Cəfərova Gülbahar Şahin qızı (magistrantın s a. a. )

Melxyor qablar. Bu qrupa aid olan qabların səthinə qızıl, gümüş, nikkel və qalay 
təbəqəsinin çəkilməsi ilə standartların və normativ-texniki sənədlərin tələblərinə 
müvafiq buraxılır. Tələblərə əsasən gümüş və qızıl örtüyün qalınlığı 0, 8-1 mm, 
nikkel və qalay qatının qalınlığı 5-6 mm çox olmamalıdır. Səthi təmiz, ləkəsiz, aydın, 
çat və cızıqlar olmamalıdır.
Tədqiq olunacaq məhsulların çeşidi və miqdarı, tədqiq olunacaq səthinin seçilməsi 
hər bir ayrı mal üçün normativ-texniki göstəricilər ilə tənzimlənir. Örtüyün tədqiqi 
zamanı əvvəlcə maqnezium və su qarışığından ibarət pasta və ya maqnizium oksidi, 
sönməmiş əhəngin qarışığı ilə yağsızlaşdırılır, suyun möhkəm təzyiqi ilə yuyulur və 
süzgəc kağızı vasitəsi ilə və ya quru hava ilə qurudulur. Məhsulun tədqiqindən qabaq 
onu, bir müddət otaq mühitində saxlayırlar ki, otaq temperaturuna çatsın. Örtüyün 
qalınlığını fiziki və ya kimyəvi üsulla təyin edirlər. Kimyəvi üsulla aşağıda örtüyün 
qalınlığının təyini verilir[28,29]. 

---

66 
Örtüyün qalınlığının təyin edilməsi.
Qopartma üsulu ilə çox kiçik məmulatların örtüyünün qalınlığı təyin edilir. İri 
məmulatlarda isə qalınlığı təyin etməkdə orta qalınlıq seçilir və təyin edilir. 
Məmulatlarn çəkisindən asılı olaraq örtüyü qopartdıqdan əvvəl və sonar təyin edilir.
Örtüyün orta qalınlığının hesablanma düsturu: 
(11). 
H=(Q1Q2)*10000;
burada; 
H-orta qalınlıq, mkm.
Q1-örtüyü çıxardıqdan əvvəl çəki, q.
Q2-örtüyü çıxardıqdan sonra çəki, q.
Çıxartma üsulunda dəqiqlik qorutucu örtüyün keyfiyyətinə təsir edir.
Damcı üsulu ilə örtüyün kimyəvi tərkibinin təyini.
Damcı üsulu ilə kimyəvi tərkibin təyini ilə məmulatın kimyəvi tərkibi daha dəqiq 
ölçülür. Tədqiqiat zamanı məmulatın səthində metalın reaktivlə əlaqəsini çətinləşdirən 
oksidləşdirici və yağlı təbəqə olmamalıdır. Bunun üçün tədqiqatdan əvvəl məmulatın 
üzərini benzinlə isladılmış tənziflə təmizləyirlər və quruyana kimi silirlər. Məmulatın 
səthinə bir neçə damla qələvi və turşu ilə təsir edib, səthini əridirlər. Bu prosesdə 
metal məmulatını deyil, örtüyü əridirlər. Bu proses aşağıdakı kimi gedir. Əvvəlcə 
təbəqənin üzərinə bir neçə damla turşu əlavə edib, məmulatın səthinə yayırlar. 
Təbəqənin rənginin dəyişdiyini müşahidə etdikdə, turşunu su ilə yaxşı yuyub, saat 
şüşəsinə tökürlər. Məhlulu qarışdırıb sonra da süzgəc kağızına keçirirlər və bu təhlili 
damcı üsulu ilə təyin edirlər.
Alüminiumun təyini. Təhlili aparmaq üçün əvvəlcə natrium qələvisinin 6%-li 
məhlulu, alizarinin spirtli məhlulunun1%-li və 10%-li sirkə turşusu məhlulunu 
götürürlər. Məmulatın səthinə pipetkanın köməyi ilə 6%-li natrium qələvisi tökürlər. 
Bir iki dəqiqədən sonra məhlulu süzgəc kağızı ilə qurudurlar, kənarlarına qırmızı 
alizarinin məhlulunu səthə damcı ilə hopdururlar və bir damla sirkə turşusunu da 

