“CΩmiyyΩt mΩdΩniyyΩti müdafiΩ edΩrsΩ

 

 

 

 

 

210 

XÜLASΨ 

 

ArtÕq ԥsrin dörddԥ biri qԥdԥr müddԥt ԥrzindԥdir ki, “Simurq” Azԥrbay-

can Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕ tԥhsil, elm vԥ maarifçilik metodlarÕ ilԥ Azԥr-

baycanÕn intellektual vԥ etik mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕna özünün vԥtԥndaú 

xidmԥti tarixi missiyasÕnÕ yerinԥ yetirir. 25 il ԥrzindԥ ruhi mԥdԥniyyԥtin vԥ 

kulturologiyanÕn inkiúafÕna yardÕm sahԥsindԥ “Simurq” AMA-nÕn üzvlԥrinin 

yaradÕcÕ fԥaliyyԥti, qloballaúma úԥraitindԥ Azԥrbaycan cԥmiyyԥti vԥ dövlԥti-

nin yüksԥlԥn sosial-mԥdԥni tԥrԥqqisi mԥqsԥdi ilԥ motivasiya edilmiú Azԥr-

baycanÕn gözԥl ziyalÕ nümayԥndԥlԥrinin – alimlԥr, müԥllimlԥr, incԥsԥnԥt xa-

dimlԥri vԥ milli mԥdԥniyyԥtin digԥr fԥdakarlarÕnÕn úԥrԥfli yaradÕcÕlÕq yolu-

dur. AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥti yalnÕz milli nԥúrlԥrdԥ, dövri mԥtbuatÕn sԥhifԥ-

lԥrindԥ, Azԥrbaycan RespublikasÕ milli radio vԥ televiziyasÕnda deyil, hԥm 

dԥ tanÕnmÕú úԥxsiyyԥtlԥrin çoxsaylÕ mԥktublarÕ vԥ rԥylԥrindԥ, “ønternet”, 

“Google”, “Facebook”, “Youtube” vԥ s. kimi dünya kommunikasiya úԥbԥ-

kԥlԥrindԥ geniú iúÕqlandÕrÕlmÕúdÕr.  

Ümumdünya Qeyri-hökumԥt TԥúkilatlarÕ AssosiasiyasÕnÕn (The World 

Association of Non-Governmental Organizations - WANGO) 2004-cü ildԥ 

WANGO tԥrԥfindԥn “Simurq” AMA-nÕn ünvanÕna göndԥrdilԥn mԥktubda 

qeyd edilirdi: “...Biz sevinirik ki, Siz WANGO liderlԥrindԥn birisiniz. Biz Si-

zin dԥyԥrli iúlԥrinizdԥn çox mԥmnunuq vԥ Sizinlԥ uzun illԥr ԥmԥkdaúlÕq etmԥ-

yi gözlԥyirik”.

43

2014-cü ilin yayÕnda Ümumrusiya Azԥrbaycan Konqressinin 

“Azԥrbaycan konqressi” hԥftԥlik Rusiya ictimai-siyasi qԥzeti yazÕrdÕ: “Azԥr-

baycan mifologiyasÕ, na÷ÕllarÕ vԥ rԥvayԥtlԥrindԥ Simurq quúu qԥdimdԥn gö-

zԥlliyin, xeyirxahlÕ÷Õn vԥ ԥdalԥtin dirçԥliú simvolu olmuúdur. Simurq qartala-

bԥnzԥr quú haqqÕnda avrasiya ԥfsanԥsi ilԥ ba÷lÕ olsa da, onu milli bԥnzԥrliyin 

(oxúarlÕ÷Õn, eyniliyin) ԥnԥnԥvi hissԥsi dԥ hesab etmԥk olar – o, Azԥrbaycan 

xalçalarÕ, miniatürlԥri, poeziyasÕnda hԥyat a÷acÕnÕ poetik úԥkildԥ tԥcԥssüm 

etdirԥrԥk, xüsusi yer tutur. Simurq – unudulmuú köhnԥnin dirçԥliúi vԥ, tԥrԥq-

qi vԥ rifah gԥtirԥ bilԥcԥk hԥr bir yeniliyin tԥúԥkkülüdür. Vԥ 1990-cÕ ildԥ, 

respublika müstԥqilliyinin qԥbul edilmԥsi ԥrԥfԥsindԥ ikԥn, Azԥrbaycan mԥ-

dԥniyyԥtinin öz hԥyat a÷acÕnÕn dirçԥldilmԥsinԥ ehtiyac duyuldu÷u qÕsa, lakin 

mürԥkkԥb tarixi zaman kԥsiyindԥ, Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕnÕn 

tԥúkilatçÕlarÕ özlԥrinin cԥmiyyԥtini tԥsis etmԥklԥ, adÕnÕ dԥqiq seçmiúdilԥr. 

