5-§.
SHAXSGA YO‟NALTIRILGAN TA‟LIMDA PEDAGOGIC
FAOLIYATGA YONDASHUVNI AMALGA OSHIRISH USULI.
Zamonaviy sharoitda ta'lim jarayonining barcha imkoniyatlariga ko'ra
shaxsni rivojlantirish, ijtimoiylashtirish va unda mustaqil, tanqidiy, ijodiy fikrlash
qobiliyatlarini tarbiyalashga yo'naltirilishi talab qilinmoqda. O'zida ana shu
imkoniyatlarni namoyon eta olgan ta'lim shaxsga yo'naltirilgan ta'lim deb
nomlanadi. Shaxsga yo'naltirilgan ta'lim texnologiyalarini texnologiya fanida
qo'llash juda samarali natija beradi.
Shu boisdan texnologiya darslarida shaxsga yo'naltirilgan ta'lim
texnologiyalari - o'quvchining fikrlash va harakat strategiyasini inobatga olgan
holda uning shaxsi, o'ziga xos xususiyatlari, qobiliyatini rivojlantirishga
yo'naltiradi.
Bu
ta'lim
o'qitish
muhitining
o'quvchi
imkoniyatlariga
moslashtirilishini nazarda tutadi. Unga ko'ra ta'lim muhiti, pedagogik shart-
sharoitlar, ta'lim hamda tarbiya jarayonini to'laligicha o'quvchining shaxsiy
imkoniyatlarini ro'yobga chiqarish, qobiliyatini rivojlantirish, shaxs sifatida
kamolotga yetishini ta'minlash, tafakkuri va dunyoqarashini boyitishni nazarda
tutadi. Shaxsga yo'naltirilgan ta'limning o'ziga xos jihati ta'lim oluvchi shaxsini tan
olish, uni har tomonlama rivojlantirish uchun qulay, zarur muhitni yaratishdan
iboratdir. Texnologiya fani o'quv jarayonlarida bu turdagi ta'lim o'quvchilarda
mustaqillik, ijodkorlik, tashabbuskorlik, javobgarlik kabi sifatlar, shuningdek,
mustaqil, ijodiy va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini tarbiyalashga xizmat qiladi. Bu
turdagi ta'limni tashkil etishda pedagoglardan har bir o'quvchi imkon qadar
individual yondashishni, uning shaxsini hurmat qilishni, unga ishonch bildirishni
taqozo etiladi. Qolaversa, shaxsga yo'naltirilgan ta'lim o'qitish jarayonining
ishtirokchilari pedagog-o'quvchi yoki o'quvchi-o'quvchi, o'quvchilar guruhi,
o'quvchi - o'quvchilar jamoasi tarzida o'zaro hamkorlikda bilim olish, shaxs
sifatida kamol toptirish uchun qulay pedagogik sharoitni yaratish zaruriyatini
ifodalaydi.
―Ta‘limga shaxsga yo‗naltirilgan yondashuv‖ tushunchasining mohiyati
uning psixologik-pedagogik kategoriyasi, o‗qituvchi shaxsi va faoliyatining
38
yo‗nalishi, ta‘lim strategiyasi kabi xususiyatlarining birligidadir. Psixologik-
pedagogik kategoriya sifatida "shaxsiy yo'naltirilgan yondashuv" da zamonaviy
ta'limning maqsadi - ta'lim jarayonining barcha sub'ektlarining shaxsiy rivojlanishi.
Ushbu toifaning motivatsion-qiymatli o'zlashtirilishi o'qituvchi shaxsining
yo'nalishida, uning faoliyatini insonparvarlashtirishda namoyon bo'ladi, bu esa o'z
navbatida o'qitish strategiyasini o'zgartirishga turtki bo'ladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni o'qitishda o'qituvchining o'quvchiga
yo'naltirilgan yondashuvi bir qator mezon va ko'rsatkichlar bilan tavsiflanadi.
Mezonlarga quyidagilar kiradi: o'qituvchi shaxsining insonparvarlik yo'nalishi,
uning kasbiy malakasi, ta'limning bolaga yo'naltirilishi. Tizimni shakllantiruvchi
ko'rsatkich sifatida o'qituvchining bolalar bilan o'zaro munosabati, uning "bola-
bola", "bola-bolalar" tizimlarida o'zaro munosabatlarni boshlash qobiliyati
aniqlanadi. O'qituvchining bolaning sub'ektivligini rag'batlantirish va oshirish
mexanizmlarini (ta'limni tashkil etishning turli turlari va shakllari, dialog,
pedagogik yordamni tashkil etish, differentsiatsiyadan foydalanish, vazifalar va
ta'lim mazmunining o'zgaruvchanligi) o'zlashtirish zarurati asoslanadi. Kasbiy
kompetentsiya
ko'rsatkichlari
tarkibiga
o'z-o'zini
tarbiyalash,
pedagogik
ijodkorlikni rivojlantirish zarurati kiradi.
