Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 6,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ölümün şəkli... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Uğurlu ikinci mərtəbədəydi; arvadının əlləri o qədər iri göründü ki, məətəl qaldı, öz əllərinə baxdı, öz əllərindən də iri...Heç fikir verməyib, “...həə, bu daşların hamısı bir-bir onun əllərindən gəlib keçib...gedim əllərindən tutum,” pilləkənləri endi, içini yandırıb-yaxan göynərti dolaşırdı...Amma əllərindən tutmadı, əyilib başını qarnının üstünə qoydu, xeyli beləcə qaldı, sonra yavaş-yavaş dikəldi, evlə üz- üzə durdular...Evin arxası əkin yeridi, əkilib amma səpilməyib. -Yerin hamısını lobya eliyəcəm... anam deyərdi, lobyanın qarnı var, balalıdı, lobya ək, bərəkət gətirəcək...yadındadı? –Uğurlu gülümsəmək istədi, heç nə alınmadı. -Sabah tezdən toxum almağa gedəcəm. -Hara? - Gəlinin qorxusu bir andaca su kimi başından aşağı axdı. -Qoymaram rayona gedəsən. -Heç nə olmaz...bazar bağlanmayıb ki, o qədər
gedən-gələn var...Bu boyda ev
tikmişəm, əkib səpməyim?!
Ölümün şəkli... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
almışdı, çantada hər nə desən vardı, günəbaxan tumuna qədər...Bəlkə də yazağzı olduğundandı, toxumu bütün ruhuyla özü də hiss eləyirdi; qardaşı yanında olsaydı, deyərdi, torpağın kimi sən də cücərəcəksən...belə düşüncələr içində gəlib dayanacağa çatdı. Avtobusda adam çox idi, heç kəsə fikir vermədən qalxıb arada dayandı, çantasını da qoydu ayaqlarının arasına. Gözucu boylandı, hamısı ermənidi...içini otluq kimi ayaqladılar elə bil. “Qaraca müəllim düz deyirmiş, bizim bazara gedənnərimiz avtobusla getmirlər ki, atla gedib atla da gəlirlər...hələlik ona görə salamatlıqdı. Mən də gərək atla gələydim,”- fikirləşdi. Bizimkilərdən yalnız iki nəfərdi, kəndçiləri Arıqla arvadı qabaq sırada bir cüt dovşan kimi bir-birinə sığınıb döyükə- döyükə oturublar, gözləri böyüyüb nə boyda olub, heç bilmirlər hara baxırlar, ağzı bağlı bir dolu kisəni də aralarına alıb əllərini də üstünə qoyublar. Üz-gözlərini qırışdırıb, bürüşüb, www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
sıxılıb elə oturublar ki, elə bil indicə harasa hoppanacaqlar. Hamısı
narahatçılıqdan, qorxudandı. Yan-yörədəkilərin çoxu saqqallı gənc ermənilərdi, arada ayaqüstə dayanıblar...hamısı qurdalanır, dingildəyir, elə bil ayaqlarının altında nəsə var, əzirlər elə bil. “Siranuşun şagirdləri...” Uğurlunun canından üşütmə keçdi, niyəsə düz göbəyinin üstündən sancı qalxdı, əlini ağrının üstə qoyub boylandı... Nə haqdasa danışırlar, hə, “Qrunk” erməni təşkilatının adını çəkirlər tez-tez, sonra bir dəstə şəkil çıxardıb öz aralarında baxmağa başladılar. Şəkildəki adamın biri Şalikodu, Şali- konu tanıyır, Sumikyan Şaliko, yanındakını tanımadı. Şəkillərin bir
neçəsini yenə
çevirdilər, özünü gördü, Sumikyan qolunu onun boynuna salmışdı...“...hə, it boğuşdurmağa gələndə çəkdirmişdilər...” Sevincək boynunu əlində şəkil olan saqqallıya sarı uzadıb: -Kirvəmdi... -dedi, gülümsədi. - Du um dığanes?! 2 – qolunu qaldırıb yanında çiyin- 2 -Sən kimin oğlusan? ( ermənicə) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
çiyinə dayanmış saqqallının boynuna salmaq istədi. Saqqallı da gülümsəyirdi, hamısı gülürdü, eyni cür, eyni rəngdə. -Yes kez çem canançum, axır, axber, um dığaes? 3 –Bu boyda sözün hamısını bir nəfəsə dedi. Oğlan Uğurlunun əlini çiyninə qonmamış tutub aşağı endərdi, şəkili azacıq qaldırıb bir də göstərdi, təmiz Azərbaycan dilində soruşdu: -Sənsən? -Mənəm, - dedi, yenə sevinə-sevinə. - Yanımdakı da
Şalikodu, Sumikyan...Biz kirvəyik. Postalçı Şaliko...Şalikoin çes ca- nançum?
