Cilt/Volume: 4, Sayı/Issue: (Nisan/April 2022) mrtyu: HİnduiZM’de öLÜm sevinç aksiN

Advaita Vedanta
: Hinduizm’de Vedaların otoritesini kabul eden altı felsefi ekol (Nyaya, Vaisesika, Samkhya, Yoga, 
Mimamsa, Vedanta) vardır. Bkz. Ali İhsan Yitik - Hammet Arslan, “Vedalar ve Kaynağı Üzerine”, 
Milel ve Nihal
8/1 (2011), 
246; Advaita Vedanta ekolü Vedanta (Uttara Mīmāṃsā) grubunda yer alır ve dokuzuncu yüzyılda Şankara tarafından kurulmuştur 
ve on üç yüzyıl boyunca Hindistan’da en fazla takipçiye sahip olan büyük bir okuldur. Bkz. Fuat Aydın, “Hint Düşüncesinde 
Varlığın Birliği ya da Şankara’nın Advaita Vedantası’nın Varlık Anlayışı”, 
Tarihten Günümüze Tartışmalı İnanç Meseleleri-II
, 
ed. Mehmet Bulgen - İsmail Taşpınar (İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015), 231.
19 Klostermaier, 
A Concise Encyclopedia of Hinduism
, 173.
20 Jones - Ryan, 
Encyclopedia of Hinduism
, 244,245.

