Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti pedagogik ta

O‘quv mashg‘ulotlarga qabul qilish uchun zarur bo‘lgan 11-15 yashar 
o‘quvchilarning jismoniy tayyorgarligi 
Aniqlanadigan 
qobiliyatlar 
Nazorat test-
mashqlari 
Yoshi 
/yil/ 
Darajasi
Past
O‘rta
YUqori 
Tezkorlik
YUgurish 
30m, 
sek. 
11 
6,3 va 
yuqori 
6,1-5,5 
5,0 va 
yuqori 
12 
6,0 
5,8-5,4 
4,9 
13 
5,9 
5,6-5,2 
4,8 
14 
5,8 
5,5-5,1 
4,7 
15 
5,5 
5,3-4,9 
4,5 
Chidamlilik 
6 
minutlik 
yugurish, m 
11 
900 va 
yuqori 
1000-
1100 
1300 va 
yuqori 
12 
950 
1100-
1200 
1350 
13 
1000 
1150-
1250 
1400 
14 
1050 
1200-
1300 
1450 
15 
1100 
1250-
1500 

---

969 
1350 
Tezkor-kuch 
Joyidan 
turib 
uzunlikka 
sakrash, sm 
11 
140 va 
yuqori 
160-180 
195 va 
yuqori 
12 
145 
165-180 
200 
13 
150 
170-190 
205 
14 
160 
180-195 
210 
15 
175 
190-205 
220 
Kuch
Baland turnikda 
osilib 
turgan 
holatda tortilish, 
marta 
11 
1 
4-5 
6 va 
yuqori 
12 
1 
4-6 
7 
13 
1 
5-6 
8 
14 
2 
6-7 
9 
15 
3 
7-8 
10 
Koordinatsion 
Mokisimon 
yugurish 3x10 m, 
s 
11 
9,7 va 
yuqori 
9,3-8,8 
8,5 va 
yuqori 
12 
9,3 
9,0-8,6 
8,3 
13 
9,3 
9,0-8,6 
8,3 
14 
9,0 
8,7-8,3 
8,0 
15 
8,6 
8,4-8,0 
7,7 
Egiluvchanlik 
Tik 
turgan 
holatda 
oldinga 
egilishlar, sm 
11 
2 va 
yuqori 
6-8 
10 va 
yuqori 
12 
2 
6-8 
10 
13 
2 
5-7 
9 
14 
3 
7-9 
11 
15 
4 
8-10 
12 
 

---

970 
2-jadval 
Tajriba guruhida o‘quv yillari bo‘yicha mashg‘ulot vositalari turlarining 
taqsimlanishi, % da 
 
Trenirovka vositalari 
turlari 
Umumiy xajmdagi nisbatlari 
5 sinf 
6 sinf 
7 sinf 
8 sinf 
9 sinf 
A 
B 
A 
B 
A 
B 
A 
B 
A 
B 
Yengil atletika turlari 
10 
20 
25 
50 
35 
55 
45 
60 
65 
75 
Umumiy 
jismoniy 
tayyorgarlik 
(UJT) 
vositalari
90 
80 
75 
50 
65 
45 
55 
40 
35 
25 
Jumladan sport va harakatli 
o‘yinlar
60 
50 
50 
25 
40 
20 
30 
15 
15 
15 
O‘quv mashg‘ulotlari vaqtini biz tomondan taqsimlanishi va ularning 
miqdori BO‘SM dasturida nazarda tutilganidan farq qiladi. Tajriba uslubiyati 
o‘quv mashg‘ulotlarida har tomonlama umumiy jismoniy tayyorgarlik (UJT) 
vositalarini qo‘llashni va har xil tezlik bilan har xil masofalarga yugurish, 
sakrashlar, uloqtirishlar, maxsus va imitatsion mashqlar kabi yengil atletika 
mashqlarini bajarishni nazarda tutgan[3].
UJTda sportning boshqa turlaridagi mashqlar, sport va harakatli o‘yinlar 
qo‘llanilgan. Mashg‘ulotlar vaqtini haftalar bo‘yicha detallashtirilgan rejalashtirish 
paytida, biz, o‘quvchilarni imtihonlarga tayyorgarlik va topshirish bosqichidagi 
yuklamalarini hisobga oldik va ularni mos ravishda kamaytirdik, ta’til vatida esa, 
mashg‘ulotlar soatining xajmi va ularning miqdori oshirildi[3,4,11]. 
Kun tartibi ertalabki mashg‘ulotlar, maktabdagi darslar, uzaytirilgan kun 
tizimida uy vazifalarini bajarish, kechki mashg‘ulotlar hamda uch mahal 