4 - Yenə istədi saqqallını qucaqlasın... Aralığı tutmuşdular, yaxınlaşdılar, sıxlaşdılar, Uğurlu arada qalıb görünməz oldu. -İmirxanlının qardaşısan sən...? Dinmədi, bir anın içində canını sızıltı bürüdü...bayaqkı sancı indi başında vururdu.
3
(ermənicə). 4 -Şalikonu tanımırsan? ( ermənicə). www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Hə, - dedi, yenə ermənicəyə keçdi, bəlkə ermənicə bildiyinə görə bağışlayalar...-İnçe badahel?
5 – səsi xırıltıyla doldu, elə bildi ağzı qandı, səsinin birdən- birə bu hala düşməyinə özü də məətəl qaldı. Balacaboy erməni aradan keçib üz- üzə durdu, Uğurlu onu indi görürdü, hardan çıxdığını bilmədi. Hamısı bayaqdan gülüm- səyirdi, balaca boylu erməni də gülə-gülə şəkili aşağıdan yuxarı ona uzatdı: -Tut...! Uğurlu şəkli alıb bilmədi neynəsin, çaşqınlıq içindəydi, aşağı əyildi ki, balacaboy erməniylə bir boyda olsun. Balacaboy erməni şəklin bir ucundan tutmuşdu, o biri əlindəki bıçagı indi gördü, tiyəsi alaqaranlıqda düz Uğurlunun gözlərinin içinə baxdı. Bıçağın üstünə hardansa işıq düşdü, elə bil, Uğurlunun canında parıldadı. Balacaboy əlindəki bıçaqla şəkili iki yerə böldü, Sumukyan Şaliko olan tərəf də əlində aradan çıxdı... Təzədən sıxlaşdılar, hamısı gülümsəyirdi.
5 -Nolub? (ermənicə). www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Türksən sən? Avtobusu səs-küy bürümüşdü, ermənilər oturacaqlarda iki-iki, üç-üç
bölünüb çığırışırdılar “...sən türksüz yaşayammayacaq- san, bilməlisən bunu! Acınnan öləcəksən”. “... əgər sən doğrudan da belə fikirləşirsənsə erməni deyilsən...” hərə bir söz deyirdi, ona görə də gənc ermənilərə fikir verən yox idi. -De ki, mən türk deyiləm, buraxaq səni...! – Saqqallılardan uzunboylusu Uğurluyla nəfəs- nəfəsə dayanmışdı. Uğurlu əlində də şəkilin yarısı bilmirdi neyləsin. “...Şallının sözünə
baxaydım gərək,
kənddən çıxmayaydım...” üzünü arvadının qarnına söykəmiş halda özü öz gözlərinin qabağına gəldi... -De ki, musurmanam, türk deyiləm... Balaca boylu erməni yenə aralarında dayandı, bıcaq əlindəydi, tiyəsi yenə hardansa işıq götürdü, bərq vurdu. -Axı, sənin özün mənə türk düyirsən... -Yox, sən öz dilinlə de ki, ay camaat, ay ermənilər, mən türk deyiləm... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Uğurlu ağlamaq istəyirdi, ağlayıb ağlayıb deyəcəydi bəlkə də, amma balacaboy erməni tələsdi, bayaqdan özünə yer tapmayan, tiyəsi göz gətirmiş bıçağı elə gözlənilmədən vurdu ki, Uğurlu elə bildi avtobus qarışıq suya girdilər, çünki, hər