---

MRTYU: HİNDUİZM’DE ÖLÜM
• Sevinç AKSİN - Canan SEYFELİ •
|
219
|
ölümü herşeyi yutan, yok eden açlık anlamında yorumlamıştır
21
. O, Hinduizm kutsal metinlerinden Briha
-
daranyaka Upanişad’da yaratılışla ilgili mitte geçen 
mrtyu
kelimesini “ölüm ilkesi” şeklinde ifade etmiş
-
tir. Krishnananda ölüm anlamlı açlığı, bilinen somut açlıktan ziyade metafizik bir ilke, kozmik bir unsur 
olarak görmüştür. Başlangıçta hiç birşeyin olmayışı herşeyin ölümle yani açlıkla kaplı oluşu herşeyi yutan 
tüketen bir ölüm ilkesi ile açıklanmıştır. Ölüme açlık anlamı yüklemeyi devam ettirerek nesneleri kavrama 
dürtüsünden kaynaklı onu kapma ve yutma açlığı, hiçbirşeyin olmama olgusu ölümle sembolize edilmiştir. 
Ayrıca 
mrtyu
, bölünmez olan Mutlak’ın yaratma dürtüsüyle kendini bölme özelliği
22
, çeşitlilik, çokluk biçi
-
minde tezahür etme durumu ve şeylerin orijinal durumunu yok etme olarak tanımlanır
23
.
Doğu dinleri ve özelde Hinduizm ile ilgili çalışmalar yapan Max Müller de Sanskritçe “
mrityu
(
mrtyu
)” 
kelimesini “ölüm” şeklinde açıklamıştır. Ancak Max Müller Brihadaranyaka Upanişad’da geçen 
mrtyu
ke-
limesini hem yaratılan ilk varlık hem de yokluk ve açlık anlamlarında kullanmıştır
24
. Bu da 
mrtyu
kavramı
-
nın yaratılış ve son anlamını barındırdığını gösterir niteliktedir. 
Vedalara göre yaratılış öncesinde aslında Mutlak Bir’den başka bir şey yoktu ve bu yokluk yaratılış
-
la varlığa çıkacak olanların yokluğu anlamında ölümle ve açlıkla ifade edilmiştir. Dolayısıyla buna göre 
ölümden yaratılış ve varlık çıkmıştır. Buradaki yokluk, ölüm ve açlık, varlığa çıkma sonradan olanlar, 
yani yaratılanlar için geçerlidir. Bunun gerçekleşmesi yaratılış öncesindeki “Mutlak Bir” vasıtasıyladır. 
O, yokluktan
 (ölüm ve açlıktan)
varlığı çıkarır, bunu düşünme ile yaratarak gerçekleştirir
25
. Burada, ayrıca 
sonradan var olanların sonluluğu veya yaratılmışların ölümlülüğü vurgulanmış olur. Bu nedenle ölüm ve 
ölümsüzlük sonraki kutsal metinlerde veya mitolojide, Hindu yaşamında ve ahiret fikrinde rol oynarken 
bunlara mekân olarak iki alem biçilmiştir. Yani iki alemde ölüm ve ölümsüzlük söz konusudur. Bu alemler 
insan evreni ve tanrısal (yaratılmış) evren diye ifade edilebilir.
Mahabharata’ya gelindiğinde ölümle ilgili inançlar açığa çıkmaya başlamaktadır. Öncelikli olarak Hin
-
du yaşamını biçimlendirmede en etkili metinlerden olan Mahabharata destanı ölümün doğuş mitine yer 
verir. Buna göre 
Mrtyu
’nun ölüm tanrıçası olarak doğuşu, aynı zamanda ölümün ve ölümlü olamanın da 
başlangıcı anlamına gelmektedir. Buradaki ölüm yaratılmışların ölümüdür ve Mutlak Bir yine bir tanrısal 
varlık olan yaratıcı Brahma olarak kişileştirilmiştir. Bunu Upanişad Brihadaranyaka metninden anlamak 
mümkündür. Mutlak Bir düşünce ve tapınımla primordiyal suyu, sonra suların gerçeğini (
satiyam
), yani 
Brahma’yı yaratır. Brahma Prajapati’yi, o ise tanrıları yaratır
26
. Tanrısal alemde diğer tanrısal varlıklar yara
-
tıldıktan sonra “gerçek”, yani yaratılmışların gerçeği Brahma prototip bir davranış olarak tapınır. Yaratılışın 
şekillendiği Mahabharata’da ise Brahma’nın evreni ve içindeki canlıları yaratması ölümün başlangıç mi
-
tini barındırmaktadır. Buna göre yaratılan canlılar yaratıcı gibi göksel ve ölümsüzlerdir. Sürekli yaratılışla 
dünya ölümsüz varlıklarla dolar. Yeryüzü dolunca Tanrıça Bhumi bu durumdan acı ve rahatsızlık duyar ve 
bu durumdan rahatsız olan Brahma’ya haber verir. Brahma çözüm bulamaz, sonunda gökyüzü ve yeryüzü 
arasını ateşe vererek yeryüzünde yıkımı başlatır. Bunun üzerine yıkım tanrısı Şiva 
“Sen tüm dünyanın Ya-
ratıcısı ve velinimetisin. Neden onları yok etmeye çalışıyorsun, ya Rab?”
diyerek Brahma’yı uyarır. Daha 
önce dünyayı yaratma görevinden vaz geçen Şiva öfkeyi iyi bilir ve Brahma’dan kendisini toparlamasını 
ister. Brahma, çözüm için çabalarken kaşlarını çatmıştır ve kaşlarının arasından kırmızı, esmer ve dili dı
-
şarı sarkmış dişi bir tanrıça ortaya çıkar. Bu, Brahma’nın gazabından doğan 
Mrtyu
’dur. Tanrıça 
Mrtyu
’nun 
yaşamdaki rolünü anladığında gülümsemesi sona erer. Brahma, 
Mrtyu
’dan yarattığı canlıları öldürmesini 
ister. Ancak 
Mrtyu
, ızdırap içerisinde çaresizce ağlar. Bu kendisinden istenen günahın yasıdır. Ayrıca, sağ
-
lıklı insanların canını alma görevinden dolayı lanetlenmeden korkan 
Mrtyu
yüzbinlerce yıl boyunca inziva
-
ya çekilir. Brahma, kefaret anlamlı davranış üzerine 
Mrtyu
’ya suçluluk ve günahtan kurtulması için yaşam 
döngüsünde ölümün gerekliliğini açıklayarak onu görevine ikna eder. 
Mrtyu
’nun gözyaşları ise insanları 
21 Swami Krishnananda, 
Brihadaranyaka Upanishad
(Sivananda Ashram, Rishikesh: The Divine Life Society, ts.), 45.
22 Krishnananda, 
Brihadaranyaka Upanishad
, 44-47.
23 M. B. Kulkarni, 
Brahmanic Mythology: A Study Besed on Six Important Brahmanas
(Cass, Poona: The University of 
Poona, Ph. D. In Sanskrit, 1973), 681.
24
The Sacred Books of East, The Upanishads
, çev. F. Max Müller (Oxford: At The Clarendon Press, 1884), 2/75,76.
25
Upanishadlar
, 4.
26
Upanishadlar
, 68.

---

MRTYU: HİNDUİZM’DE ÖLÜM