Bu, mԥdԥniyyԥt üzrԥ dar profilli tԥúkilat deyildi, lakin ilk çoxsahԥli qeyri-

hökumԥt tԥúkilatÕ idi ki, onun mԥqsԥdi Azԥrbaycanda demokratik cԥmiyyԥ-

                                                            

43

 “Simurq” Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕ. XX il. BakÕ, 2010, c.82. 

211 

tin vԥ hüquqi dövlԥtin formalaúmasÕna vԥtԥndaú yardÕmÕ idi. Demokratiya, 

hüquq, mԥdԥniyyԥt – bu vԥ ya digԥr tarixi dövrdԥ  respublikada yeri olan an-

layÕúlar, yeni, müasir mԥzmunla doldurulmanÕ tԥlԥb edirdi ki, bu da mԥdԥ-

niyyԥtin, onun ԥnԥnԥlԥrinin yenidԥn canlanmasÕnÕ, yenilԥnmԥsini nԥzԥrdԥ 

tuturdu. ”Simurq” AMA milli mԥdԥniyyԥtin, tԥhsilin demokratiklԥúdirilmԥsi 

vԥ modernlԥúdirilmԥsinԥ yardÕm etmԥk, beynԥlxalq ԥmԥkdaúlÕqda iútirak 

etmԥk missiyasÕnÕ öz üzԥrinԥ götürmüúdür.

44

   

 “Simurq” Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕ öz vԥtԥndaúlarÕ, xalqÕ 

vԥ dövlԥtinin yüksԥk mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕna xidmԥt üçün düzgün mԥq-

sԥd vԥ düzgün yol seçmiúdir. Bԥúԥriyyԥtin tarixi inkiúaf tԥcrübԥsinԥ diqqԥtlԥ 

nԥzԥr salmaqla, bu yolun düzgünlüyündԥ ԥmin olmaq çԥtin deyil. Müdriklԥ-

rin hԥm nüfuzu, hԥm a÷lÕ, hԥm hԥyat tԥcrübԥsi - mԥdԥniyyԥtin insan hԥyatÕ-

nÕn baúlan÷ÕcÕnÕn baúlan÷ÕcÕ olmasÕna bizi tԥkrar-tԥkrar inandÕrÕr. Qԥdim yu-

nan fԥlsԥfԥsi vԥ daha erkԥn dövrlԥrdԥn baúlayaraq, bütün dünya elmi, fizika 

vԥ biologiyanÕn ԥn yeni kԥúflԥrinԥ qԥdԥr bԥúԥriyyԥtin tԥrԥqqisini müԥyyԥn 

edԥn inanÕlmaz nailiyyԥtlԥri ilԥ öz baúlan÷ÕcÕnÕ insanlarÕn ruhi mԥdԥniyyԥti 

kimi sosial fenomendԥn götürür.   

