Chinor fayzi baland

6.1-rasm. Ko„chmanchi chorvachilik bilan shug„ullanadigan 
xalqlarning majburiyatlari 
 
Ular harbiy yurishlar vaqtida o‗z ot-ulovi, yarog‗-aslahasi, oziq-
ovqati bilan birga kelib, vaqti-vaqti bilan xo‗jayinlarini yo‗qlab 
turishlari, tinchlik vaqtlarida esa ko‗chmanchilar o‗zlariniki bilan birga 
xo‗jayinning chorvalarini ham boqib, bir joydan ikkinchi joyga 
ko‗chganda boshqa xo‗jalik ishlarida ham ularga yordam berish 
majburiyatiga ega bo‗lganlar. 
Doimiy to‗lanadigan belgilab qo‗yilgan soliq va yig‗imlar asosan 
quyidagilar bo‗lgan 7.2 va 7.3-rasmlar orqali ko‗rishimiz mumkin. 
Shayboniylar davrida davlat yerlari dehqonlarga muddatsiz merosiy 
foydalanishga berila boshlangan va qoidaga ko‗ra dehqonlardan hosil 
miqdoriga qarab xiroj (davlat solig‗i), ekilgan yerning hajmiga qarab esa 
tanobona soliqlari undirilgan. 
Bulardan tashqari, Abdullaxon II davriga oid hujjatlarda, masalan, 
uning Jo‗ybor xo‗jalarini yer-mulklarini har xil soliqlardan ozod qilish 
haqidagi 1572 yil 8 sentyabrdagi farmonida bir qancha soliqlarning 
Shayboniylar davlatiga tobe boʼlgan, asosan koʼchmanchi chorvachilik bilan 
shugʼullanadigan xalqlarning majburiyatlari 
aniq oʼrnatilgan soliqlarni toʼlash 
ishlab berish (yoki 
barshchina) 

---

131 
nomi keltirilgan. Olimlarning fikricha dastlabki shayboniylar vaqtidagi 
soliq tizimi keyinchalik forsiy atamalarga o‗zgarib borgan
62
. 
Masalan, yuqoridagi hujjatda Xo‗ja Sa‘dning Marvdagi o‗ziga ilgari 
suyurg‗ol qilib berilgan nasliy mulklarini quyidagi soliqlar va 
majburiyatlardan ozod qilish ko‗rsatilgan:
a) molu jihot - mahsulotdan olinadigan yer solig‗i; 
b) mirobona - mirob (suv amiri) foydasiga ko‗p qismi mahsulot 
sifatida undiriladigan majburiyat;
v) kax - armiya ehgiyojlari uchun pichan va yem undirish;