Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 5,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çoban Məmməddən gözəlləmə...
- Qız anasıının bəd öyüdü...
- Bığ yağı...
- Dodaqqaçdılar...
- Tərəkəmə öynəsi, sınanclar...
- Bayatılar...
- Milli oyunlarımızdan – Beş daş...
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Qonaq da himə bənd imiş, mütəkkədən azacıq dikəlib pişiyi çağırır: -piş-pişş. Pişik də elə gəldiyi gündən qonağa işləyirdi. Dırmaşıb girdi qonağın qucağına. Qonaq pişiyi tumarlaya-tumarlaya oxudu:
Pişiyim pişik izlə, ha,
Siçan tutdun gizlə, ha.
Qonaq bu il burdadı,
Gələn ili gözlə, ha...
*** Dədələr deyər,yer üzündə bircə qarış yerin də “əyəsi” var, yəni yiyəsi. Buna da bizdən yeylər”deyirik, yəni bizdən yaxşılar. Indinin özündə də aramızda belə bir inam yaşayır: “Yurdu biz tərk etsək də bizdən yeylər, yəni yaxşı ruhlar yurdu tərk etməz”. Ona görə də kimsəsiz yurdlara,- evlərə gedəndə salam ver:-Salam, ey bu yurdun əyəsi. İnancımıza görə qapının ağzına qaynar su tökməzlər, çünki gördüklərin qədər də görmədiklərin var. Axşamüstü qapı süpürülməz, çünki o vaxt astanalara hər ailənin öz ruzusu bərəkəti gəlir, deyərlər, qapılar bu vaxtlar bərəkət ətəyinə dönür. Bərəkəti süpürmə, deyərlər. Qırt yatan anaş toyuğun üstünə güllə gəlməzlər... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Aşıq Ələsgərin qardaşı çoban Məmmədin də sinədən söz deməyi vardı. Kasıb idi, bir bölük də oğul uşağı vardı, bir qarına ac, bir qarına tox yaşayırdılar. Arvad bir gün ərinə deyir: -Dananı sat, əynimə paltar al, kənd bir yana, artıq öz uşaqlarımdan da utanıram. Çoban Məmmədin çarəsi qalmır, görür arvad düz deyir, dananı yedəkləyib aparır bazara. Düşərinə- düşməzinə yenicə satıbmış ki, borclular tökülüşür üstünə, əlindəkinin hamısını alırlar. Məmməd də neynəsin, suyu süzülə-süzülə qayıdır evə. Arvad elə dana gedəndən qapıda gızləyirdi, gördü, əri gəlir, özü də əli ətəyindən uzun gəlir, istədi daşı-kəsəyi başına yağdırsın, amma düşündü ki, bunun da xeyri yoxdu. Deyərlər “gəlin ocağa çəkər, kömbə bucağa”, arvad da sinədən deyənmiş. Saz divardan asılıydı, götürüb görək nə dedi, necə dedi:
Dedim paltar gəti, yaşıldan-aldan, Əbrüdən-atlasdan, tirmədən, şaldan, www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Alışdım-yandımnan, bahalı maldan Gün vermərəm, günü qara düşərsən.
Çoban Məmməd bazardan çıxandan qorxu içindəydi, elə bilirdi ki, arvad ağac götürəcək, saz yox. Qılığa keçdi:
Paltar allam, qızıl düymə taxılar, Onu görən nəfsin salar, yıxılar. Ocağım qaralar, evim yıxılar, Nə bilirsən bəxtəfərə düşərsən.
Arvad səsini daha da qaldırdı, fikrində dedi, ağzım açılmışkən ürəyimi boşaldım.
Mənnən gözəl kimdi qızda-gəlində, Ağkilsə kəndində, Göyçə elində, Gedərəm qalarsan yetim əlində Ah çəkibən ahu-zara düşərsən.
Məmməd gördü, “xına o xınadan deyil”, qılığ keçmə- yəcək, üzünü bozartdı.
