Cəfərova Gülbahar Şahin qızı (magistrantın s a. a. )

Çuqunun istehsalı. Çuqun qabların istehsalında istifadəolunan dəmir filizləri 
tərkibinə görə;qırmızı dəmir daşı, qonur dəmirdaşı, maqnitli və s. təsnif olunur. Dəmir 
filizlərini aşağıdakı üsullarla əridirlər. Xırdalama və zənginləşdirmə, aqomerisya, 
çeşidləmə, qranitasiya. Çuqun domla peçlərində şıxta materialını əritməklə alınır. 
Sobada yanacağın yandırılması hesabına istilik və CO, CO2 və başqa qazlar ayrılaraq 
şıxatada dəyişikliklər baş verərək istiliyin hesabına nəmlik ayrılır, tərkibdə olan 
karbonlu birləşmələr ayrılır, Fe oksidlərinin reduksiyalaşması başlayır.
İstehsalın donma prosesini dəqiq öyrənməklə𝐹𝑒𝑂
3
, 𝐹𝑒𝑂 , 𝐹𝑒𝑂
4
yüksək 
temperaturda, reduksiya prosesində dəmiri karbonla zənginləşdirərək çuqunun 
istehsalına müvəffəq olunur.
Çuqun qablar tökmə üsuludan, emal örtüyündən, markasından, tərkibindənasılı 
olaraq müxtəlif nömrələrdə nömrələnir. Məsələn, metal qırıntılarından ibarət çuqunda 
10-15% qırıntı, ferrosilisium 1, 5-4%, ferrofosfor 2, 5-4%, tökmə çuqunda 49-50%, 
LK1 və LKO tipli 30-36%. Çuqun qabların tökmə üsulu ilə istehsalı zamanı maye 
metalın kimyəvi tərkibinə görə mayeninin axıntısını yaxşılaşdırmaq üçün ərintinin 

---

20 
tərkibinə 2, 3-3% silisium, 3-3, 5% J, 0, 4-0, 5% Manqan, 0, 6-0, 9% Fosfor, 
kükürdün miqdarı isə 0, 11%-dən çox olmamalıdır.
Çuqun qabların bəzi çeşidləri qum-gil qəliblərdə də hazırlanır. Qəlibdən çıxarılmış 
qabları əlavə qırıntı hissələrindən təmizləyib, hamarlayıb, iti uclarını kəsib istifadəyə 
hazır hala gətirirlər.
Çuqun qabların bir mənfi cəhəti materialın kövrək olmasıdır. Bunun üçün qabın 
divarlarını qalın edirlər, bu da məmulatın daha ağır olmasına gətirib çıxardır. Çuqun 
qabların alışı zamanı fikir verilməli olan əsas cəhət onun ağır olmasıdır, yəni 
keyfiyyətli çuqun qab ağır olur. Çuqundan qazanlar, tavalar, gündəlik qablar istehsal 
olunur.
Digər mənfi cəhət, çuqun qablaındakı emal örtüyünün azacıq zərbəyə belə 
davamsız olmasıdır. Nəticədə emal qopur və çuqunun səthi üzə çıxır. Emalın qopması 
ilə çuqunun tərkibindəki zəhərli elementlərlə-qurğuşun, arsen birləşmələri, reaksiyaya 
girərək insan orqanizminə xəstəliklər törədə bilir.