Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 6,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xalça bayatıları...
|
“And olsun, əsrə…”
Beləcə, hər şey yenidən torpağa kömüldü, nə tapdıqlarını da sirr kimi öz içlərinə kömdülər. Kənd o haqda indi də belə deyir: Nə tapmışdılarsa qorxuya düşmüşdülər...
*** Yanıltmaclar... Tək-tək dükcə, təkcə dükcə, dik-dik dükcə, dikcə dükcə, cüt-cüt dükcə, üç cüt dükcə, cütcə dükcə, üçcə dükcə... Dəyirmana girdi köpək, görək, kəpək yedi, köpdü köpək, kötək yedi, köpdü köpək.. *** www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Bir qarının üç gəlini varmış, atam, bu qarı gəlinlərin üçünün də iki əlini bir eləyib oturdubmuş bir küncdə, - dur, deyəndə dururlarmış, otur, deyəndə otururlarmış. Verərmiş yeyərlərmiş, verməzmiş durub baxarlarmış. Qorqud Dədəd demiş, “bəbəyi bitməsin, belə qarıların”. Keçənnərin sözüdü, günlərin birində Qarını toya çağırırlar, Qarı toya getməli olur... Gəlinlərin üçünü də çağırır yanına: -Mən gedirəm toya,-deyir,-ölməyəcəm ki, toyda, qayıdıb gələcəm, mənsiz bir şeyə əl vurarsız, “gününüzü göy əsgiyə düyünləyib ovcunuza qoyaram” (hansısa çox- cox qədim mərasimlə bağlıdır, izahı üçün hələlik heç nə deyə bilmərəm). Qarı toya getməyində olsun, görək gəlinlər neynədi...Evin yuxarı başında dovğa qazanı vardı; yemək- içməyin hamısı o tərəfdə – yuxarı başdaydı. Qarı torpaq döşəməyə o başdan-bu başa su töküb yumşaldıb, manşır qoyub getmişdi. Gəlinlər burdan ora baxıb: -Neyniyək, - deyirdilər, -hancarı addayaq, nece keçək o tərəfə, ayağımızın izi qalmasın. Bir az dovğa içərdik, bir az da unnan-dənnən götürüb kökə bişirərdik. Kiçik gəlin çox
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
bilmiş idi, nə fikirləşdisə çıxdı eşiyə, bir də gördülər, eş- şəyin belində gəlir, keçir içəri, eşşəyi sürür, düz evin yuxarı başına, dovğanın yanına. Dovğadan yeyir, gəlinlər üçün də kökəlik un götürür, qaydır geri. Eşşəyi də aparıb bağlayır yerinə. Kökəni təzəcə bişirib qurtarmışdılar ki, gördülər Qarı gəlir. Əl-ayağa düşdülər. Kiçik gəlin dedi:- Harda gizlətsək tapacaq. Gəlin kökələri ipə keçirək, paltarımızın altından belimizə bağlayaq. Elə də eləyirlər. Qarı içəri keçən kimi gəlinlərin taxımından bildi ki, arada nəsə var, qorxa-qorxa tərpənirlər. Bir az irəli yeriyir, eşşəyin izini görür, amma anlaya bilmir ki. eşşək burda, evin yuxarı başında neyniyə bilər. Ürəyində deyir, “gəlinləri oynadım, bəlkə bir şey öyrənə bildim”. Deyir: - Yarımadım sizdən, özgələrdə gəlinlər var, sona kimi süzürlər toylarda. Gəlinlər bir ağızdan dedilər: - Niyə? Bizi də toya aparaydın görərdin necə oynayırıq. Qarı deyir: Nolar, indi oynayın, baxım. Gəlinlər başlayırlar çalıb oynamağa. Böyük gəlin oynayıb oxuya-oxuya deyir:
Eşşəyin izi qara,
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Adın çəkmə, qayım tut,
Ortancıl gəlin oynaya-oynaya ortaya çıxır:
Kimsə bilməz nə dərddi,
Yüz atdanam, yüz düşəm,
Açılmaz bağı bərtdi. Ən çox atdanıb düşən kiçik gəlin idi:
Eləmi qiyamətdi,
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Yavaş atdan, yavaş düş,