XatÕrladaq ki, mԥdԥniyyԥt fenomeninin ԥsasÕnÕ insan hԥyatÕnÕn, in-

tellektlԥ úԥrtlԥnԥn,  qorunmasÕ, saxlanmasÕ vԥ yaxúÕlaúdÕrÕlmasÕ haqqÕnda 

qay÷Õ tԥúkil edir. Buna görԥ dԥ bԥúԥriyyԥtin ԥn yaxúÕ mütԥfԥkkirlԥri insanÕn 

vԥ cԥmiyyԥtin inkiúafÕnÕ mԥdԥniyyԥtdԥ görürdülԥr. Müԥyyԥn mԥdԥni hԥyat 

vԥ yaradÕcÕlÕq standartlarÕ, etika, estetika, ԥqidԥlԥr, hüquq, ailԥ, cԥmiyyԥt, 

dövlԥt, elm, incԥsԥnԥt, istehsal vԥ idarԥetmԥ, uzunluq vԥ zaman ölçülԥrinin, 

enerji vԥ mԥkan ölçmԥlԥrinin iúlԥnib hazÕrlanmasÕ vԥ tԥkmillԥúdirilmԥsi ol-

madan, mԥdԥniyyԥtin mahiyyԥtini tԥúkil edԥn, xaosdan nizama aparan yol 

mümkün idimi? Cԥmdԥ qԥdim yunanlarÕn klassik mԥdԥniyyԥt paradiqmasÕnÕ 

tԥúkil edԥn, elmin mԥqsԥdinԥ xidmԥt edԥn hԥm mԥdԥniyyԥt, hԥm gözԥllik, 

hԥm xeyirxahlÕq - yüksԥk ruhi mԥdԥniyyԥt komponentlԥridir. Bunlar 

olmadan, nԥ insan kapitalÕnÕn inkiúafÕnÕ, nԥ Azԥrbaycan xalqÕnÕn çoxillik 

mԥdԥniyyԥtinin çox dԥyԥrli tarixi modeli olan multikulturalizmin humanist 

konsepsiyasÕnÕn u÷urlu reallaúdÕrÕlmasÕnÕ tԥsԥvvür etmԥk mümkün deyil. 

Mԥdԥniyyԥtin inkiúaf prosesinin ԥsasÕnda onun yaradÕcÕsÕ, daúÕyÕcÕsÕ vԥ 

istehlakçÕsÕ olan insan dayanÕr. ùübhԥsiz, mԥdԥni insan özündԥ biliyin vԥ 

etikanÕn, ԥmԥk mԥdԥniyyԥti vԥ hԥyat mԥdԥniyyԥtinin, humanist dünyagörü-

úü vԥ dԥyԥrlԥr sisteminin, pozitiv xarakter vԥ hԥrԥkԥtlԥrin, qabiliyyԥtlԥr vԥ 

nailiyyԥtlԥrin harmonik surԥtdԥ birlԥúmԥsinԥ sԥy göstԥrmԥlidir. Özünԥ fik-

                                                            

44

 http://azcongress.info/cat/102-maj-2006/6642-2006_5_25 

212 

rԥn üç sual vermԥklԥ, insanÕ obyektiv qiymԥtlԥndirmԥk olar: 1. ønsan nΩ is-

tΩyir, vΩ hansÕ mΩqsΩdlΩri izlΩyir? 2. Onun hansÕ qabiliyyΩtlΩri vΩ cΩmiyyΩtin 

inkiúafÕna nΩ kimi töhfΩsi vardÕr? 3. “ùΩxsiyyΩt” olaraq (xarakteri vΩ mΩdΩ-

ni dΩyΩrlΩr sistemini nΩzΩrΩ alaraq) o kimdir? ønsanÕn hԥr zaman mükԥm-

mԥllԥúmԥsi, oldu÷undan daha yaxúÕ olmasÕ üçün mütlԥq onun ruhi mԥdԥniy-

yԥtini inkiúaf etdirmԥk, tԥfԥkkürü, intellekti vԥ dԥyԥrlԥr sistemini tԥkmillԥú-

dirmԥk lazÕmdÕr.  

