Buxoro davlat universiteti u. M. Xalikova maktabgacha ta

1-bosqich.
Bolalaming qurish-yasash qobiliyatlari ko‗nikmamalakalarini, 
qiziqishlari darajasini o‗rganish. Qurilish o'yinlariga rahbarlik maqsadini aniqlash.
2-bosqich
. Qurilish inshoot va binolariga sayohat, ekskursiya, maqsadli 
sayrlar tashkil etish. Turli suratlar, rasmlar, badiiy asarlar, suhbat orqali katta 
shahar va poytaxtdagi binolar, quruvchilar mehnati bilan yaqindan tanishtirish.
3-bosqich. 1. Bolalar о‗yinlari uchun sharoit yaratish. Qurilish materiallarini 
yetarli tarzda tayyorlash (guruh va yakka-yakka shug‗ullanishlari uchun).

---

124 
2
. 
Qurilish materiallari turli hajm va katta-kichiklikda bo‗lishi mumkin.
3. Guruhda va yer maydonchasida qurilish materiallari hamda ish 
qurollarining saqlanishi. 
4. Qurilish materiallarining to‗g‗ri va qulay saqlanishi. 
5. Qurilish burchagidagi o‗yinchoqlar va materiallaming joylanishi.
6. Tashlandiq materiallardan qo‗lbola o‗yinchoqlaming mavjudligi.
7. O‗lkamiz va uning poytaxti, turli transportlar aks ettirilgan albomlar.
8. Bino va inshootlaming qurilishini bolalar bilan kuzatish. 
4-bosqich
. Bolalami qurish-yasashga o‗rgatish va malakalarini shakllantirish. 
Bunda quyidagi usullardan foydalaniladi:
1. Kattalarning tushuntirib, ko‗rsatib berishi.
2. Kattalarning biror-bir qurilishni qurib ko‗rsatishi, har bir qismni tahlil 
qilib berishi. 3. Namuna sifatida tayyor qurilish inshootini ko‗rsatish. 
4. Qurilishning ayrim muhim qismlari va ulaming xususiyatlari bilan 
tanishtirish.
5. Tugallanmagan qurihsh obyektini davom ettirishga jalb etish.
6. Berilgan mavzu asosida binolarni mustaqil qurish-yasashlari.
7. Bolalarning ijodiy-ixtiyoriy qurish-yasashlari.
8. Tayyor qurilishni tahlil qilish.
5-bosqich.
Bolalarning ijodiy qurilish o'yinlarini tashkil etish. O‗yin jarayonida 
o‗zaro munosabatlarda axloqiy sifatlami, o‗ynay olish madaniyatini shakllantirish, 
shuningdek, yoz oyida qum, suv, qish oyida esa qor bilan o‗ynashga rahbarlik 
qilish. 
Maktabgacha yoshdagi bolalar qurishni yaxshi ko'radilar va ko'pincha 
qiziqarli qurilish o'yinlarini o'tkazadilar. Lekin birinchi navbatda, ular zarur 
ko'nikmalarni shakllantirishlari, dizaynga doimiy qiziqishni rivojlantirishlari kerak.
Agar bola haqiqatan ham rolga ishtiyoqli bo'lsa, u o'z qahramonining barcha his-
tuyg'ularini chin dildan boshdan kechirgan holda jiddiy o'ynaydi. Shuning uchun 
uning ma'lum bir rolga bo'lgan qiziqishini har tomonlama qo'llab-quvvatlash, o'yin 
davomida unga kerakli ko'nikmalarni o'rgatish, ba'zi harakatlarni taklif qilish, 