Zamonaviy maktabgacha ta‘lim muassasalarida o‗qituvchilarning ushbu
model doirasida ishlashga motivatsion-qiymatli, nazariy va amaliy tayyor emasligi
tufayli shaxsga yo‗naltirilgan didaktik modelni joriy etish sust va parchalanib
bormoqda. O'qituvchilarning salmoqli qismi (76,4%) o'quvchilarga yo'naltirilgan
ta'lim haqidagi ideal g'oyalaridagi bo'shliqni va psixologik-pedagogik bilimlarning
shaxsiy ma'noga ega bo'lmagani, samarali emasligi sababli bolalarni ushbu
g'oyalarga muvofiq o'qitish qobiliyatini aniqladi. , keng emas, kategoriyali, kasbiy
ahamiyatga ega bo'lgan ko'nikmalar reproduktiv darajada shakllanadi. Zamonaviy
o'qituvchilarning bolalarni o'qitishga turli xil yondashuvlari topildi. Sof shaklda
o'qituvchilarning 40,9 foizida tarbiyaviy va intizomiy yondashuv aniqlangan.
O'qituvchilarning katta qismi (43,2%) uchun ta'lim va intizomiy yondashuv
talabaga yo'naltirilgan yondashuvning ba'zi xususiyatlari bilan ko'proq yoki
39
kamroq birlashtirilgan. Ta'lim va intizomiy yondashuv belgilari mavjud bo'lganda
talabalarga yo'naltirilgan yondashuvning ustunligi o'qituvchilarning 15,9 foizida
aniqlangan.
O'qituvchilarning ta'limga ta'lim va intizomiy yondashuvni o'quvchilarga
yo'naltirilgan yondashuvga o'zgartirishga salbiy ta'sir ko'rsatadigan quyidagi
sabablar aniqlandi: zamonaviy maktabgacha ta'lim muassasalarida o'qitishning
an'anaviy ta'lim va intizom modelining keng tarqalganligi; turli didaktik modellar
haqida nazariy va uslubiy bilimlarning etarli emasligi, ularning u yoki bu modelni
o'ziga xos motivatsion-qiymatli tanlash asosi sifatidagi o'ziga xos xususiyatlari;
ta'limga talaba yo'naltirilgan yondashuv haqida ideal g'oyalarning mavjudligi va
ularning ushbu yondashuv texnologiyasiga ega ekanligiga ishonch, zaif
shakllangan yoki tegishli ko'nikmalarning etishmasligi; pedagogik tafakkurning
stereotiplari, ta'lim va tarbiya haqidagi g'oyalar bilim, ko'nikma, xatti-harakatlar
qoidalari va me'yorlarini, o'z tajribasini bolalarga o'tkazish, zo'ravonlik bilan
o'zgartirish, berilgan naqshlarga muvofiq shakllantirish va boshqalar; avtoritar
o'qituvchilarni (bolalar bog'chasi, maktab, kollej, universitetda) o'qitish bo'yicha
o'z tajribasiga asoslangan namuna sifatida ideal o'qituvchi haqidagi g'oyalarni
shakllantirish; Bolalarni o'qitishda shaxsiyatga yo'naltirilgan yondashuvni anglash,
qabul qilish va amalga oshirish bog'liq bo'lgan shaxsiy fazilatlarning etarli darajada
rivojlanmaganligi (shaxsning insonparvarlik yo'nalishi, bolaning his-tuyg'ulari,
harakatlariga moyilligi, dunyoga uning dunyoqarashi orqali qarash qobiliyati);
ko'zlar, uning tajribalarini his qilish; bolalarning faolligini, tashabbusini, ularning
individual namoyon bo'lishini, mas'uliyatini, muloqotini, refleksligini va
boshqalarni rag'batlantirish); bolalarni o'qitishda o'quvchiga yo'naltirilgan
yondashuvning mohiyatiga zid bo'lgan pedagogik faoliyatga nisbatan motivatsion
va qadriyat munosabatlari.
5. Maktabgacha ta'lim muassasasida uslubiy ish doirasida o'qituvchilar
o'rtasida bolalarni o'qitishga o'quvchiga yo'naltirilgan yondashuvni shakllantirish
tizimi ishlab chiqilgan. O'qituvchilarni ta'lim-tarbiyadan talabaga yo'naltirilgan
ta'limga yo'naltirishning tetik mexanizmi o'qituvchilarning motivatsion sohasidagi
40
o'zgarishlar, yangi ta'lim modeli maqsadini ichki qabul qilish (o'rnatish bosqichi),
nazariy postulatlarni bilishdir. modelning (idrok etish bosqichi), shu asosda o'z
amaliy faoliyatini (texnologik bosqich) o'zgartirish zarurligini tushunish mavjud.
Adekvat introspektsiya, o'z-o'zini baholash asosida bolalarni o'qitishdagi
qiyinchiliklar, muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklarning sabablarini bilish
bolalarning ta'lim faoliyatini (tuzatish bosqichi) tashkil etishning yanada samarali
variantlarini
topish,
pedagogik
faoliyatni
takomillashtirishga
qaratilgan
ijodkorlikni rag'batlantirish uchun asosdir. bir butun sifatida didaktik tizimi,
mualliflik ta'lim texnologiyasi bolalar yaratish (ijodkorlik bosqichi).
Dostları ilə paylaş: |