XatÕrlatmaq maraqlÕ olardÕ ki, hԥm Qԥrbdԥ, hԥm dԥ ùԥrqdԥ ruhi mԥdԥ-

niyyԥtin mühüm ԥsasÕ kimi, insanlarÕn vaxtÕnda olan tԥhsili vԥ tԥrbiyԥsinԥ 

hԥr zaman böyük diqqԥt ayrÕlmÕúdÕr. UúaqlarÕn nԥcib tԥrbiyԥ edilmԥsinin 

yüksԥk ԥhԥmiyyԥtini qeyd edԥrԥk, özünün mԥúhur IX ԥsr ùԥrq aristokrat mԥ-

dԥniyyԥti abidԥsi “Qabusnamԥ”dԥ Key Kavus yazÕrdÕ: “...ԥgԥr a÷ac ԥyri bi-

tibsԥ vԥ budaqlarÕ da ԥyri bitib vԥ boy atÕbsa, onu yalnÕz miúarlamaq vԥ yon-

maqla düzԥltmԥk olar”. “QazanÕlmÕú alicԥnablÕq” adlandÕrdÕ÷Õ biliklԥrԥ xü-

susi ԥhԥmiyyԥt verԥrԥk, vԥ cԥmiyyԥtdԥ yüksԥk mԥdԥniyyԥtin inkiúafÕ üçün 

ԥlveriúli úԥraitin formalaúdÕrÕlmasÕnÕn vacibliyini nԥzԥrԥ alaraq, bu mԥúhur 

mütԥfԥkkir deyirdi: “Bizi bԥxtin dönüklüyü ilԥ danlayana de ki, mԥgԥr tale 

qiymԥti yüksԥk olanlardan baúqa kimsԥ ilԥ çarpÕúÕrmÕ?..göydԥ ulduzlar var, 

onlarÕn sayÕ-hesabÕ yoxdur, lakin tutulma yalnÕz günԥúdԥ vԥ ayda olur!”.    

 “CΩmiyyΩt mΩdΩniyyΩti müdafiΩ edΩrsΩ, mΩdΩniyyΩt cΩmiyyΩti xilas 

edΩr!”. Müasir dünya sizilizasiyasÕnÕn humanist formulu ola bilԥcԥk “Si-

murq” Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕnÕn bu úüarÕ zamanÕn sÕna÷Õn-

dan çÕxmÕúdÕr. Cahilliyin úԥr vԥ yoxsulluq (maddi vԥ mԥnԥvi anlamda) oldu-

÷u halda, mԥdԥniyyԥtin yalnÕz dԥyԥrlԥr, normalar vԥ standartlar sistemi 

deyil, hԥm dԥ hԥr úeydԥn ԥvvԥl, bilik, inkiúaf vԥ rifah oldu÷unun saysÕz-

hesabsÕz tԥsdiqinԥ biz bütün dünyada rast gԥlirik. ønsan xoúbԥxtliyinin açarÕ-

nÕn pul deyil, ruhi mԥdԥniyyԥtin ԥsasÕnÕ tԥúkil edԥn yüksԥk ԥqli vԥ mԥnԥvi 

mԥdԥniyyԥtin olmasÕ tezisi bir çox alimlԥr tԥrԥfindԥn vԥ elmi konsepsiyalar-

la tԥsdiqlԥnir. YalnÕz yüksԥk eqoizmdԥn imtina etmԥklԥ, úüurumuzu pozitiv 

dԥyiúdirmԥk lazÕmdÕr. Burada ayrÕ-ayrÕ ölkԥlԥrin konkret úԥraitinԥ uy÷unlaú-

dÕrÕlmÕú vԥ razÕlaúdÕrÕlmÕú, mԥdԥniyyԥtlԥrin harmonizasiyasÕna vԥ maraqla-

rÕn balansÕna ԥsaslanan mԥhsuldar hԥyat fԥaliyyԥti üçün ԥlveriúli úԥrait for-

malaúdÕran beynԥlxalq kulturoloji tԥhsil vԥ maarifçilik sistemi hԥlledici rol 

oynaya bilԥr.   