Axmaq oldum, niyə düşdüm felinə,
Dana getdi, əlin qoydun belinə. Indi budu çatammıram dilinə www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Söz arvada əsər elədi, bir az özünə gələn kimi oldu.
Elə belə, ağdan-bezdən al gəti,
Gücün çatan çoxdan-azdan al gəti Vaxtı gələr bahalara düşərsən.
Çoban Məmməd gördü arvad yumşalır, o da yumşaldı.
Çoban Məmməd de neynəsin yoxunan,
Əyir yunnan özünə don toxuynan. Bacarmazsan lap o qədər çoxunan
Bezikərsən min bazara düşərsən... Söz tamama yetişdi...
***
Elə bu cür saza-sözə görə də el arasında deyim var: Aclıq olsun, kef olsun”, “Kasıbam, dediyinə baxma, gündə toy-düyündədi”... Ona görə də deyərlər: “kasıbın əkdiyi bitməz,.... bitər”. Məsəl var: “Cavan oğlan cavan qızdan həyalı gərək”. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Deyərlər, suyu durultmaq üçün ağac salmısansa, bu, suyu bulandırmaqdı, çünki “dəyənəklə su durulmaz”. Deyərlər: “Əl comərddi, göz namərd”...
soldışlı, təmtaraqla yola salırdı. Nə demişdi, nə deməmişdi, qapıdan çıxanda son öyüdünü deyirdi: “Qızım, anadan olannan üzün ər evinədi. Bunu Dədələr deyib, “ qız üzü ər evinə doğular”. Gedirsən, bu gündən ər evində olacaqsan, yadında saxla, qarşına üç arx çıxacaq, əgər bu arxları bir deyəndə atdana bildin,ər sənindi, mindin boynuna, yox, atdana bilmədin onda özünnən küs. Qız dedi: - Can ana, açıq de, bir şey anlaya bilmədim... Anası dedi: - Qızım, birinci arx odu ki, ərin sənnən su istəyəcək. Onda de: -Odu səhəng get iç, birin də mənə gətir. İkinci arx odu ki, deyəcək, -paltarımı ver, geyinim. Deyərsən, paltarını da mənmi geyindirim. Onunçünmü gəlmişəm,de, qaş-qabağını salla, dinib danışma. Üçüncüdə deyəcək: - Çaydan- çörəkdən gətir, yeyək. Yeməyə bir şey olsa da deynən, nə gətirmisən, nə də olsun. Beləcə, hay-harayla qızını köçürdü, ər evinə. Səhər açıldı, bəyin də nece deyərlər, təzə çağı; ağır otur, yüngül www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Bütün zamanların gerçəyi budur ki, Xalq min il qabaq olduğu kimi həmişə də öz sözünü deyir, yaratdıqlarını yaradır və yaratmaqdadır. Heç nəyi nəzərindən yayındırıb gözündən qoymaz, o an da münasibətini bildirər, desə də deməsə də, hər şeyi, olanları da olacaqları da qiymətləndirər. Bütün bunlar xalqın milli
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Bir kənddə bir molla yaşayırmış, amma bu molla gündüz mollalıq, gecə oğurluq eləyirmiş. Payız ayı, bar- bəhər vaxtıymış. Molla gecənin bir yarısında: ya Allah, deyib zəmiyə taxıl oğurluğuna gedir. Çatan kimi yavaşcadan deyir: -Salam əleyküm, eey elin həndi...! - Zəminin yerinə də özü cavab verir: -Ay əleykümə salam, Molleyi Rəcəb əfəndi. Qayıdıb deyir: -Nə deyirsən, çin götürüb qırpınmağa gəlmişəm. Çırpınımmı, qırpınımmı?! Yenə zəminin yerinə özü cavab verir: -Xoş gəlib səfalara gəlmisən, Çırpınna da, qırpınna da... Molla beləcə, torbasını doldurur, evinə qayıdır. Deyərlər, tamarzıdan al,dadanmışa ver. Bununla bağlı belə məsəl də var: dadanan dadda qalar,bir gün gələr yadda qalar. Molla dadanmışdı, bir getdi, iki gedti, axırda zəmi yiyəsinin dalağı sancdı, bildi ki, taxıla dadanan var. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Yeddi qotazlı qamçısı vardı, açılanda elə bil tüfəng açılırdı. Bunu da götürüb getdi, zəminin içində gizləndi... Molla yola elə öyrəşmişdi ki, artıq qımqını çala-çala gedirdi. Zəmiyə çatıb həmişəki kimi dedi: -Səlamün əleykümə, eyy elin həndi. Yenə özü cavab verdi: -Ay əieyküm-əssəlam, molleyi-Rəcəb əfəndi. Zəmi yiyəsi kirimişcə qulaq asır, yeddi mərtəbəli qamçısını hazırlayırdı, Molla yenə dedi: -Çin götürüb qırpınmağa gəlmişəm, izin ver, qırpım səni!
