Central asian journal of education and innovation

1.Jamlangan summalar tengligi
, ya’ni schyotlarning debeti bo’yicha summalar jami va 
krediti bo’yicha summalar jamining tengligi, har bir sintetik schyot ma’lumotlarining 
(boshlang’ich qoldig’i, debet va kredit oborotlari, oxirgi qoldig’i) mazkur sintetik schyotga 
tegishli analitik schyotlar ma’lumotlariga tengligi, balans aktividagi moddalar summalari jami 
va passividagi moddalar summalar jamining tengligini ifodalaydi; 

---

 
Page 63 
 
CENTRAL ASIAN JOURNAL OF EDUCATION 
AND INNOVATION 
Volume 2, Issue 2, February 2023 
www.in-academy.uz 
2.Moliyaviy hisobotning asosiy shakli
bo’lib ,xo’jalik yurituvchi subyektning ma’lum 
sanadagi mulkiy va moliyaviy ahvolini aks ettiruvchi ko’rsatkichlar tizimini ifodalaydi. 
BUXGALTERIYA BALANSINING MAJBURIY UNSURLARI 
•
moddiy aktivlar; 
•
nomoddiy aktivlar; 
•
moliyaviy aktivlar; 
•
zaxiralar; 
•
debitorlikqarzi; 
•
pul mablag‘lari va pul ekvivalentlari; 
•
kreditorlikqarzi; 
•
ajratmalar; 
Iqtisodiyotda buxgalteriya balansi, ijtimoiy mahsulot balansi, savdo balansi, mehnat resurslari 
balansi, daromadlar va xarajatlar balansi, toʻlov balansi va boshqa balanslar mavjud.Bizga 
hozir buxgalteriya balansi haqida ma’lumotlar kerak bo’lgani uchun , bunga ham ozgina 
to’xtalib o’tamiz. Buxgalteriya balansi - xo'jalik yurituvchi korxonalarda har oyning birinchi 
sanasida xo'jalik mablag'larining turlari va tashkil topish manbalari bo'yicha iqtisodiy 
guruhlashtirish hisoblanadi.Buxgalteriya balansi jadval shaklida bo'lib, ikki qismdan iborat 
bo'ladi. 
Uning 
chap 
qismi 
aktiv 
deb, 
o'ng 
qismi 
passiv 
deb 
ataladi. 
Balansning aktiv qismida xo'jalik mablag'lari va ularning joylanishi aks ettirilsa, uning passiv 
qismida esa xo'jalik mablag'larning tashkil topish manbalari va tayinlanishi aks ettiriladi. 
Ko`rinib turibdiki, buxgalteriya balansi ikki tomonli ko`rinishga ega bo`lib, uning chap tomoni 
aktiv, o`ng tamoni esa passiv deb nomlanadi. Aktiv tomonida xo`jalik mablag`larining turlari, 
joylanishi ko`rsatilsa, passiv tomonida esa shu mablag`larning paydo bo`lish manbalari va 
qanday maqsadga ishlatilishi aks ettiriladi. Buxgalteriya balansining ikkala tomoni ham bir 
qancha moddalarga bo`linadi.Korxonaning har qanday mulki qaysidir manba hisobidan kelib 
tushadi. Shuning uchun buxgalteriya balansining aktiv qismi uning passiv qismining umumiy 
summasiga (valyuta balansiga) teng kelishi kerak. Hisobot davrida korxonaning moliyaviy 
holati haqida umumlashgan axborot manbai bo'lib buxgalteriya balansi hisoblanadi.Uning 
dinamikasi o’rganiladi. Buxgalteriya balansi yordamida korxonaning to’lov qobiliyati 
o’rganiladi, ya’ni korxona o’zining joriy aktivlar bilan joriy qarzlarini to’lash qobiliyati.Uning 
yordamida mulkning tarkibi va tuzilishi, korxonaning daromadliligi va uning likvidliligi, 
oborot mablag’larning aylanishi, debitorlik va kreditorlik qarzlarning holati aniqlanadi.