Dövlԥtin mütԥrԥqqi, rԥqabԥt qabiliyyԥtli inkiúaf tԥlԥbatlarÕnÕ tԥmin 

etmԥk üçün qabaqcÕl ölkԥlԥr, ilk növbԥdԥ, dünya elmi vԥ texnologiyasÕnÕn 

ԥn yeni nailiyyԥtlԥrinԥ ԥsaslanan keyfiyyԥtli tԥhsilԥ, hԥmçinin müԥssisԥ vԥ 

tԥúkilatlarÕn kollektivlԥrinin, ölkԥ ԥhalisinin müxtԥlif kateqoriyalarÕnÕn 

213 

permanent kulturoloji maariflԥnmԥsinԥ istinad edirlԥr. Elmi biliklԥr üzԥrindԥ 

qurulan tԥhsil vԥ maarif, humanist tԥrbiyԥ ilԥ birlԥúmԥdԥ insanÕn inkiúafÕ, 

daha yeni-yeni hԥyat mԥnbԥlԥrinin axtarÕlmasÕ vԥ tapÕlmasÕ, insanlarÕn hԥyat 

rifahÕnÕn yüksԥldilmԥsi, dövlԥtin sosial-siyasi vԥ iqtisadi sabitliyi üçün bö-

yük imkanlar açÕr. Bunun sayԥsindԥ qloballaúmanÕn daxili vԥ xarici dԥyiúik-

liklԥri vԥ ça÷ÕrÕúlarÕ úԥraitindԥ hԥr bir mütԥrԥqqi ölkԥ üçün, o cümlԥdԥn, 

Azԥrbaycan RespublikasÕ üçün universal kulturoloji biliklԥrԥ malik vԥ inno-

vativ hԥyat fԥaliyyԥti texnologiyalarÕna yiyԥlԥnԥn úԥxsiyyԥtlԥr vԥ rԥhbԥrlԥrin 

yaxúÕ tԥhsili vԥ yenidԥn hazÕrlÕ÷Õ böyük ԥhԥmiyyԥt kԥsb edir. Kulturologiya 

elminԥ ԥsaslanan kulturoloji tԥhsil bu gün úԥxsiyyԥtin vԥ cԥmiyyԥtin, o cüm-

lԥdԥn müxtԥlif sԥviyyԥli rԥhbԥrlԥrin intellektual, etik vԥ idarԥetmԥ mԥdԥniy-

yԥtinin ԥn effektiv inkiúaf vasitԥsidir.

    

Ԥgԥr düzgün, hԥyat qabiliyyԥtli kulturoloji ideyalar vԥ layihԥlԥr höku-

mԥtin ekspert qiymԥtini alÕrsa vԥ vaxtÕnda hԥyata keçirilirsԥ, onlar insanlarÕn 

úüurunun pozitiv dԥyiúmԥsinԥ, intellektual vԥ mԥnԥvi cԥhԥtdԥn tԥkmillԥúmԥ-

sinԥ yardÕm edir. “Biliklԥr cԥmiyyԥtinin” qurulmasÕ úԥraitindԥ yüksԥk haki-

miyyԥt eúelonunu ifadԥ edԥn vԥ ölkԥnin taleyinԥ görԥ mԥsuliyyԥt daúÕyan si-

yasԥtçilԥr vԥ mԥmurlar - yüksԥk ruhi mԥdԥniyyԥt daúÕyÕcÕlarÕ, yaxúÕ ideoloq-

lar, dövlԥtin dԥyԥrlԥr sistemi, milli ideallarÕ vԥ maraqlarÕnÕn ifadԥçilԥri ola 

bilmԥzlԥr, cԥmiyyԥtin tԥhlükԥsiz inkiúafÕnÕ, xalqÕn hԥyat keyfiyyԥtinin daimi 

tԥrԥqqisi vԥ yüksԥliúini tԥmin edԥn sԥmԥrԥli fԥaliyyԥti hԥyata keçirԥ bilmԥz-

lԥr. Bu, ԥsasԥn, Piter ÇeklandÕn “yumúaq tԥfԥkkür” vԥ Lütfi Zadԥnin “qeyri-

sԥlis mԥntiq” nԥzԥriyyԥsini daxil etmԥklԥ, milli vԥ dünya inkiúaf proseslԥri-

nin, müasir sistemli vԥ kulturoloji tԥhlil metodologiyalarÕ vԥ metodlarÕnÕn 

keyfiyyԥtcԥ yeni mԥnzԥrԥsini açan universal kulturoloji biliklԥrin onlar tԥrԥ-

findԥn mԥnimsԥnilmԥsi vԥ sԥmԥrԥli istifadԥ olunmasÕ sԥviyyԥsindԥn asÕlÕdÕr. 

Ԥmin olmaq çԥtin deyil ki, milli inkiúafÕn u÷urlarÕ, effektivliyi vԥ keyfiy-

yԥti cԥmiyyԥtin ruhi mԥdԥniyyԥtinin inkiúaf strukturu vԥ inkiúaf prioritetlԥri 

ilԥ úԥrtlԥnmiúdir. Dünya mԥdԥniyyԥti vԥ siviliasiyasÕnÕn tarixi tԥsdiqlԥyir ki, 

maddi rifah istehlakçÕlarÕnÕn, iqtisadiyyat vԥ sosial tԥrԥqqinin effektiv inkiúa-

fÕnÕn baúlÕca resurslarÕ – tԥbii resurslardan deyil, insanÕn intellektindԥn ibarԥt-