---

125 
ma'lum ma'lumotlarni etkazish kerak. Kollektiv o'yinda haqiqiy o'yin qiyofasini 
yaratish uchun zarur bo'lgan bilim, ko'nikma va malakalarning etishmasligi 
o'yinning parchalanishiga, rolni rad etishga olib keladi. Bolalar o'yinlari 
mazmunining rivojlanishiga uy qurilishi o'yinchoqlarini ishlab chiqarish sezilarli 
darajada ta'sir qiladi. Bunday o'yinchoq bolaning o'yin qiziqishlarini yanada 
barqaror qiladi, bolalarni o'yinda birlashtirishga yordam beradi. O'yinchoqlar 
yasash jarayonida bolalarni qiziqtirish kerak. O'qituvchi bolalar oldida muayyan 
o'yin uchun zarur bo'lgan ba'zi atributlarni yaratishi mumkin. 
Ushbu yoshdagi bolalarning syujetli-rolli ijodiy o'yinini boshqarishda 
tegishli o'yin materialini tanlash, teatrlashtirilgan tomosha ko'rinishidagi yangi 
o'yinchoqlar bilan o'ynash usulini yaratish alohida o'rin egallashi kerak. o'yin 
holatlari. Ijodiy o'yin mazmunini rivojlantirishda samarali yordam bolalarni o'yin 
rejasini amalga oshirishga undashga qaratilgan etakchi savollar, eslatmalar va 
maslahatlar bilan ta'minlanadi. Bolalar bilan birgalikda kostyum elementlarini 
tanlash kabi samarali va bunday usullar; bolalarga ma'lum bir belgi haqida aytib 
berish; rasmlar, illyustratsiyalar bo'yicha individual suhbat; maslahat, o'yin 
vaziyatida o'yin harakatlarini ko'rsatish.
O'yinni boshqarib, o'qituvchi bolaning tashabbusini, mustaqilligini 
bostirmasligi kerak. Yuqoridagi barcha usullar va usullar o'yinni bolalar uchun 
qiziqarli, qiziqarli mustaqil faoliyatga aylantirishga qaratilgan bo'lishi kerak, 
shunda har bir bola o'z qobiliyatini, tengdoshlari bilan hissiy ijobiy aloqalarni 
o'rnatish qobiliyatini namoyon qilishi mumkin. 
Yosh guruhlarda bolalarga quvonch va zavq bag'ishlaydigan qiziqarli 
o'yinlar ham tashkil etiladi. Bular soat mexanizmli o'yinchoqlar (mexanik, 
elektron), xalq o'yinchoqlari (ayiqlarning harakatlanuvchi figuralari, donni 
o'sadigan tovuqlar va boshqalar), shamol, quyosh nurlari va boshqalar bilan 
qiziqarli o'yinlar bo'lishi mumkin. O'qituvchining o'zi soat o'yinchoqlarining 
kulgili sarguzashtlarini o'ylab topadi va ularni bitta mavzu bilan birlashtiradi. 
Bolalar qum, qor, suv bilan o'ynashni yaxshi ko'radilar. Ular qumdan 
"pirojnoe", "pirojnoe" haykaltaroshlik qilishadi. Ularning qiziqishini qo'llab-

---

126 
quvvatlash uchun o'qituvchi qo'g'irchoqlar uchun uylar, qumdan mashinalar uchun 
garajlar yasashni ko'rsatadi. Bitta uy va bitta garaj qurib, o'qituvchi bolalarga 
o'yinchoqlar (odamlar, hayvonlar, qushlar, turli xil mashinalar figuralari) beradi va 
yana bir nechta uy va garajlar qurishni taklif qiladi; bolalarga zarur ko'nikmalarni 
egallashga yordam beradi. Binolar tayyor bo'lgach, u bolalar bilan o'ynaydi. 
Suv bilan o'yinlar uchun 4-5 bola atrofida bo'lishi uchun katta havzalar yoki 
shishiriladigan idishlar, suzuvchi o'yinchoqlar (masalan, o'rdaklar va boshqalar) 
ishlatiladi. O'qituvchi bolalarga o'rdak va o'rdak bolalari bilan o'ynash qanchalik 
qiziqarli ekanligini, o'rdaklarning suvda qanday kulgili harakatlar qilishini, onasi 
ularga xavfni his qilganda suzishga va yashirinishga o'rgatishini taklif qiladi va 
ko'rsatadi. O'qituvchi qog'ozdan qayiqlar, qayiqlar yasashi va bolalar o'rtasida 
qiziqarli musobaqani tashkil qilishi mumkin: kimning qayig'i tos suyagining 
qarama-qarshi chetiga tezroq suzadi. 
Qor bilan bolalar o'yinlari uning xususiyatlari bilan tanishishdan boshlanishi 
kerak. Bolalar qorni bir joydan ikkinchi joyga tashlashadi, uni mayda qoziqlarga 
solib, chanalarda tashishadi. Dastlab, tarbiyachining o'zi qo'g'irchoqlar uchun 
slayd, mashina, skameyka yasaydi, ularga o'yinchoqlar beradi: qishki kiyimdagi 
qo'g'irchoqlar, hayvonlar, qo'g'irchoq chanalari, kichik yog'och spatulalar va 
boshqalar. U bolalarga yana slaydni o'zlari yasashni maslahat beradi: keyin 
hamma, barcha qo'g'irchoqlar chana minishni xohlaydi. 
O'qituvchi bolalar bilan birgalikda eshiklari bo'lgan qor qal'alari bilan bir-
biridan o'ralgan xonalarni yaratadi. Ushbu binolar oilaviy o'yinlar, bolalar 
bog'chasi va boshqalar uchun ishlatiladi. 
4-5 yoshli bolalarning syujetli rolli o'yini uchun, birinchi navbatda, bolaning 
badiiy adabiyotdan, kattalar hikoyalaridan, televidenie va radio dasturlardan olgan 
bilimlari bilan bog'liq yangi mavzularning paydo bo'lishi xarakterlidir. (sayohat, 
kema, dengizchilar, harbiy, qurilish, pochta o'ynash). Ikkinchidan, bolalarning 
kitobga, atrof-muhitga qiziqishi ortishi o'tgan o'yinlar mazmunini boyitishga 
yordam beradi. Bu yoshdagi bolada ishdagi odamlarning munosabatlariga qiziqish 
kuchayadi. Bolalar birgalikdagi jamoaviy ishda bir-biriga yordam berish, 

---

127 
ehtiyotkorlik va mehribon bo'lish kerakligini tushunishni boshlaydilar; ularda 
do'stlik, do'stlik haqida g'oyalar mavjud. Bu fikrlar o'yinda o'z aksini topadi. Biroq, 
ba'zida bolalar o'yinlarida hayotimizning salbiy tomonlari namoyon bo'lishini 
kuzatish mumkin. O'qituvchi o'yin jarayonini vaqtida ijobiy tomonga yo'naltirishi 
kerak. Yangi mazmundagi o'yinlar o'qituvchidan alohida e'tibor talab qiladi. Bu, 
bir tomondan, bolalarning o'yinga bo'lgan qiziqishini qo'llab-quvvatlash, boshqa 
tomondan, ularning muloqotiga yo'naltirish muhimdir. 
Bu yoshdagi bolalar qo'shma o'yinlarni yaxshi ko'radilar, shaxsiy hamdardlik 
va mehr-muhabbatga asoslangan 6-7 kishidan iborat kichik guruhlarga 
birlashadilar. Biroq, jamoaviy o'yinlarda ba'zi qarama-qarshiliklar mavjud. Bir 
tomondan, to'plangan bilim zaxirasi va uni o'yinlarda ishlatish va tengdoshlari 
bilan bo'lishish istagi qiziqarli o'yin g'oyalari paydo bo'lishiga yordam beradi, 
ularni amalga oshirish ko'p hollarda ma'lum miqdordagi ishtirokchilarni talab 
qiladi. Boshqa tomondan, 4-5 yoshli bolalarda sezgirlik, mehribonlik, sezgirlikni 
namoyon qilish, o'yin harakatlarini muvofiqlashtirish imkoniyatlari hali ham 
kichik. Kollektiv o'yin faoliyatini rivojlantirish istagi va uni amaliy amalga 
oshirish o'rtasidagi bunday nomuvofiqlik axloqiy tuyg'ularning etarli darajada 
rivojlanmaganligi bilan bog'liq. ―Yomon‖, ―yaxshi‖ tushunchalarini o‗z ichiga 
olgan bilimlar, nima yaxshi, nima yomonligi haqidagi g‗oyalar, nima uchun bir-
biriga yordam berish zarurligi va hokazolar bolada bor, lekin uning hayotiy 
tajribasi kam, barqarorlik yo‗q. axloqiy his-tuyg'ularning namoyon bo'lishida o'z 
xohish-istaklaridan, manfaatlaridan boshqasi foydasiga voz kechish, tengdoshning 
imkoniyatlarini hisobga olish, uning ijobiy fazilatlarini baholash qobiliyati etarli 
darajada rivojlanmagan. Shuning uchun bolalar o'z rejalarini muvofiqlashtira 
olmaydi. Biriga uning ixtirosi qiziqroq, boshqasiga taklifi qiziqroqdek tuyuladi. 
1.Maktabgacha yoshdagi rolli o'yinning etakchi faoliyati. Aynan shu yoshdagi 
asosiy neoplazmalar shakllanadi va eng samarali rivojlanadi: ijodiy tasavvur, 
xayoliy fikrlash, o'z-o'zini anglash. 

---

128 
2. Bolalarning o'zboshimchalik xatti-harakatlarining turli shakllarini shakllantirish 
uchun o'yin alohida ahamiyatga ega. O'zboshimchalik bilan e'tibor va xotira, 
motivlarning bo'ysunishi va harakatlarning maqsadga muvofiqligi rivojlanadi. 
3. Syujetli rolli o'yin uzoq va murakkab rivojlanish yo'lini bosib o'tadi, kichik 
maktabgacha yoshdan eng oddiy rolli o'yin va "yaqin" o'yini bilan boshlanadi, 
katta maktabgacha yoshda u o'zining eng yuqori rivojlanishiga etadi; batafsil 
syujetli uzoq muddatli kollektiv ijodiy o'yinga aylantirish. 
4. Syujet - rolli o'yin zamonaviy faoliyatga mos kelishi kerak. fan-texnika 
taraqqiyotining rivojlanishi bilan bog'liq holda, ko'plab yangi texnologiyalar paydo 
bo'ladi, odamlar hayotida juda ko'p yangi narsalar paydo bo'ladi - o'qituvchining 
vazifasi buni bolalarning syujetli rolli o'yinlarida aks ettirish uchun sharoit 
yaratishdir.