---

971 
ovqatlanish vaqtini nazarda tutish orqali, iqlim sharoitlaridan kelib chiqqan holda 
tuzildi (3-jadval). Jismoniy tarbiya bo‘yicha birlashtirilgan dars, o‘quv kunining 
oxirida – soat 18-00 dan to 20-30 gacha o‘tkazildi. 
Bir yillik tajribalar natijalarini tahlil qilish, "A" guruhdagi o‘g‘il bolalarni 
jismoniy tayyorgarligi "B" guruhda ta’lim oladigan tengdoshlariga nisbatan ancha 
yuqori ekanligini ko‘rsatdi. Ushbu ustivorlik, normativ mashqlarini bajarish bilan 
ham va yengil atletikaning alohida turlaridagi natijalar bilan ham isbotlandi. 
3-jadval 
Yengil atletika turlari bilan shug‘ullanuvchilar uchun kun tartibi 
 
Hafta 
kunlari 
Ertalabki 
trenirovka 
Maktabdagi 
dars 
Uy 
vazifalarini 
bajarish 
Kechki 
trenirovka 
Dushanba 
- 
8,30-13,15 
13,25-14,25 
17,30-18,30 
Seshanba
8,00-9,45 
10,30-15,00 
15,10-17,00 
18,00-19,30 
Chorshanba
- 
8,30-14,10 
14,30-17,00 
18,00-19,30 
Payshanba
8,00-9,45 
10,30-15,00 
15,10-17,00 
- 
Juma
- 
8,30-14,10 
14,30-16,30 
17,30-19,50 
Shanba
8,00-10,00 
10,30-15,00 
- 
18,30-19,50 
Yakshanba
Dam olish kuni
 
Yengil atletika mashqlarini o‘zlashtirishga "A" guruhida "B" guruhga 
nisbatan deyarli ikki marta kam vaqt ajratilgan. Lekin, shunga qaramasdan, 
yugurib kelib balandga sakrashda "A" guruhdagi o‘g‘il bolalarning natijalari 
41,5%ga yaxshilangan bo‘lsa, "B" guruhda bu ko‘rsatkich – 36,4% ni tashkil qildi. 
Uzunlikka sakrashda ham o‘xshash natija olindi. "A" guruhdagi o‘g‘il bolalar 60 m 
va 500 m masofaga yugurishda "B" guruhdagi tengdoshlariga nisbatan ancha 

---

972 
yuqori natijalarga erishishdi (mos ravishda: 21,6% va 20,0%; 19,8% va 14,7%). 
Tennis to‘pini uloqtirish natijalari deyarli farq qilmadi. 
Ilgari aytilganidek, sport to‘garaklariga bolalarni qabul qilishda, bolalarni 
sport bilan shug‘ullanishga bo‘lgan xohishlari va ularning ota-onalarini ruxsati 
asos bo‘lgan. Sport to‘garaklarining o‘quvchilari, uni shalklantirilishi paytida 
jismoniy rivojlanishda ustivorlikka ega bo‘lishmagan va shunga qaramasdan, bir 
yillik ishdan keyin, bizning shug‘ullanuvchilarimiz, tengdoshlari o‘rtasidagi 
musobaqalarda yuqori natijalarga erishdilar[3]. 
Shuningdek, tizimli va puxta tibbiy nazorat natijalarining ko‘rsatishicha, 
bolalarning salomatligi ancha yaxshilandi, ular jismonan baquvvat bo‘lishdi, 
organizmini yuqumli va shamollash kasalliklariga nisbatan qarshilik ko‘rsatish 
qobiliyati ortdi, buni, vrachlar o‘tkazgan ko‘riklar tasdiqlaydi. Mashg‘ulotlarni 
tashkil qilish va tanlangan uslubiyatini to‘g‘riligini tajribaning yakuniga kelib "A" 
guruhda 10% o‘quvchilar, "B" guruhda esa – 30% o‘quvchilar turli sabablarga 
ko‘ra guruhni tark etganligi tasdiqlaydi. 
Xulosa qilib aytganda, tajribaning birinchi va ikkinchi bosqichi natijalarini 
tahlil qilish, biz tomondan ishlab chiqilgan va qo‘llanilgan uslubiyat bolalarni 
yengil atletika turlaridan ixtisoslashtirilgan trenirovkaga tayyorlash vazifasini 
ancha muvaffaqiyatli hal qilishni ta’minlashini ko‘rsatdi.