dir. Bu, Böyük Britaniya, vԥ Yaponiya kimi ada dövlԥtlԥrinin, hԥmçinin ABù, 

Almaniya, øsrail, Honqkonq, Sinqapur vԥ, iqtisadiyyatÕ insan kapitalÕnÕn mԥ÷-

zini tԥúkil edԥn, intellektual mԥdԥniyyԥtԥ ԥsaslanmÕú bir sÕra digԥr dövlԥtlԥrin 

tԥcrübԥsi ilԥ tԥsdiqlԥnir. Mԥdԥniyyԥti vԥ inkiúafÕ müxtԥlif sԥviyyԥli ölkԥlԥrin 

müqayisԥli tԥhlili göstԥrir ki, ölkԥnin intellektual potensialÕnÕn lazÕmÕnca qiy-

mԥtlԥndirilmԥmԥsi vԥ intellektual fԥaliyyԥtin vԥ kulturoloji innovasiyalarÕn 

praktik istifadԥsinin kifayԥt etmԥyԥn tempi, zamanÕnÕ qabaqlayan mütԥrԥqqi 

214 

alimlԥrin úԥxsiyyԥtinin vԥ iúlԥrinin qiymԥtlԥndirilmԥsinԥ qeyri-obyektiv mü-

nasibԥt elmin nailiyyԥtlԥrinin aktuallÕ÷ÕnÕn itirilmԥsinԥ aparÕb çÕxarÕr. Bu isԥ 

cԥmiyyԥtdԥ inamÕn itmԥsi, milli vԥ sosial hԥmrԥyliyin pozulmasÕ ilԥ nԥticԥlԥ-

nԥ bilԥn vaxtÕn, insan ԥmԥyinin,  ölkԥnin maliyyԥ vԥ maddi ehtiyatlarÕnÕn itki-

si demԥkdir. Belԥ “mԥsariflԥr” cԥmiyyԥtin ümumi sosial-mԥdԥni tԥrԥqqi 

templԥrindԥ, son nԥticԥdԥ isԥ dövlԥtin rifahÕ, rԥqabԥt qabiliyyԥti vԥ tԥhlükԥsiz-

liyindԥ özünü göstԥrmԥyԥ bilmԥz.    

Toxunulan problemlԥrin, dövlԥtin davamlÕ inkiúafÕnÕn zԥruri instru-

menti olan idarԥetmԥ mԥdԥniyyԥti kimi ruhi mԥdԥniyyԥtin strateji sahԥsinԥ 

birbaúa aidiyyatÕ vardÕr. Elԥ hԥmin dünya tԥcrübԥsi tԥsdiqlԥyir ki, yüksԥk 

dövlԥt idarԥçiliyi mԥdԥniyyԥti planlaúdÕrÕlmÕú istehsalÕ, maddi vԥ ruhi 

nemԥtlԥr istehsalÕnÕn baúlÕca resursu olan alimlԥr, müԥllimlԥr vԥ mütԥxԥssis-

lԥrin düzgün qiymԥtlԥndirilmԥsi, motivasiyasÕ vԥ istifadԥsini nԥzԥrdԥ tutur. 

Dövlԥt idarԥçiliyinin elmi ekspertiza kimi optimal idarԥçilik qԥrarlarÕnÕ qԥ-

bul etmԥyԥ yardÕm edԥn belԥ mühüm funksiyasÕnÕn yerinԥ yetirilmԥsindԥ 

alimlԥrin vԥ mütԥxԥssislԥrin rolu danÕlmazdÕr. Ekspertiza dünya mԥdԥniyyԥ-

ti vԥ sivilizasiyasÕnÕn tԥrԥqqisi ilԥ ba÷lÕ olan dԥyiúikliklԥrԥ vaxtÕnda reaksiya 

vermԥyԥ, ԥn yeni elmi nailiyyԥtlԥri, innovasiyalarÕ vԥ kԥúflԥri qiymԥtlԥndir-

mԥyԥ, milli sԥviyyԥdԥ onlarÕn tez praktik istifadԥsi üçün úԥrait yaratma÷a 

imkan verir. Mütԥrԥqqi texnoloji dԥyiúikliklԥri tԥmin edԥn dünya vԥ milli 

elmi-texniki nailiyyԥtlԥrinin vaxtÕnda qiymԥtlԥndirilmԥsi vԥ istifadԥ edilmԥ-

si bacarÕ÷ÕnÕn olmamasÕ, milli inkiúafÕn bu zԥruri idarԥçilik resursunun itki-

sinԥ aparÕb çÕxarÕr.   