---

67 
əlavə edirlər. Bu zaman alizarinin qələvili bənövşəyi rəngi itir və al-moruğu rənglı 
alümin-alizarın ləkəsi qalır.
Alüminium ərintilərindən alüminiumu ayırmaq üçün əvvəlcə məmuların səthinə 
10%-li natrium qələvisini pipetka vasitəsi ilə tökürlər, 5 dəq gözlədikdən sonra süzgəc 
kağızı ilə qurudurlar. Səthdə, ağ və tutqun ləkə müşahidə olunur. Bu onu göstərir ki, 
ağ rəng alüminiumun, tutqun ləkə isə ərintinin olduğunu göstərir.
Misin təyini. Tədqiqat üçün əvvəlcə azot tuşusu, 10%-li sarı qan duzu (ferrosoanid 
kalium), 25%-li ammonyakın sulu məhlulu, 10%-li sirkə turşusu məhlulu və 10%-li 
seqnet duzunun məhlulunu götürürlər. Tədqiq olunacaq səthə iki damcı azot 
turçusunu isladılmış süzgəc kağızı ilə isladırlar və səthə kip basırlar və səthin 
üzərində 1-2 dəq saxlayırlar. Tədqiq olunan məmulatı mis ilə hopdurulmuş məhlula 
keçirirlər. Burada misi aşkar etmək üçün, kağızın ortasına iki damcı seqnet duzu 
məhlulu tökürlər və ammonyak buxarında saxlayırlar. Kağızın tünd göy rəngə 
boyandığını müşahidə edirik. Ammonyak kağıza tam hopduqdan sonra üzərinə 2-3 
damcı sarı qan duzu (ferrosoanid kalium) əlavə edirlər. Daha sonra 1-2 damcı sirkə 
turçusunu da əlavə edirlər. Kağızda ferrosoanid kaliumun al-qırmızı qəhvəyi rəngə 
boyandığını müşahidə edirik.
Nikkelin təyini. 10%-li Natrium fosfor tuşusu məhlulu, azot turşusu, 1%-li 
dimetilqlioksimin spirti, sulu ammonyakın 25%-li məhlulu götürülür. Tədqiqat süzgəc 
kağızına 1-2 damla natrium fosfat tamamilə hopdurulduqdan sonra 2 damla azot 
turşusu əlavə edib üzərinə əşya şüşəsi keçirirlər. 4 dəqiqədən sonra nümunədən kağızı 
çəkirlər, turşu tam neytrallaşana qədər ammonyak buxarında saxlayırlar. Səthin 
üzərində dimetilqlioksimin qırmızı həlqəsinin olması nikkelin olduğunu göstərir.
Xromun təyini. Azotla, duz turşusunun qarışığı, natrium peroksid, 5 q benzidin 
sirkə turşusu məhlulu ilə 100 mq sirkə turşusu məhlulu götürülür. Məmulatın üzərində 
vazelin həlqənin mərkəzi hissəsinə 2-3 damla azotlu duz turşusu tökülür. Turşu 
məhlulunu 5 dəqiqədən sonra saat şüşəsinə tökürlər. Natrium peroksidi, qatı qələvi 
reaksiyası əmələ gələnə qədər neytrallaşdırıllar. Alınan çöküntüdən bir damla 

---

68 
süzgəckağızının mərkəzi hissəsində yerləşdirilər. Tədqiqatda xromatları kağızın 
səthində yayıldığını benzid ilə aşkar edirlər. Bunun üçün kağızında ləkənin üzərinə 2 
damla benzidin sirkə turşusu əlavə edirlər. Əgər xrom varsa, onda aydın müşahidə 
edilən həlqə yaranır.
Sinkin təyini. Natrium xlor, kükürd turşulu kadium, su, duz turşusu götürülür. 
Əvvəlcə məmulatın səthinin üzərinə 10 q natrium xlor, 5 q kükürd turşulu kadium, 20 
ml duz turşusu və 100 ml su qarışığından bir damla tökürlər. 5 dəqiqə keçdikdən 
sonra məsaməli çöküntü və ya boz ləkə əmələ gəlirsə sinkin olduğunu göstərir. 
Kükürd turşulu kadium məhlulu təmiz alüminiumla reaksiyaya girmir.
Qalayın təyini. Məmulatın səthinə bir damla qatı azot turşusu tökürlər, 1-2 
dəqiqədən sonra su ilə yuyub, süzgəc kağızı ilə qurudurlar. Turşunun təsiri ilə tutqun 
ləkələr əmələ gəldikdən sonra səth quruyur və metaqalay turşusunun ağ örtüyü səthi 
örtür.
Qurğuşunun təyini. 10%-li yodlu kalium və azot turşusu götürülür (1:8). Məmulatın 
səthinə 1 damla azot turşusu töküb, 5 dəqiqə keçdikdən sonra, 10%-li yodlu kalium 
məhlulundan 1 damla əlavə edirlər. Əgər qurğuşun vardırsa, səthdə sarı kristallik 
çöküntü alınır. Tədqiqatı davam etdirirlər. Səthi yağdan təmizləyib, qurudurlar. Təmiz 
səthə 40%-li sirkə turşusu məhlulu ilə islanmış pambıq qoyurlar. Digər bir parça 
pambığı yodlu kaliumla isladıb, sirkə turşulu səthi silirlər. Əgər qurğuşun varsa, 
pambıq sarı rəngə boyanır. 
Yeməkxana təyinatlı metal qablarda qoruyucu örtük GOST 32584-2013uyğun 
olaraq aşağıdakı kimi aparılır: