Buxoro davlat universitetining pedagogika

Andazalar konstruktyasini tuzish: 
Kiyim detallari andaza bo'yicha bichiladi. Andaza tayyorlashdan oldin kiyim 
detallarining chizmasida vitochkalar, yon chiziqlar, Yeng, shim va boshqa detallar 
chiziqlarining barcha o'tmas burchaklari ularning uchiga mumkin qadar yaqinroqdan 
dumaloqlanadi. So'ngra kiyim orqasi va oldi detallarining, Yengining usti va osti 
yarmining, shimning old yarmi bilan orqa yarmi juftlashtirilib bir-biriga ulanadigan 
zihlarining o'zaro mos kelishi tekshiriladi; bunda konstruksiya chiziqlaridan 
arzimagan darajadagina chetga chiqishga yo'l qo'yiladi. Shu tarzda aniqlangan 
chizmalarda choklarga hamda kiyim etagini, Yeng uchi va shim pochasini bukish 
uchun qabul qilingan texnologik va texnik shartlarga muvofiq chok haqi 
belgilanadi.Andazalar tayyorlash usuliga qarab, aosiy andaza, ikkilamchi (hosila) 
andaza va yordamchi andaza degan turlarga ajratiladi, bajaradigan vazifasiga qarab 
esa, etalon-andaza (originallar), ish andazasi va yordamchi andaza kabi xillarga 
ajratiladi. 
Etalon - andazalar andazalarni tekshirish uchun kontrol vosita sifatida xizmat 

---

qiladi. Ular eksperimental stexlarda saqlanadi va original-chizmalar yoki o'lchovlar 
tabeli bo'yicha kamida kvartalda bir marta tekshirib ko'riladi. 
Ish andazalaridan bevosita texnologik jararyonlarda (kiyim bichish, 
bichiklarni tekshirish va hokazolar vaqtida) foydalaniladi. Bu andazalar oyiga 
kamida bir marta etalon andazalar bo'yicha tekshiriladi. Kesilgan joylardagi chetga 
chiqishlar normativ-texnik hujjatlarga muvofiq belgilanadi. 
Yordamchi andazalar kiyimning qayirib bukish chiziqlari, kesib tashlanadigan 
joylari, cho'ntaklar, izmalar, tugmalar va hokazolar o'rnini qo' shimcha ravishda 
belgilash uchun xizmat qiladi. 
Andaza qalinligi 0.9-1.62 mm keladigan karton qog'ozdan tayyorlanadi. Bu 
maqsadga ishlatiladigan qartonning namlik darajasi havoning normal nisbiy namligi 
60-65% bo'lganda 8% dan oshmasligi lozim. Ish andazalarining xizmat muddatini 
cho'zish uchun ularning konturi bo'yicha tunuka tasma tutiladi yoki chetlariga 
maxsus eritma (elim, suyuq, shisha) surtiladi, yo bo'lmasa karton tezda yirtilmaydi 
va andaza gazlama bilan yaxshi tishlanadi, bu esa bichish aniqligini oshiradi. 
Odatda ish andazalari 3-5 komplekt qilib tayyorlanadi. 
Asosiy andazalar kiyim konstruksiyasining chizmasi bo'yicha tayyorlanadi; 
bu andazalarda chok haqi, kiyim etaklarini albatta hisobga olingan bo'ladi. 
Kiyimning orqasi, oldi, beriladigan chok haqi "Tikilgan kiyimlar. Qaviqlar, baxyalar 
va choklar" davlat standartiga muvofiq belgilanadi. Detallarning (masalan, ustki 
yoka, va shu kabilarning) chetini qayirib bukish haqi gazlamaning qalinligiga hamda 
uzel kosntrukstiyasiga bog'liq bo'lib, normativ-texnik hujjatlarda ko'zda tutiladi. 
Erkaklar kostyumi detallarining konstruksiyasida pidjak orqasining o'rta 
chizig'i, pidjak orqasi va oldinining yon chiziqlari, elka chiziqlari, old vitachkalar 
chiziqlari, Yenglarning oldingi zihlari va tirsak to'g'risidan o'tadigan zihlari, 
shimlarning yon va og chiziqlarini unifikastiyalash ko'zda tutilgan. 1-rasmda 
erkaklar kostyumi detallarining asosiy andazasini tayyorlash sxemasi berilgan 
(kesiladigan joylarga haq tashlab ketilmagan). 
Aholining shaxsiy buyurtmasiga muvofiq kiyim tikishda baza konstruksiyalar 
andazasi hamda chalafabrikat bichish uchun xizmat qiladigan andazalardan 

