Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 6,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İki xanlı kənd...
- Şəmsiyyə Əliyeva
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Demək istədiyim budur ki, dörd künc qazılan qəbirlər əvvəlcə küllə döşənirdi, yuxarıda dediyim keyfiyyətinə görə, sonra kül qarışıq torpaqla yerdən seçilənəcən doldurulurdu. Elə qəbirlər də olurdu balaca təpəciklər qədər qaldırılırdı. Bu ölənin imkanlarından asılıydı. Yazının əvvəllərində dediyim “Qaşqa Sərdarın təpəsi” buna misal ola bilər. Bu Qaraxaç (Qarakas) dağlarının arasındakı düzənlikdə birdən-birə, gözlənil- mədən qalxan bir diklikdir. Baxan kimi əl işi olduğunu bilmək mümkündür. Yüz illər ərzində görkəmini dəyişib, ot gətirib. Qardaşım deyərdi, hər dağın öz otu var. “Qaşqa Sərdar təpəsi”nin otu isə “kəndi gəlmə”di, yəni özü gələn. “Kəndi gəlmə” yad otlara, - torpaqla, küləklə daşınan toxumlardan bitən otlara deyirlər...
*** www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
ölünü dəfn
edib qayıdanda - qəbrstanlıqdan çıxanda geri baxmazlar. Geri baxılsa kəndin öləni çox olar...
İki xanlı kənd... (Şərur bölgəsinin Qarabağlar kəndindən məktub. 1971-ci il) Belə deyirlər ki, bir kəndin iki xanı varmış. Indi görün, nece olar iki xanlı kənd. Bu xanın birinin adı Usub ağaymış, birinin adı Cabbar xan. Qurd deyərlər, ağız-ağıza yatar, bunlar da elə göz-gözə yatarlarmış. Bir-birinin ağzından gözlərini çəkməzmiş ki, görsün kimin ağzından nə keçdi. Görənnən göz kirəsi, deyənnən söz kirəsi istəyərlərmiş. Kənddə deyərdilər: əkinnən gələn xeyir Cabbarnan Usubun, gedən kasıbın. Payları artıq düşdüyündən günlərin birində Usub ağa vurub Cabbarı www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
öldürür... Cabbarın adamları yasa ağıçı aparmaq istəyirlər. Elə həmin kəndin də bir ağı deyəni varmış, gəlib onu yasa aparırlar. Ağıçı arvadın bir qısqanc əri varmış, toyda da qısqanarmış, yasda da. Kişinin həm də Usub ağadan da, Cabbar xandan da zəhləsi gedirmiş. Istəyir, gələnlərə yox desin, arvada izin verməsin. Yenə eldən-obadan ayıbdı, deyir, razılaşır. Amma arvadına tapşırır ki, dediklərinə fikir ver, artıq-əskik bir şey desən özünnən küs. Nə isə, arvadı ağıçı kimi, özü də elə belə, arvadın yanıyla, gedirlər Cabbar xanın yasına. Arvad başlayır ağı deməyə. Gül açıbdı, “Dəmilər”in çiçəyi,
Ağının elə bu yerində kişi özünü saxlaya bilmir, əlində də ağac girir ağı deyilən yerə, arvadının qolundan tutub aparır evə: Belə-şelə qızı, sən indi özünə göyçək deyirsən? Cabbar xanın hansı yaxşılığına yaraşır bu sözlər. Getsin, dalınca da qara daş. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Camaat da onların dalınca dağılışırlar. Cabar xanın dəfni qalır ailəsinin umuduna. El Cabbar xanı yerdən götürmür.
***
Şəril aşıqlarının yaratdıqları saz havaları var: “Şərili”, “Ağır şərili”, “Yüngül şərili”, “Baş şərili”, “Şəril çuxuru”...