Sözün bu yerində zəmi yiyəsi gizləndiyi yerdən çıxıb dedi:
-Həə, Molleyi-Rəcəb əfəndi, sən bura çırpılmağa gəl- misən. İzin ver, çırpım səni! - Belə deyib doğrudan da Mollanı çırpmağa başladı...
Deyir günlərin birində gəlini atdandırdılar, toy-düyün karvanı yola düşdü, kənddən çıxa-çıxdaydı, kəndin ağsaqqalı durdu ayağa ki, toyun qarşısını kəsəcəm, bağlama deyərəm, açmasını bilərlər yol onlarındı, yox, bilməzlər, yol mənimdi. Elə də elədi. Toyun qarşısına çıxıb əl qaldırdı. Toy igidləri gülüb dedilər:
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Baba deyəsən güləşmək istəyir. Ağsaqqal dedi: -Bir bağlama deyəcəm, cavabını tapsanız yol sizindi, tapmasanız mənim. Nə vaxt istəsəm o vaxt da yol verərəm.
Dedilər: -Buyurun... Ağsaqqal dedi: O nədi ki,
Ataya dəyməz, Babaya dəyər, Xalaya dəyməz, Əmiyə dəyər. Dəyərə dəyməz, Dəyməzə dəyər.
Toy-düyün adamları qaldılar baxa-baxa... Cavabı tapa bilmədilər. Gəlin hər şeyi duvaq altından görürdü, duvağı üzündən çəkib dedi:
Baba o dodaqdı...
Dəyərə dəyməz,
Dəyməzə dəyər... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Düzdü, - dedi, - qızım, halal olsun səni doğan anaya, buyurun, uğurlar olsun, yol sizindi...
***
Bığ yağı... Belə deyirlər ki, bir ər, bir arvad varmış, bunların da xeyrə-şərə yaramaz bir oğulları. Bir təhər yaşayırmışlar. Amma kişi özünə baxanmış, üzünə-gözünə, taxımına fikir verənmiş. El diliylə desək, şenliyə-kəndin içinə çıxanda həmişə bığını yağlayarmış. Günlərin birində görür ki, küpədə yağ qurtarha-qurtardı, yağdan bir qaşıq götürüb qoyur bir yana ki, kəndə-kəsyə çıxanda bığını yağlasın. Nə isə,bığını yağlayıb yenə çıxmışdı şenlyə, adam arasına. Görən də deyirmiş ki, kişi ya quymaq yeyib, ya da plov... Günlərin birində kişinin oğlu bərk acıbmış, evdə də heç nə yox. Ora baxır, bura baxır, əlinə bir şey keçmir, götürüb kişinin bığ yağını yeyir, çıxır bayıra. Görür ki, dədəsi camaatı arasındadı, bığı da par-par parıldayır. Qaça-qaça gəlir ki, bəs, ay dədə, pişik bığ yağını yedi “Bığ yağı”ifadəsi belə yaranıb...