Arada nəsə olduğunu Qarı bayaqdan hiss eləmişdi, amma hələ də bilmirdi arada olan nədi, o da gəlinlərə qarışıb başladı oynaya-oynaya oxumağa:
Meydan sizin, söz sizin,
Bircə şeyi annadım,
İz eşşəyin, üz sizin... ***
Bəlkə
də tarixçi
olmadığıma görə
belə düşünürəm...Tarix əslində olmuş hadisələrin qeyd edilməsi və yaxud yazıya alınmasıdır, doğrudur, olmamış hadisələr də yazılıb, adına da tarix deyilib, ona görə mümkündür ki, yazıya alınmış yalançı tarixlərə görə əsl
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
tarix bir daha yaşanmasın. Çünki tarixin yazılmağında “əl olduğu” üçün və bir adam yazdığı üçün arada “barmaq yalanının” olması etimalını qəbul etməliyik... müasir İran alimi Nasir Pur Pirar son illərdə nəşr etdirdiyi və Güntay tərəfindən dilimizə çevrilən “On iki əsr sükut” əsərində yazır ki, Dara Bisutin Qayaüstü yazı lövhəsini sökdürüb öz adını və qələbələrini ora həkk etdirdi... Gəlin düşünək... Pozulanlarsa Böüyk Midiya tarixindən, adlarından, qələbələrindən, uğurlarından başqa nə olmalıydı... Ermənilər minillər boyu yazmış olduqları tarixi elə min illərdi də axtarırlar, min-min illər də keçsə tapmayacaqlar, çünki onlar tarixi olduğu kimi yox, yalan yazıblar, öz istədikləri kimi, özlərinə necə lazımdırsa elə yazıblar, tarixə “barmaq” eləyiblər... Tarixsə daha çox keçmişdir, şərəfli, ya şərəfsiz olsa da yaşanmış keçmişdir, gələcək deyil. Yaxşı ki, belədir...yoxsa, gələcəyi istənilən vaxt dəyişmək mümkün olardı...necə ki, qonşularımız həmişə buna cəhd ediblər. Bununla belə, çox təəssüf ki, saxta tarixlərlə iş görmək, gələcəyi dəyişmək, yer üzünün təbii quruluşuna saxtalıqlar gətirmək mümkünmüş. Təəssüf ki, yalanlarla, saxta yazılarla da cəmiyyəti inandırmaq, ən azı düşüncələrdə istilalar mövcudmuş. Tarixdə belə faktlar təəssüf ki, çoxdur... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Adını çəkdiyim İran alimi Nasir Pur Pirar özünün “On iki əsr sükut” əsərində tarixin atası sayılan Herodota şübhəylə yanaşır. Deyir ki, Daranın hakimiyyətindən sonra farslar Heredotu müxtəlif yollarla ələ aldılar. Ona görə də Herodot öz “Tarix” əsərində tarixi gerçəklikləri gizlədib farsları,-onların hakimiyyətlərini, döyüşlərini, adət- ənənələrini şişirdib tərənnüm etdi. Halbu ki, Midiya kimi azman bir imperatorluq yenicə çökmüşdü... Midiya ordusunun sərkərdəsi Qarpaqın midiya ordusuyla bir yerdə üsyan qaldırmış mehtər farsların, -atlara baxanların tərəfinə keçməsiylə Astiyaq məğlub olmuşdu. Tarixdə şah Astiyaqın üsyançılar tərəfinə keçmiş sərkərdəsinə dediyi sözlər, doğrudan da bütün dövrlər üçün xarakterikdir. Heredot midiyalılar haqqında çox qısqançılıqla yazsa da mühüm mətəblərə toxunub... Astiyaq Qarpaqa deyir: -Sən bir yox, bir neçə dəfə axmaqsan. Birinci, axmaqsan ona görə ki, sən öz oğlunun qisasını tək məndən almalıydın, amma bütün Midiya xalqından aldın. İkinci, axmaqsan ona görə ki, öz xalqını qul elədin, qulları başa çıxartdın. Üçüncü, axmaqsan ona görə ki, özün şah ola biləcəyin halda bir köləni şah etdin, və s...
