatlar tarkibi
Bizning fikrimizcha, o'qituvchining kasbiy mahorati, birinchi navbatda, ta'lim muassasasining ma'lum bir mutaxassisini o'qitish va tayyorlash bilan belgilanadi. Bunday mutaxassisni tayyorlash kasbga yaxlit konseptual yondashuvni (nimani va qanday o'rgatish kerakligi to'g'risida aniq tasavvurni), mehnatning qiymatini tan olishni (o'rganish uchun motivatsiya), o'qitishning eng maqbul texnologik jarayonini, o'zini o'zi boshqarish mahoratini, o'zini o'zi tashkil etish va o'zini rivojlantirish texnikasini (faoliyatni aks ettirish) talab qiladi. Universitetda shaxsning pedagogik kompetentsiyasini shakllantirish uchta asosiy yo'nalishda amalga oshirilishi mumkin: 1)asosiy tayyorgarlik (umumiy kasbiy va fan-kasbiy bilim, ko'nikma); 2)uslubiy madaniyat; 3)pedagogik ijod (ijod). Ushbu barcha yondashuvlar shaxsiy va kasbiy o'sish mexanizmi sifatida aks ettirishni rivojlantirish sharti bilan samarali amalga oshiriladi.
Bo'lajak o'qituvchining maqsad sifatida vakolati sinfda, mustaqil mashg'ulotlarda, turli xil amaliy mashg'ulotlar jarayonida tizimli va izchil shakllantirilishi kerak, bu erda maxsus sharoitlar, muhit yaratilishi, turli xil usul va usullar qo'llanilishi, muvaffaqiyatli o'qitishning vositalari va omillari hisobga olinishi, bo'lajak mutaxassisning ta'lim texnologiyasida birlashtirilishi kerak.
O‘qituvchi - muallimlarning shaxsiy ijtimoiy sifatlariga azaldan e’tibor qaratib kelingan va har bir zamon talabidan kelib chiqib, pedagogga qo‘yiladigan talablar takomillashib, murakkablashib boravergan.