yan birdən-birə buza dönmüşdü...Əlini qarnının üstə qoyub sıxdı, yanındakı sırada oturmuş saqqallı da elə bunu gözləyirdi, qalxıb yerini ona verdi... Bir küncdə üzü pəncərəyə oturmuşdu, gülümsəyirdi, səs- səmir yoxdu, artıq. Erməni kəndində hamı tökülüb gedib, qabaq sıraların birində Arıqla arvadı qalıb, hələ də tərpənmir- lər...Bayaq da avtobusdakı qorxunu adamdan çox heyvan kimi duyduqlarından heç nə fikirləşmirdilər. Arvad istədi dönüb baxsın, kişi öləzimiş səsiylə: -Baxma, - dedi. Avtobus erməni kəndini keçib üzü yuxarı qalxırdı, bələni
aşan kimi
Azərbaycan türklərinin yaşadığı kəndin işıqları közərəcəkdi. Uğurlu yenə gülümsəyirdi, amma bu gülüş artıq tərpənmirdi... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Avtobus enişə düşən kimi qabaq sırada oturmuş ər-arvadın ayaqları qana batdı. Əvvəl heç nə anlamadılar; arvadın yadına birinci arpa kisəsi düşdü, kisəni tərpədəndə altını qanla dolu gördü... Kəndin girəcəyinə çatmışdılar. Arıq kişi Uğurlunu silkələyirdi, ayağı qanın içində olsa da, öldüyü ağlına gəlmirdi... Sürücü avtobusu kəndə çatmamış saxlayıb qaçmışdı. Kənd arvadın səsinə axıb gəlməkdəydi. Qaranlıq enirdi artıq...Arıq avrobusun pəncərəsindən: -Gəlin, ay camaat, - deyirdi, - gəlin, öldürdülər! Kişinin səsini heç kim tanımırdı, ayrı adam səsiydi, öskürə- öskürə qışqırırdı: -Heç nə
bilməmişəm, yanımdaca öldürüblər! Aya, məni də siz öldürün.... – dediyi doğruydu, xəcalətindən ölmək istəyirdi, avtobusda donubmuş, donu indi açılırdı, bir-iki kərə özünü ora-bura vurdu, başını-gözünü yaraladı...
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Şallı heç nə anlamadı, Uğurlunu qan içində görsə də, bir şey başa düşə bilmədi...Kimsə dedi:
-Soyuyub, canı buz kimidi... - Medallı kişidi, dizini qatlayıb qarın üstə çökmüşdü, kəsik ayağı elə öz boyunda, yəni kəsildiyi qədərində qarın üstündəydi, yavaşcadan yanındakına dedi. - Hardasa bir saatdı...! - Sözünü bitirməmiş, hönkürməyindən özünün də xəbəri olmadı. Şallı səmtini itirmişdi, erməni kəndinə tərəf gedirdi... tərsinə, qaytardılar, gəlib çıxanda Uğurlunun qanını yuyurdular. - Allahsız erməni, düz göbəyinin üstünnən vurub...! Şallı ərinin ölümünü oynayırdı, heç nədən xəbəri yoxdu; ayaqları qara sancılı, qollarını yalnız özünün duyduğu ahəng altında tərpədə- tərpədə yırğalanırdı. Kənd camaatı yas yerində olsa da, içindən- çölündən yığışırdı artıq...