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Türklərin su, işıq, külək (hava) kimi azad, sərbəst dövrləriydi, torpağın harası yumşaqdı ora axırdılar, rüzgarlara qatılıb keçib gedirdilər, işıq tək getdiyi yerlərı aydınlada-aydınlada öz milli mədəniyyətini-kültürünü yayıb yaşayıb, yaşatdığı zamanlar idi... Yerüzündə çox geniş anlamda yer-yurd adlarının türk mənşəli olduğu faktı da ona görə danılmazdır...Bu cür danılmaz faktlarsa onun yaddaşının yaşamasıdı. Daha doğrusu, yaddaşlarda yaşamagıdı... İşıq göstərdikləriylə göründüyü kimi TÜRK də yaddaşıyla görünür. Özü fikrini
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
***
Amma bir şey var ki, tarixlərin bütün dönəmində niyəsə, hansı istila nə göstərdisə, nəyini göstərdisə, istədik, istəmədik, mənimsəməyə çalışdıq. Amma heç nə bizim olmadı, arada da bizim olmayan yad şeylər qaldı, özümüzün olanlar unuduldu... Böyük Hun
imperatorluğunu, Göytürk
imperatorluğunu Kiçik
Midiyanın, - Qızılbaş Midiyasının adını düşünmədən dəyişib babamızın adına Səlcuq, Osmanlı, Səfəvi dövləti qoyanda buna da şükür deməkdən başqa çarə qalmır.
Ağsaqqallar deyər: uca boylu, nazik buynuzlu, göyümsov, yekəqarın, sağ yanından ön qabırğası aralı olan inəklər süddü olar; amma südü yağlı-yararlı olmaz. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Bayatılar...
Bağça bara bağlıdı,
Heyva nara bağlıdı.
Viran qalmış mahnının
Hamsı yara bağlıdı.
Damları dam üstədi,
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Suya hardan gedim mən,
Nişanlım yol üstədi.
Düşən ağlar,
Qoy düşsün yad gözünə
Zülfünə düşən ağlar...
*** Mən əslinə qalsa bu fikirləri bildirmək istəyirəm; yazının əvvəlində də dedim, biz tarixi səliqəylə, yəni
tarixi yaratdığımız kimi yazmaqda, yaşatmaqda səliqəli olmadıq... Yazsaq da əlimizdə saxlamağı bacarmadıq, unutduq, itirdik. İndi özümə məxsus bir ifadəylə bu fikri belə təqdim edərdim: əsil tarix yazılmaq üçün
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
“Qorqud Atanın kitabı” dastanı haqda belə bir fikrim- qənaətim var. Qorqudşünas alimlərimizdən üzr istəyərək, bir yazıçı kimi hisslərimi, duyduqlarımı bidirim: Mənə belə gəlir ki, “Koroğlu”, “Əsli Kərəm”, “Aşıq Qərib” və sair dastanlarımız kimi “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı yaddaşın, şifahi ədəbiyyatın məhsulu deyil. “Dədə Qorqud dastanı” daşıdığı fikrə, düşüncəyə, əsasən bu düşüncənin ifadəsinə, özü də yüksək səviyyədə obrazlı ifadəsinə görə yazılı abidə, islam dininə qədər mövcud olmuş hansısa bir yazılı qaynaqdan köçürülmüş olduğu iddiasındayam. Əlbətdə bu mənim öz subyektiv fikrimdir. Dastanın özünün yazılış dili, dilin ifadə gücü, bir cümlə ilə anlaşılan və açılan geniş mənzərə, əsərin əhatə tutumu bu fikri müdafiə etməyə imkan verir.
Bu
oyunu oynamaqçün beş dənə
daş götürülür...Vacib deyil ki, mütləq daş olsun... İndiki |