*** Belə deyirlər ki, Şəril bölgələrinin birində Əsəd oğlu Zal adında bir igid varmış. İgidin də deyərlər, adı olar,
halalıymış(arvadı), bir də özü. bir-birilərini çox istəyirmişlər. Günlərin birində harda var, harda yox, pristav bunlara qonaq gəlir. Pristavın belə bir xasıyyəti vardı,
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
kimin arvadı gözə gəlimlidi, onlara qonaq getməyi xoşlayardı. Kənd camaatı bunu bilirdi...Nə isə keçən söhbətdi. Əsəd oğlu başdı (ağıllı) adam idi, bilirdi ki, pristav xeyirliyə gəlməyib, gözlədi. Gördü arvada əl uzatmaq istəyir. Qalxıb dinməz- söyləməz Pristavı öldürdü. Gəlib onu tutdular. El-oba yığılıb ona vəkil tutdu. Dindiriş vaxtı vəkil qaçdı. Belə deyirlər ki, el böyükü-kiçikli yeridi qol zoruna Əsəd oğlunu azad elədi. Ürəyi soyumadı, belə bir qoşma da qoşdu.
Araz aşdı deyirlər, Qum qaynaşdı deyirlər. Əsəd oğlu kasıbdı, Vəkili qaçdı deyirlər...
*** Motal-motal oyunu... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Oğlanlar ya qızlar, dəstəylə oturub ayaqlarını uzadırlar, Motalçı-Başçı əlindəki çubuqla yüngülcə onların ayaqlarına vura-vura oyunun mahnısını oxuyur.
Motal-motal dərzi motal, Ellər atar, qaymaq tutar, Çillə çilik, yeddi milik. Əmim oğlu, çinar boylu, Bir ağac aldı, Haldırım, dedi, huldurum dedi, Ye,iç dedi, qurtul dedi, Vur nağara, çıx qırağa...
Sonuncu söz kimə düşərsə, deyərlər: -Qarğasanmı? Quzğunsanmı? www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Qarğa desə qarr, eləməlidi, quzğun desə qurr eləməlidi... Beləcə, dəstə ayağa durana kimi oyun davam edir...
***
Məsəl var: “suyun üzü düzdü” yəni su, əyri qalmaz, əyri qabda da düz dayanır. Xalq da, cəmiyyət də elədir, yaratdıqları bir tərəfli, daha doğrusu, bir yanlı deyil, yaşadığı, dolaşdığı yerlərə, torpaqlara, ərazilərə özününkü edib ata-anası kimi sevməsə ad verməz, yurd-yuva bilib sazına-sözünə gətirməz. Sazında-sözündə hansı
ucalıqlarda dayanırsa, dünyaya baxışlarıyla, görüşləriylə hansı səviyyədədisə, mətbəxində də o səviyyədədir... Bütün ömrüm boyu bunları, bu dediklərimi, bu qeydlərimi bilən adamlarla oturub durmuşam. Başımı qaldıranda çoxunu sağ görmədim, onlar mənim bu səpgidə
bilmədiklərimi bilənlər idi; bilmədiyimi öyrənəcəydim, ama heç birini tapa bilmədim... İtgi, gecikmək, yuxarıda dediyim kimi vaxtında görmədiyim bu www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
iş Molla Nəsrəddinin küləkli havada qovud yeməyi kimi bir şey oldu, çox şeyləri sonacan öyrənə bimədim... El arasında belə bir deyim var: “mən ölü, siz qalı...” yəni mən də dünyanı tutub durmayacam, günlərin birində “köçümü çəkəcəm”, Siz, Azərbaycan türkləri kimi əbədisiniz, -həmişə yaşarsınız, bütün səmimiyətimlə deyim ki, bunlarsız,- qeyd etdiyim bu həyat yaradıcılığını bilməsək pis görükəcəyik; pis görükəcəksiz! Axıra-sona əliboş çıxacaqsız. Heç kəs əlində, dilində olanı Sizə verməyəcək, versə belə, heç vaxt verdiyi sənə bənzəməyəcək. Onun istədiyi sənin ona bənzəməyindi. Sən məni düzgün anla, bu gün sən nehrə çalan deyilsən,