***
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Elə həmin vaxt erməni kəndində Aped də onu dedi: -Daha qalmazlar, - dedi, - innən belə onnarı kəndə bağlasan da qalmazlar. Bir- iki günə çıxıb gedərlər. Sumikyan Şaliko
şəkillərə baxırdı, Siranuşun şagirdləri də başının üstündə. Üç şəkli ayırıb qoymuşdular qırağa. Şəkillər iki bölünmüşdü, yarısı yox idi, bu bölünmüş şəkillərdə təkcə Şalikodu, üçündə də
gülümsəyirdi: -Üçü artıq yoxdu, hı? - Əliylə də “yox”u ifadə elədi, havada yelləyib Siranuşun balaca boylu şagirdinə sarı uzatdı. -Hə, artıq üçü yoxdu, üç türk yoxdu artıq... - Balacaboy erməni gülümsəyib əlini şəkillərin üstünə qoyub saydı. - Qalıb altısı, -dedi, - qalanlar ayrı-ayrı kəndlərdədi. -Kimdi? - Siranuş yorğana bükülüb divanda oturmuşdu, neçə gündü
ağrıyırdı, indi
akademik Ulubabyanı gözləyirdilər ki, dava- dərman gətirib gələcək. Amma neçə vaxtdı, heç kəsə məhəl qoymadan deyinirdi: - Türk Ayişə ölənnən sonra ağrılarım qayıtdı təzədən. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
- Yanına gələn ermənilərin hamısına belə de- yirdi: - Türk Ayişə öldü, məni o sağaltmışdı.- Dikəlib Şalikogilə tərəf baxdı, bir də soruşdu: - Kimdi öldürdüyünüz? Şaliko yanındakılara işarələr eləyə-eləyə Siranuşa sarı getdi; yəni, “Uğurlunun olduğunu deməyin...” saqqallılar bir
şey an-
lamadıqlarından, çaşıb qalmışdılar. -Yox, ölən Uğurlu deyil, onnan işimiz yoxdu,- Şaliko belə deyib Siranuşu dikəltdi, yatağının önündə diz çöküb gülümsədi.- O, lap çıxıb getməsə də bir şey eləmərik, bir türklə yola getmək olar...-Siranuşun şagirdlərinə baxıb göz vurdu.- Bilirsiz,- dedi, - Uğurluyla bunnar bir yerdə böyüyüblər, Xan dəyirmanı vardı, iki kəndin arasında, orda həmişə bir yerdə olublar, bunnarın babaları kirvəydi. -Uzat məni... - Siranuş təzədən uzanıb gözlərini yumdu, kiprikləri yaş içindəydi. - Türk Ayişə ölənnən sonra ağrılarım təzədən qalxdı. - ... bu sözləri bu dəfə özü özünə deyirdi... Siranuşun şagirdləriylə Şaliko şəkillərə baxır, iki şəkil bu bazar günü iki yerə www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
bölünməlidi...yarısı öləndə qalmalıdı, yarısı da öldürəndə... Siranuş
unuduldu yenə,
baş-başa vermişdilər, plan cızırdılar... ki, bu iki şəkli harda iki yerə böləcəklər. İki ay bundan qabaq da elə burdaca baş- başa verib fikirləşirdilər ki, türk kəndinə necə getsinlər...ölməli olanları nece öldürsünlər...
İki ay bundan qabaq, 1988-ci ilin yanvar ayının əvvəlləriydi, dizəcən qar yağmışdı, onda da elə beləcə, Siranuşun evinə yığışmışdılar, türk kəndinə getmək istəyirdilər, amma bilmir- dilər necə getsinlər...Rayon xəstəxanasının baş həkimi, hamının “varjaped” 6 dediyi akademik Ulubabyandı, dəriyığan Apeddi, Siranuşun şagirdləri, Şaliko Sumikyan, bir də bazarkom Civandı, it saxlayan Civan da deyirlər, o da indi girdi içəri. Bayaqdan fikirləşirlər ki, türk kəndinə nə adla getsinlər, birdən atallar,
6
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
