Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (carjis)

Tadqiqot metodologiyasi. Maqolani yozishda quyidagi metod va usullar 
qoʻllanildi: tizimli, omiliy va qiyosiy tahlil, axborotni qayta ishlashning usullari. 
MUHOKAMA VA NATIJA 
Islom davlatlari buxgalteriya hisobiga asosan davlat va xususiy sektor 
tomonidan operatsiyalar va xodisalarni aks ettirishda quyidagilarga amal qilinadi: 
- operatsiyalar oʻz vaqtida sodir etilgan paytda hisobga olinadi; 
- operatsiyalar ularning tabiatidan kelib chiqib tasniflanadi; 
- kirimlar (tushum) xujjatning oʻng tomonida aks ettiriladi, chiqimlar 
(xarajatlar) esa chap tomonidan aks ettiriladi; 
- operatsiyalar oʻrtasida boʻsh joy boʻlmasligi kerak; 
- qayd etilgan peratsiyalarni tuzatishga, ustiga yozishga yoki oʻchirishga ruxsat 
etilmaydi; 
- oylik va yillik hisobotlar tayyorlanadi; 
- yillik hisobotlar tekshiriladi va oʻtgan yilgi hisobotlarga solishtiriladi (audit 
qilinadi). 
Islom hisobida moliyaviy hisobotlarning turi: moliyaviy holati hisoboti, 

---

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS) 
ISSN (online): 2181-2454 
Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar | 
www.carjis.org 
DOI:
10.24412/2181-2454-2022-4-510-515 
 
E-mail: [e-mail] 
512 
daromad hisoboti, pul oqimi hisoboti, kapitalning oʻzgarishi toʻgʻrisidagi hisobot. 
Hozirgi kunda Islom buxgalteriya hisobining rivojiga bevosita hissa qoʻshayotgan 
tashkilot bu Islom moliya institutlari uchun buxgalteriya hisobi va audit tashkiloti 
(Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions (AAOIFI)) 
boʻlib, unga 1990-yilda Baxreinda asos solingan. [3] Ushbu tashkilotning hozirgi 
kunda 45 ta turli davlatlardan 200 dan oshiq aʼzosi mavjud. Ushbu tashkilot 
tomonidan 85 ta standart ishlab chiqilgan boʻlib ular quyidagilardan iborat: 

Buxgalteriya hisobi standarti (26 ta); 

Audit standarti (5 ta); 

Boshqaruv standarti (davlat boshqaruvi 5 ta); 

Etika standarti (2 ta); 

Sharii standartlar (45 ta). 
Islom davlatlarida davlat sektorida moliyaviy hisobotlarning turlari 
quyidagilardan iborat (Malayziya): Kirim va chiqimlar hisobi, Buxgalteriya balansi, 
moliyaviy faoliyat toʻgʻrisidagi hisobot, aktivlar va majburiyatlar hisoboti, pul 
oqimlari hisoboti, fondlarning oʻzgarishi toʻgʻrisidagi hisobot. 
Shuningdek, buxgalteriya hisobining klassik modellar hisoblangan Anglo-
Amerika modeli va Kontinental modellardagi baʼzi oʻziga hos boʻlgan xususiyatlarini 
koʻrib chiqsak.
2001-yil Xitoyning Pekin shahrida Byudjetni tuzish va byudjet hisobini 
takomillashtirish mavzusida boʻlib oʻtgan Halqaro miqiyosdagi simpozium juda 
koʻplab rivojlangan davlatlarning byudjet sohasidagi iqtisodchi olimlarni bir joyga 
fikr almashish uchun jamladi. [5-7] 
Halqaro modellarni oʻrganib, oʻz amaliyotida qoʻllash uchun strategik 
maqsadlarni qoʻygan davlatlardan biri Xitoy boʻlib, u byudjetlashtirish va byudjet 
hisobi tizimida islohotlarni intensiv ravishda amalga oshirgan tajribali davlat sifatida 
qaraladi. Aynan xitoyliklar islohotlarni amalga oshirishda oʻzlariga hamkor sifatida 
(eng yaxshi tajribalilar) Gʻarb davlatlarini tanlashgan.
Jeyms Channing fikricha, Gʻarbda buxgalteriya hisobi sohasidagi ikkita 
maktablar mavjud boʻlib, ular amaliy tajribalarning namunalari sifatida tan olingan. 
Ushbu modellar Anglo-Amerika modeli va Kontinental Yevropa modellaridir. [9-10] 
Buxgalteriya hisobi modellarining klassik modellari boʻlgan Anglo- Amerika 
modeli va Kontinental modellarni bir-biridan farqli tomonlarini quyidagicha tahlil 
qilib chiqamiz. (1-jadval).
1-jadval. 

---