özünə sığın. Səni əhatə eləyən qonşular bunu bilir, bütün çalışdıqları səni səndən uzaqlaşdırmaqdır. Bildiklərini unutdurmaq, yaddaşını silməkdi. Sən ərəb minilliyində ərəb oldunmu, bu keçən iki yüz ilin içində rus ola bildinmi ki, indi də avropalı olmaq haqqında düşünənə oxşadırsan özünü?! Bir də deyirəm ki, gündən günə gözəlləşən iri addımlarla gələcəyə qoşan baş şəhərimizdə yeni tikilən binalara, şadlıq saraylarına, ticarət mərkəzlərinə, mühüm www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
obyektlərə bu nə adlardı qoyuruq, nə olsun ki, Bakı şəhər icra hakimiyyəti fikir vermək iştəmir, nə olsun ki, Bakı Şəhər İcra hakimiyyətində anlaşılmaz əllər var. Belə olmasaydı üstümüzə yürüyən bu cür yabançı adların qarşısı alınardı. Cox zaman belə şeylərə, xırda məsələlərdi, deyib fikir verilmir. Amma bilək ki, sonda baş verənlər; göz görə-görə əriyib yox olmalar, azalıb az qalmaq, milli xarakterin ölməsi-itməsi, öz yurdunda özünü yad hesab etmək, özünə özününkülər arasında yer tapmamaq, ataya-anaya, dədə-babaya həqarət, bəyənməmək, doğma dilini unutmaq kimi zədələrə, ağrılara gətirib çıxardır; nece ki, bunun nəticələrini görə- görə gəlirik... Deyir, “bazara girdin, gözü qıpıq, sən də ol gözü qıpıq”. Mən bu dədələr sözünü hər yerdə, hər zaman ayıq ol, vaxtı anla, keçən hər bir ana dəyər ver, mənasında anlayıram... Xalqın yaratdıqları da yurd yerlərimiz, yaylağımız, qışlağımız, çiçəyimiz, otumuz kimi bizə qalandır, heç şübhəsiz bizdən də keçib gedəcək və bilək ki, xalqın sənət əsərləri də təbiətin yaratdıqlarına bənzədiyinə görə əbədidir...Amma doğru olan odur ki, yerindən oynayan hər şeyin, təzədən yerinə qayıtmağı çətindir, qayıtsa da
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
öz yerində görünmür; həmişəki şax yerişi axsamağa başlayır, bizim milli tariximiz haqda yazdığımız əsərlər, etdiyimiz tarixi gedişlər kimi. Yad hay-küylərə aldanıb gedirsən, səs özünü ifadə etmir, xəbərimiz olmadan yad havalar çalıb, yad havalara oynayırıq. Qıraqdan baxanlar da rahatlaşıb, - həə, bunlar artıq onlar deyil, - belə deyib, gülümsəyib əl çalırlar ki, oynamağımız uzun çəksin... Beləcə, bizi yerimizdən oynatdılar. -Siz gəlməsiz. Qafqaza da gəlməsiz, Sibirə də. Volqa - İtil çayı sahillərinə də, Ötükən yaylalarına da, Xəzər qıyılarına, Balkana, Anadoluya...Hər yerə gəlməyik. Bəs, hər yerə hardan gəlmişik? Bu yaratdıqlarımızı harda yaratmışıq? Bəs, niyə yer üzünün yarıdan çoxu hələ də bizim dildə adlanır? Dünya dillərindəki türkcə izlər niyə var?! XI əsrin gürcü tarixçisi Leonti Mraveli yazır ki, üç min ildi, Kartlidə xəzər dilində danşılır (xazarauli) Xəzər dili de- yəndə hörmətli tarixçi hansı dili nəzərdə tutur? Düşünək... Əgər xəzər dili bizim indiki azərbaycan türkcəsi deyil, başqa dildisə başqa dilin niyə izləri qalmayıb. Belə deyildisə, bizim eradan da min-min illər o yandan başlayaraq bu yaxın zamanlaracan, elə indinin özünəcən niyə Qafqazda, anlaşma dili, ortaq danışıq dili azərbaycan türkcəsiydi... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Bir sözlə, bu gün etiraf etməliyik ki, qısqanclıqla yanaşdığı doğru tarixləri oğurlayan xalqlar var, olub, elə zənn edirəm ki,olacaqdır. Tarixi hadisələrin məzmununda yaşayan, daha doğrusu, bu hadisələri, bu hekayətləri yaradanlarsa təəssüf ki, yaratdıqlarını qorumaq haqda düşünmür. Bilmir ki, bu yaratdıqları elə əslində onun Tarixidir. Tarix bir başa keçmişlə bağlı olsa da daha çox gələcək deməkdir... ayağını qoyduğun yerdə hələ tarix yoxdur, tarix bir addım qabaqdadır. Sən xalq olaraq bu addımı necə atırsan? Bu arada, atılan tarixi addımların arasında yapılıb, qurulanların yıxılması da var, tikilməsi də. Bütün hallarda bu tarixi addımlar yer üzünün mənzərəsini dəyişdiyi kimi mənasına da əl gəzdirib və gəzdirməkdədir... Yüzilliklər, minilliklər boyu saxtakarlıqlara qarşı çıxmış, obyektiv söz demiş, haqqı arada görmüş bəşər