atışma olar. Neçə gündü, türk kəndlərindən ağlasığmaz xəbərlər gəlir; “...azərbaycanlılar silahlanıb...” Siranuşun üzü pəncərəyədi, özü də bilmir yatıbmı, oyaqdımı...xəyalında Xan dəyirmanının novundan ayrılıb gələn arxın töküldüyü yerə tor bağlanıb, içində balıqlar çırpınır, Uğurluyla bir yerdə balıqları tordan çıxardırlar...on iki on üç yaşlarındadırlar...əllərində küyül-küyül balıqlar, gicitkanların arasında Uğurlunu öpür...beləcə, xeyli vaxtdı gözünün qabağından çəkilmir. Şalikogil susub akademikin məsləhətini gözləyirlər ki, türk kəndinə getməyin yolunu deyəcək. İt saxlayan Civan da qapını indi açdı, Ulubabyan onu görən kimi nə fikirləşdisə, gülümsədi...yanındakılar rahatlanıb bir- birinə baxdılar: “ tapdı, akademik...” -İt boğuşdurmağa gedirik...hazırsan, Civan? - akademik Ulubabyanın gözləri qırış- qırış olmuş sifətində muncuq kimi parıldadı. -Hara?! - Civan sevinc içində otaqdakıları bir də gözdən keçirdi. -Mənim itlərim həmişə hazırdı. Hara gedirik? www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Türk kəndinə...! Qalxdılar. Siranuş nəsə demək istəyirdi, artıq onlar yola çıxmışdılar, dikəlib dallarınca baxdı, arıqladığından gözləri daha
da böyümüşdü, baxışları ağrı qarışıq qışqırtıyla doluydu, Uğurludan nəsə demək istəyirdi, amma dəriyığan Apedin sürdüyü “Villis” markalı maşın yoldaydı, türk kəndinə gedən yoxuşu qalxırdı... Neçə gündü gediş-gəliş yoxdu, bir neçə yerdə rus- sovet əsgərlərinin düşərgəsi salınıb, amma əsgərlər səbəbini bilmədən, düşünmədən daha çox erməniləri qoruyurlar. Bunu türklər tək-tək adamlar halında bilsələr də, elliklə anlamırlar, tək adam halında istəməsələr də elliklə
əsgərlərə qulluq
eləyirlər, hər axşam pay aparırlar, yedirib- içirirlər, “...əsgərdilər, anaları yoxdu...” amma tüfəngləri yığanda
türklərin tək-tək
adamlarının, daha
doğrusu, İmirxanlının dedikləri düz çıxdı, silahları elliklə yığdılar, elə bil heç kəsi tanımırdılar, üzləri dönmüşdü... Kəndin Arıq dediyi kişi camaatın içində qışqıra- qışqıra qalmışdı: “...mən necə deyim ki, bir www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
aydı yemək verirəm sənə, sən mənim tüfəngimi mənnən alıb niyə erməniyə verirsən?” Ona görə də elliklə, “...bizə dərs olmur daa...” deyib özlərinə çəkilmişdilər, kənddən
çıxmırdılar. Ordan-burdan qanlı xəbərlər gəlirdi amma...Hər şey - bütün hərəkətlər - yerindən qopmuş kimiydi, yerindən oynadığına görə heç nəyə inanılası deyildi... -Turki cınund...! 7 - akademik Ulubabyan sonrasını türkcə söydü. - Türkdən dönmə köpəyoğlu! - Başını maşının pəncərəsindən çıxardıb tez də içəri saldı. Rayonun 1-ci katibi İsrailyanı söyürdü, dünən yanında olmuşdular, yanından çıxandan söyür elə. İsrailyan Yerevanda keçirilən qapalı müşavirədən yenicə qayıtmışdı, amma
ordakı çıxışı
bütün Ermənistana bir deyəndə yayılmışdı, bu ucqar dağ rayonuna da özündən qabaq gəlib çıxdı. “- Bəlkə
tələsməyək, yoldaş
Arutunyan, azərbaycanlıları Ermənistannan çıxartmaqla təsərrüfatımızı, əkin-biçinimizi, bağlarımızı, ən
7 -Türkdən dönmə...(ermənicə) www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
əsası, bazarlarımızı məhv etmiş oluruq, bəlkə bunların qovulmasının başqa variantı... -Kezi cınoğin.... 8 -SSRİ xalq artisti Sos Sarkisyan o boyda boyuyla qalxıb İsrayilyanı sürüyüb tribunadan yerə salıb... bu söz-söhbət Ermənistanı kənd-kənd, oymaq-oymaq dolaş- maqdaydı... -Türkdən dönmə, çatlaq...! Şaxtaydı, soyuq maşının pəncərəsindən su kimi axır, hər şey buz bağlayırdı. Erməni kəndindən indicə çıxsalar da, qarı yarıb türk kəndinə keçə bilməzdilər, o səmtdən iliyə işləyən
sazaq gəlirdi, maşının üzünü
döndərdilər. -Gedərik, birdən qayıdammarıq... türklər yavaşca- yavaşca dərimzi soyar, - dəriyığan Aped
dedi, yanakı
Ulubabyana baxdı.
Ulubabyan bayaqdan gülümsəyirdi, Aped bir şey anlaya bilmədi, “...nəsə qurur yenə...” Yetmişinci illərin
ortalarınacan at
arabasıyla türk kəndlərinə düşüb dəri yığardı, indi rayon mərkəzində iri mağazası var.
8 -Səni doğanın...! (ermənicə) |