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Midiya özünün böyüklüyünün və təmizliyinin qurbanı oldu. Onu hiylə çökdürdü, hiyləylə də hakimiyyətə gəldilər. Mərkəzdən uzaqlara sürgün edilmiş, oralarda Nineva atlarına baxan farslar elə Midiya ordusunun gücüylə qonşu dövlətləri də Midiyalı sərkərdə Qarpağın başçılığı ilə bir-birinin ardınca məğlub etdi. Bu mənada doğrudur, klassik yaradıcılığımızda elə bir şey yazılmayıb... Hara baxasan? Nəyə baxasan? Bu haqda lazımım ola biləcək elə bir şey yoxdur... Çox şükür ki, xalq
Dilimin andı hana,
Yaxşı toxun, tez kəsil, www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Dolanım kəndi hana.
Darağım ay darağım,
Can kitabım oxunub
Qalıb bircə varağım. Cehizim gəvədəndi, Yunu yüz dəvədəndi, İlmələr çiçək-çiçək Kirkitdən, həvədəndi.
Maralın izi hanı, O qara gözü hanı. Kirkit, sən buynuzusan www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Bəs maral özü hanı? ***
Vaxt özünü bir də nəsillərin dəyişməsində göstərir. Nəsillərin dəyişməsi əslində Vaxtın dəyişməsidir. Belə bir ifadə işlətmək olar; məsəl var, “qardaşını tanıyırsanmı? Deyir, yoldaşlıq eləməmişəm”...Bu mənada nəsillər də Vaxtın yol yoldaşıdı. Vaxt yoldaşlıq etdiyi neçə belə nəsillərdən keçib gedər, ayaq izlərini, görüşlərini, baxışlarını, ən əsası, qanunlarını-qaydalarını qoyub gedər, əgər bir-birini əvəz edən nəsillər öz yaşadıqları tarixi həm də anlayırlarsa və yaşada bilirlərsə, biz də nəsillərin yaşadıqları tarixi izləri oxüya biliriksə bu TARİXDİR. Bu mənada gənc nəslin, yəni cavanların yazılarını, - şerlərini, nəsr əsərlərini oxumağa başladım, düşüncələrini izlədim ki, bəlkə mən də öz yazımın yeni havasını ala bildim...yox, gənclərimizin çoxu hələlik özlərindən başqa heç kəsi görmürlər, daha doğrusu, görə bilmirlər, çoxu ayağının ucundadı, səsə-küyə boylanırlar ki, görsünlər harda nə var. Görmək üçünsə düşünmək lazımdı, bizim
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
gənclikdəsə özünü soyundurmaq meyli yaranır, hisslərinin, duyğularının, dünyagörüşünün, ən acısı, ağrılısı tərbiyəsinin üstünü açmaq... elə bilir, bununla nəyisə görə biləcək... Bu meylə, bu düşüncəyə görə də çox gənc adamın yaddaşını bom-boş gördüm, bu yaddaşsızlığa görə də onların üstündə Vaxt ilişib qalmır, onların oxuduğum yazılarında da Vaxtı görə bilmədim. Bunu təxminən də olsa özləri də bilməmiş deyil. Boş yaddaşla, yəni yaddaşsız yaşamaqsa olmaz, tələsə-tələsə nə gəldi yaddaşlarına doldurduqları da ona görədi... Yaddaş dediyimizsə əslində milli ruhumuzdu, yaddaşımız necədisə elə də görünürük. Bu cür şeylərdən danışanda da başlarını tutub qaçırlar. Amma hələ bilmirlər ki, heç yana yox, özlərinə qaçırlar. Çünki insanın özündən başqa yana gedən bütün yollar bağlıdır... Midiyanın sonuncu şahı Astiyaqın öz sərkərdəsi Qarpağa dediyi “axmaqlıqlar”sa anlayan üçün dərslikdən başqa bir şey deyil... Mən, əlbətdə, milli ruhlu, yəni, yaddaşı olan gənclərimizi də gördüm və sevindim, dərindən nəfəs dərib yazıya başlaya bildim... Yaddaşı-milli ruhu olan gəncliyimizin nəfəsini-ritmini duydum. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Ağlım kəsəndən özümüz haqda belə eşidirəm: “biz triximizi yazmamışıq”. Millət haqqında söz düşəndə həmişə belə deyiblər, “biz tarixi yaratmışıq, amma tarixi yazmamışıq”. Mən belə düşünmürəm. Tarix yalnız yazıya alınmaq üçün, yazıya alınmanın xətrinə yaradılmır. Söhbət yalançı tarixlərdən gedə biməz. Biz hamımız, -yer üzünün insanları, asanca razılaşarıq ki, belə tarix yazanlar və belə yazılmış tarixlər var. İndi bu haqda fikirlərimi, özümü səsi batmış kimi hiss eləsəm də, anlayanların olacağına inanıb yazıram. Bədiilikdən qaçmaq... düşünürəm ki, bu gün bər-bəzəyin yeri deyil, yazdıqlarımı və yazılanları, ümumiyyətlə gördüyüm üzləri, tele-şoulardakı burcutmaları unudub yazmaq. Dediyim kimi tarix yalnız kağıza yazılmır, tarix daşlara da yazılır. Yalnız daşlara da yox, dağlara, sulara, torpağa yazılır. Daha dərinlərə və dəqiqliyə getsək xalq tarixini həm də öz içinə yazır. Bunu əsas götürərək belə bir qənaətə gələk: tarix hər şeydən əvvəl içlərə yazılır. İnanaq ki, şərəfli, şərəfsiz tarixlər milli xarakterləri dəyişə
izlərlə yaşadığı təsadüfi deyil. Cürət edib çəkinmədən deyə bilərəm ki, əsil Tarixi xalq yaradır. Belə desək də
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
doğru olar; tarixi güclü xarakteri olan, mənəviyyatca zəngin, istedadlı xalqlar yaradır və yaşadır. Su yatağından çıxanda daha asanlıqla axar, çünki ətrafına yayılır, yayıldıqca dayazlaşır, yeni, yad torpaqlara hopa-hopa axır, bilmir ki, bu onun yox olmağıdır. Özünün də xəbəri olmadan bir zaman döğrudan da yoxa çıxır. Tarix də belədir, “yatağından” çıxdı, yox olur, çünki artıq gerçəyi ifadə etməyəcək... Yer
üzündə hər
şeyiylə, - ədəbiyyatıyla, incəsənətiylə, musiqisi, adət ənənəsi-gələnəkləriylə maraqlı xalqlar çoxdur. Bütün bu maraq axır üstümə, bu da dünyagörüşüdür ki, adına TARİX də demək olar və elə belə də deyilir. Tarix yalnız ölümlərlə, qırğınlarla, qan-qadayla bağlı deyil. Tarix yaratmaq, qurmaq təntənəsiylə də bağlıdır. Bunu da etiraf edək ki, tarixdən qıraqda qalan, dediyimiz zidddiyətlər, qırğınlar, təntənələr axınında adı çəkilməyən xalqlar da olub, indi də var. Bu xalqlar tarixin içində olmasalar da elə qıraqdaca oğrun-doğrun özlərinə tarix düzəldiblər... Tarixləri öz istəklərinə uyğun söküb dağıdan, yazılanları, yapılıb yaradılanları yenidən quran və www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
qurmağa cəhd edən, bir sözlə tarixi saxtalaşdıran xalqlar zaman-zaman gözə kül üfürüblər ki, gerçəyi görən olmasın, xalqın özü demiş “bulanıq suda balıq tutmaq asandır...” çox sular bulandırıblar... (Biz bu mənzərəni bir çox qonşu xalqların tarixçilərinin yaradıcılığında gördük) Bütün bunlara görə dedim, əsil tarix xalqın iç aləminə
Ona görə də bir daha qeyd edim ki, tarixi saxtalaşdıran xalqlar olub və var, amma deməliyəm ki, saxtalıqları əslində xalq etməz, xalqın arasında olan ictimai-siyasi tamahkarlıq, paxıllıq, ayrılıqlar, mövqelər,
terrora cəlb edilən öyrədilən insanların münasibəti saxtalıqlar yaradır, yalnız bir idioloji qurumun öyrətdikləri yox...
Bu işi bütün dünyada olduğu kimi Qafqazda da əsasən dini məktəblər həyata keçirtdi. Yəni kilsələr və məscidlər... bizim
eranın Y1-Y11
yüzilliklərindən başlayaraq Azərbaycan ərazisində bütün mənaların, mahiyyətin, - geyimdən tutmuş, ada, soyadacan, - dəyişməsi yönündə məscidlər çalışdı, iş gördü, demək olar ki, müəyyən mənada istədiyinə də nail oldu... minilliklər boyu yaratdıqlarımızdan elə üz döndərdik ki, indi bizim www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
olduğuna belə inanmırıq. Amma bizim eranın başlanğı- cında artıq azərbaycan türkcəsi ən azından bütün Qafqazda ana dili səviyyəsindəydi. Kəndlər-kəsəklər, ellər- obalar türkcə səslənirdi. Midiya-Maday kimi qüdrətli bir dövlət demək olar ki, elə öz əli, öz qılıncıyla doğranıb Nineva atlarına baxan mehdərlərin əlinə keçmişdi. Min ildi... yəni bizim eradan əvvəl V əsrdən min il keçmişdi, amma istilalara, qarətlərə, dağıntılara, baxmayaraq Midiya dövləti tarixi fakt kimi hələ də aradaydı; yəni, özü çöksə də, yaratdıqları qalıb yaşayırdı, - tərbiyələrə, müxtəlif xalqların milli əxlaqınacan təsir edib onu dəyişdirirdi; tikililəri, qalaları yaşayırdı, Qğuz-Quz-Kas-Qız adında əbədi, pozulmaz, əvəzedilməz varlığı-görkəmiylə anlayanlara hələ də ozünü olduğu kimi təqdim edirdi, indi də etməkdədir. Şumerdən üzü bu yana yuxarıda adını çəkdiyim dövlətlərimizin mahiyyətini özündə saxlayan və ehtiva edən qüdrətli, möhtəşəm Midiya elə belə yox olub getməzdi; düşüncələrdə, yaddaşlarda özündən asılı olmadan mənimsədiyi, özününküləşdirdiyi başqa xalqların belə yaşam tərzində hələ də vardı, dağların, daşların, yerlərin, yurdların adında yaşamaqdaydı. Midiya mağlarının-kahinlərinin yaratdıqları ayinlər əslində
dəyişməmişdi, sazın ruhunda el-el, oba-oba dolaşırdı, şaman, qam, ozan, varsaq, yanşaq, aşıq adında ruhları www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
dindirirdi. Muğamlarımız Maday kahinlərinin yaratdıqları Tanrı əsərləriydi, belə anlaşıqlı, bu cür içəbağlılığı da, qaibanəliyi də ona görədi...İndi XX1yüzilliyin bu məssəbsizliyində muğamlarımızın adına moltanıca, farsca nə gəldi dediyimizə baxmayaq, hamısı ruhumuzun minil- liklərdən qalma səslənməsidir. Əlbəttə bu şəkildə, mənimdi, deməklə deyil. Amma faktdır ki, bu Tanrı əsərlərinin tamını-bütövünü biz bilirik, bizim onu yaratdığımızı, başqalarınınsa ancaq öyrənə bidiyini sübut etmək olar. Başqa xalqlarda bu dahiyanə əsərlər öz dəstgahı-tapşırmasıyla deyil, parçalar, fraqmentlər şəkilində yaşayır. Bizim üçünsə bütün dövrlərdə hər hansı bir muğam əsərinin elə belə, necə gəldi yox, sözün əsl mənasında sirri-sehriylə ifa olunması təbiyət hadisəsi kimi təsirli olub... Sadəcə, indi bizim özümüzün öz yaratdıqları- mızdan xəbərimiz yoxdur...olanlarımızın da əsl mənasnı itirmişik... Biz indi bilmirik ki, ayrı-ayrı saz havalarımız, muğamlarımız da abidələrimizdir; Kas-Quz-Qız, Koroğlu qalaları kimi, suyu, torpağı, işığı, havası kimi, yüz illiklərdir başqalarının ola bilməyən yurdlarımız kimidirlər... Neçə yüz illərdir Sibir rusun ola bilmir, daha doğrusu, rus siyasəti Sibiri özünə oxşada bilmir, ayıq, sağlam heç nə qalmasa belə Sibir elə Sibirdir... Yaxın tariximizə baxın, yüz illərdir Rusiya dövlətinin müstəmləkəçilik siyasəti |