---

foydalaniladi. Baza konstruksiyalar andazasini tayyorlagan vaqtda chok haqi 
berilmaydi. Kiyimni bichganda tegishli joylarda chok haqi tashlab ketiladi, bu esa 
kiyim balansini yaxshilash maqsadida unga birmuncha uzgartirish kiritishga va 
kompozistion echimlarga imkon tug'diradi (1 -jadval) 
Kiyim detallarining chetlarini to'g'ri va aniq ulash mumkin bo'lishi uchun, 
andazalarni tayyorlagan vaqtda kertiklar qilinadi (1-rasm). 
O'miz chizig'i va yeng boshidagi kertiklarni qanday hosil qilish kerakligi 
Yenglarning chizmasini chizish to'g'risida so'z borganda tushuntirib keltirilgan edi. 
Shimning old va orqa yarmining andazalarida yon chiziqlar bilan o
g
chiziqlarida kertiklar tizza chizig'i to'grisida joylashadi; shuningdek, gulfik va otkos 
ulab tikila boshlaydigan nuqtaga yoki 2 sm balandroqqa ham kertik qilinadi (3.8-
rasm). 
Reglan yengli kiyimda ketiklarning o'rni orqaning o'rta chizig'ida xuddi bel 
to'g'risida, kiyim orqasi va oldining yon chiziqlarida esa ayni bel va son chiziqlari 
to'g'risida bo'ladi. Orqa yeng o'mizidagi birinchi kertik esa tirsakning perekat chizig'i 
uchida bo'ladi. Yenglarining o'mizga ulab tikiladigan chiziqlarining tort joyi 
kertiladi: yengning oldingi qismida - old Yoqa o'mizi burchagidan 6-7 sm masofada, 
yengning orqa qismida - orqa Yoqa o'mizi chizig'idan 7-8 sm masofada; yengning 
Rasm 1. Erkaklar kostyumi detallarining asosiy andazasini chizish : a)-pidjakning 
orqasi, yon bo'lak va pidjakning oldi; b)-yeng; v)- shimning old 
va orqa qismlari. 

---

old qismida esa-old perekat chizig'ining uchi bilan bir satha joylashadi. yenglarning 
old va orqa qismlarida ustki zihlarining uch joyi kertiladi: biri-elkaning oxirgi 
nuqtasi bilan bir satha,ikkinchisi-yeng o'mizining chuqurlik chizig'i sathida, 
uchinchisi-yeng uchi chizig'idan 7-8 sm narida joylashadi. Yengning old va orqa 
qismlarining ostki zahlaridagi birinchi kertik shu chiziq uchidan 6-7 sm masofada, 
ikkinchi kertik esa yeng uchidagi chiziqdan 7-8 sm masofada bo'ladi. 
Asosiy andazalar ishlab chiqilgandan keyin detallarining juftlashtiriladigan 
konturlari tekshirib quriladi (3.9-rasm). 
2-rasm. Pidjak (a) va shim (b) detallarning hosila andazalarini tayyorlash. 
Ikkilamchi (hosila) andazalar asosiy andazalar asosiy andazalar bo'yincha 
tayyorlanadi. Ikkilamchi andazalarga quyidagilar kiradi: asosiy materialdan 
tikiladigan detallarining (podbort, ustki Yoqa, gulfik va otkos) andazalari; astarbop 
materialdan tikiladigan detallarning (kiyimning oldi va orqasi, yengning ustki va 
ostki qismlari, jiletka astari, shim old yarmining astari, gulfik, otkosok, lei va 
hokazo) andazalari; oraliq materialdan tayyorlanadigan detallar (kiyimning ko'krak 
qismiga, elkaga va yoka oraligiga qo'yiladigan dag'al matodan iborat bortovka)ning 
andazalari; astarlik materialdan tayyorlanadigan detallar (kiyimning ko'krak 
qismiga, elkaga va Yoqa oralig'igiga qo'yiladigan dag'al matodan iborat 
bortovka)ning andazalari; astarlik materialdan tayyorlanadigan detallar (pidjak va 
jiletkaning old qismiga, yirmochka, orqa, etakka, yeng o'miziga, yon etakka, yenglar 

---

uchiga, ustki va ostki Yoqalarga podbortga qo'yiladigan takroriy oraliq material) 
andazalari. Podbort, kiyim oldi va orqasining astari, yeng astari andazalarini 
tayyorlash tartibi 3.9-rasmda ko'rsatilgan. 
Yordamchi andazalar kiyim detallarining asosiy va ikkilamchi andazalaridan 
foydalanib tayyorlanadi. 
Asosiy va ikkilamchi etalon-andazalarga hamda ish andazalariga texnik 
talablarga muvofiq qo'yidagi belgilar qo'yiladi: gazlamaning bo'ylama yo'nalishini 
ifodalovchi chiziq - tanda ipi yo'nalishi (T.I.); bo'ylama yo'nalishdan chetga chiqish 
chiziqlari; uloq tushadigan joylarda ularning minimal va maksimal kengligini 
ko'rsatuvchi chiziqlar (kiyimlarining tarmoq standartiga muvofiq); bir-biriga 
ulanadigan detallarning juftlashtiriladigan joylaridagi kontrol kertiklar. 
Yordamchi andazalarda cho'ntaklar, vitachkalar, burmalar, izmalar, tugmalar 
va hokazolarni ko'rsatiladi. 
Asosiy, ikkilamchi va yordamchi etalon-andazalarning xamda ish 
andazalarining barcha komplektlarida kesiladigan joylardagi chiziqlar buyicha 
(andazaning chetidan 1 mm qochirib) 8-10 sm oralatib tamg'a bosiladi yoki chiziq 
chiziladi; tamg'a va chiklar andazaning eskirish darajasini tekshirib turish uchun 
kerak. 
Ish andazalarida kesish aniqligidan yo'l qo'yiladigan chetga chiqishlarni 
ko'rsatib qo'yish maqsadga muvofiq. Kiymning nihoyat darajada aniq bichilishi 
joylarida (Yoqa o'mizi, yelka zihlari, yeng o'mizi,yeng boshi) yo'l qo'yiladigan 
chetga chiqishlar 0.25 sm, astar va oraliq materialdan tayyorlanadigan detallarda0,4 
sm ni tashkil etadi. 
2-jadvalda- Gazlama tanda ipining yo'nalishi va kiyim detallarida undan chiqilishi 

---

E s l a t m a. Detalning asosiy chiziqlarning yo'nalishi modelga va 
gazlamaning turiga qarab boshqacharoq bo'lishi mumkin. Harakatchan to'rsimon 
strukturali gazlamadan tikiladi. Kiyish jarayonida gazlama strukturasi o'zgarib, 
kiyimning shakli buzilishi mumkin. Buni oldini olish uchun kiyim detallarini 
shunday bichish kerakki, asosiy cho'zuvchi kuchlar gazlamaning tanda iplari bo'ylab 
yo'nalsin. Buning uchun yuqorida aytib o'tilgan belgilardan tashqari, kiyimning har 
bir detalida tanda ipining yo'nalishi va yo'nalishdan yo'l qo'yiladigan chetga 
chiqishlar ko'rsatiladi. Tanda ipi yunalishidan chekli chetga chiqishlar material 
tolasining tarkibiga, strukturasiga, materialning to'kilish zichligiga kiyimning 
konstruksiyasi, vazifasi va hokazolarga bog'liq (2 - jadval).