zaman-zaman tarixi həqiqətləri qoruyanların yazdıqlarını oxumuşam, tanıyıram və indi onlara üz tutub bidirirəm ki, bu mənada yer üzünün ən çox talanan-yağmalanan, içi, dəyərləri qarət olunan, adına böhtanlar deyilən, indinin
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
özündə də yalanların, haqsızlıqların əsirinə çevrilən, kağız üzərində tikilmiş Şura hökümətinin azərbaycanlılar dediyi Azərbaycan türkü adında möhtəşəm bir xalq var... Təbiyət-Varlıq-Yaranış bütün hallarda öz qanunauy- ğunluqlarıyla bərqərardır, bu qanunauyğunluqlarsa əslində bir sirr məktəbidir ki, adına fərqinə vardıq, varmadıq həyat məktəbi deyilir. Sirrlərin açılması isə tarix oğrularının ziyanına, sirr yiyəsininsə xeyirinədir? Gərək bu srri anlamağa çalışasan, gərək bu həyat məktəbindən keçməyi bacarasan... Mən bu qənaətdəyəm ki, Azərbaycan türkləri minilliklər boyu bu mənada çox ciddi məktəblər yaradıb; tərbiyə, əxlaq dünyagörüşü, münasibətləri dərk etmək baxışları, təbyəti-yaranışı anlamaq dərslikləri var. Onun yaratdıqları da təbiətin yaratdıqlarına oxşayır... Bu xalq Yaranışın həmişə hərəkətdə olduğunu bilir və özünü də bu hərəkətin-getməyin-ritmin-döyüntünün bir hissəsi, bir vintciyi hesab edir, bu anlayışla da işini görür... Həmişə də belə olub, miniliklər boyu belə yaşamağı bacarıb. Ona görə də yer üzünün qüzeyində yaşayan türklə güneyində yaşayan türkün yaşam tərzində o qədər fərq yoxdur, çün- ki onları birləşdirən danışdığı dildən, tapındığı, ibadət et- diyi dindən başqa arada daha əsas olan TƏBİƏT-təbiətin www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
idarə etməyi bacarıb... Göy üzünü Günəşiylə, Ayı, ulduzuyla bir yerdə, yer üzünü bütün olanlarıyla-dağı,daşı, suyu, torpağıyla, aranı, yaylağıyla bir yerdə anlayıb yaşayıb ki, bu da harda, hansı məkanda ömür sürürlərsə sürsünlər bu duyğular onları bir-birilərinə bağlı bir və bütün saxlaya bilir...
SON
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Redaktordan ................................................................................................... səh. 3-8 Ön söz: Zəlimxan Yaqub “Dərslik kitabı” .................................. səh. 9-21 “Erməni adındakı hərflər” roman ................................................... səh. 22-221 “Teymurlar” povest ............................................................................. səh. 222-274 “Yer üzünə məktub” tarixi-fəlsəfi-etnoqrafik yaşantılar ................................................................................................... səh. 275-525
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Mövlud Süleymanlı
Bakı, “Elm və təhsil”, 2013, 526 səh
Kompüter dizaynı: Şəmsiyyə Əliyeva Korrektor: Xatirə Bəşirli
Yüklə 6,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|