Chirchiq davlat pedagogika universiteti fizika va kimyo fakulteti ilmiy va metadologik kimyo kafedrasi

Muvozanat doimiysi. Yuqorida ko`rib chiqilgan reaksiyalar uchun: to`g`ri reaksiya tezligi: = K[N<sub>2</sub>] [H<sub>2</sub>] 3 ; teskari reaksiya tezligi: . = K[NH<sub>3</sub>] 2 bo`lsa, kimyoviy muvozanat sharti: = ga ko`ra: K[N<sub>2</sub>] [H<sub>2</sub>] 3 = K [NH<sub>3</sub>] 2 bo`ladi. Bu tenglikdagi doimiylarini bir tomonga, moddalar konsentratsiyalarini ikkinchi tomonga o`tkazib yozsak: = Kto`g`ri/ Kteskari = [NH<sub>3</sub>] 2 / [N<sub>2</sub>] [H<sub>2</sub>] 3 tenglamaga kelamiz. Agar doimiylar nisbati ham bir doimiy o`zgarmas songa teng bo`lishini e`tiborga olsak reaksiyalar tezlik doimiylarining nisbatlari Kto`g`ri / Kteskari = ekanligi kelib chiqadi. Buning ma`nosi - kimyoviy muvozanatda turgan sistemada reaksiyada hosil bo`lgan moddalar konsentratsiyalar ko`paytmasining muvozanatda turgan dastlabki moddalar konsentratsiyalari ko`paytmasiga nisbati ayni temperaturada doimiy sondir. Muvozanat konstantasining qiymatini nazariy xisoblashda va boshqa ba’zi bir hisoblashlarda termodinamikaviy funksiyalarning [entalpiya (H), entropiya (S), Gibbs funksiyasi (G), ichki energiya (U) va Gelmgols funksiyasi (F)] mutlaq qiymatini bilish kerak bo’ladi. Bu qonunlardan foydalanib termodinamikaviy funksiyalarining mutloq qiymatini hisoblab topish mumkin emas. Termodinamikaning uchinchi qonuni (va postulatlari) dan foydalanib termodinamikaviy funksiyalarning mutloq qiymatlarini topish mumkin bo’ladi. Masalan, entalpiya (H) va entropiya (S) funksiyalarning mutloq qiymatini quyidagicha tasavvur qilish mumkin.
H = HO – HX S = SO + SX
Bu yerda H,S – mutloq qiymatlar
HO, SO – mutlaq nol temperatura T = O dagi qiymat,
HX, SX –ma’lum temperaturadagi qiymat bilan mutlaq noldagi qiymatning farqi. Funksiyalarning ma‘lum temperaturadagi qiymatini topish uchun ularning boshqa bir temperaturadagi qiymatini bilish kerak. Bu esa noqulay bo’lib, har doim integrallarni yechishga imkon beravermaydi. Agar bu integrallarda integralning pastki chegarasi T = O (mutlaq nol) bo’lsa, integrallash konstantasi shu funksiyaning T = O dagi qiymati bo’lib, u turg’un son bo’lar edi. Funksiyaning T =0dagi qiymatini bilish yuqorida bayon etilgan noqulaylikdan qutqarar edi. Yuqorida bayon etilgan nazariyadan olingan natija va xulosalarni termodinamikaning I va II qonunlaridan keltirib chiqarib bo’lmaydi, shunga muvofiq ba‘zida bu nazariya termodinamikaning III qonuni deb ham ataladi. Bu nazariya natijasida termodinamikaviy funksiyalarning mutloq qiymatini hisoblashga imkon topildi.Bu muammolarni yechimi Nernst – Plank postulatlari yordamida topiladi. Mutlaq temperaturaga yaqin temperaturada tajribalarni davom ettirish mumkin emas. Bu temperaturalar chegarasida temperatura o’zgarishi bilan – ΔH, ΔG qanday o’zgarishi to’g’risida faqat faraz qilish mumkin. Nernstning fikricha, temperatura pasaygan sari ΔH va ΔG ning qiymatlari bir – biriga yaqinlashib boradi va nolda ular bir xil qiymatga ega bo’ladi va mutloq nolda ΔH va ΔG o’zgarish chiziqlari bitta urinmaga ega bo’ladi va bu urinma T o’qiga parallel bo’ladi (bu Nernst postulati).«Boshqa holatlar» to’g’ri topmagan kristall, shishasimon holat, suyuq, gaz holatdagi eritma va aralashmalardir. Bu holatlardagi moddalarning mutloq noldagi entropiyasi noldan katta bo’ladi. Moddalar termodinamik funksiyalarning turli holat va turli temperaturaga bog’liq holda o’zgarishini, bir holatdan ikkinchi holatga o’tgandagi yashirin issiqlik effekti (suyuqlanish, bug’lanish, polimorf o’zgarish va hokazo issiqliklari) qiymatlarini bilish kerak bo’ladi.Moddalarning har qanday holat va temperaturadagi entropiyasining mutloq qiymati ma‘lum bo’lsa, termodinamikaning tegishli tenglamalaridan foydalanib Gelmgols va Gibbs funksiyasi (G) qiymatlarini hisoblash mumkin SHularga asoslangan holda, yuqoridagi mulohazani davom ettirib Plank «Mutloq nolda kondensatlangan sistemada reaksiyaga kirishuvchi moddalarning entropiyasi nolga teng bo’ladi» deb aytgan. Lim ST"O = OBu holat aniqlashtirilib quyidagicha ta‘riflanadi: «Mutloq nolda har qanday element yoki birikmaning to’g’ri tashkil topgan sof holdagi kristalining entropiyasi nolga teng, moddaning boshqa hamma holatlardagi entropiyasi esa noldan kattadir» (Plank postulate.