Deyilԥnlԥri nԥzԥrԥ alaraq, sivil ölkԥlԥrdԥ dövlԥt idarԥçiliyinin sԥmԥrԥli-

liyi, dövlԥt fԥaliyyԥtinin müxtԥlif sahԥlԥrinԥ mԥsul olan mütԥxԥssislԥrin elmi 

biliklԥr vԥ etik mԥdԥniyyԥt sԥviyyԥsinin yüksԥldilmԥsi ilԥ sÕx úԥkildԥ ԥlaqԥ-

lԥndirilir. Güclü dövlԥt fԥaliyyԥtinin tԥmin edilmԥsi üçün bu ölkԥlԥrdԥ haki-

miyyԥt hԥr yerdԥ, özündԥ yüksԥk intellektual vԥ etik mԥdԥniyyԥti, eqoizmlԥ 

altruizmin úüurlu balansÕnÕ tԥcԥssüm etdirԥn “Homo culturalis” tipli insanla-

ra mԥxsusdur. Çünki sivil cԥmiyyԥtdԥ “ԥn güclü” olan – biliklԥr, bacarÕqlar, 

mütԥúԥkkillik, mԥnԥviyyat vԥ yaradÕcÕ fԥaliyyԥtin yüksԥk sԥviyyԥsinԥ malik 

mԥdԥni insandÕr.  Mԥhz belԥ insanlar cԥmiyyԥtin “qurtuluú xadimlԥri”dirlԥr. 

Con Adair, Piter Druker vԥ digԥr tanÕnmÕú qԥrb alimlԥrinin nԥzԥriyyԥsinԥ gö-

rԥ, effektiv dövlԥt, sosial yaxud iqtisadi idarԥetmԥ üçün vԥzifԥ hakimiyyԥti 

deyil, insanÕn anadangԥlmԥ mԥdԥni keyfiyyԥtlԥri vԥ intellektual mԥdԥniyyԥti 

ilԥ úԥrtlԥnԥn, elmi ԥsaslanmÕú biliklԥr hakimiyyԥti hԥlledici ԥhԥmiyyԥtԥ malik-

dir. Ԥqli ԥmԥk iúçilԥrinin ԥsas kapitala çevrildiyi müasir “biliklԥr iqtisadiyya-

tÕ”nÕn inkiúafÕ da intellektual mԥdԥniyyԥtԥ ԥsaslanÕr.  

215 

Milli mԥdԥniyyԥtin baúlÕca resursu olan intellektual mԥdԥniyyԥtin ԥhԥ-

miyyԥti, müxtԥlif inkiúaf sԥviyyԥli ölkԥlԥrin komparativ kulturoloji tԥhlili ilԥ 

tԥsdiqlԥnir. Yüksԥk intellektual mԥdԥniyyԥt, daxili vԥ xarici ça÷ÕrÕúlara zԥruri 

cavab vasitԥsi, dünya sivizasiyasÕnÕn dialektik inkiúaf qanunlarÕna uy÷un ola-

raq, ölkԥnin dinamik inkiúafÕnÕ tԥmin edԥn úԥrtdir. ønsanlarÕn aúa÷Õ intellektual 

sԥviyyԥsi mümkün obyektiv vԥ subyektiv sosial ziddiyyԥtlԥrin hԥllini çԥtin-

lԥúdirir ki, bu da çox zaman milli mԥdԥniyyԥtin tԥnԥzzülünԥ sԥbԥb olan möv-

humatlarÕn, xurafatlarÕn, dini fanatizm vԥ aqnostisizmin (obyektiv alԥmin 

dԥrk edilԥ bilmԥsini inkar edԥn idealist fԥlsԥfi nԥzԥriyyԥ) yayÕlmasÕna sԥbԥb 

olur. Belԥ proseslԥrin profilaktikasÕ vԥ qarúÕsÕnÕn alÕnmasÕ, - universal kulturo-

loji biliklԥrԥ malik, yüksԥk ixtisaslÕ mütԥxԥssislԥrin peúԥkar hazÕrlÕ÷Õ vԥ yeni-

dԥn hazÕrlÕ÷ÕnÕ tԥlԥb edir. Belԥ mütԥxԥssislԥrin olmasÕ vԥ onlarÕn sosial idarԥ-

etmԥ proseslԥrinԥ cԥlb edilmԥsi – milli inkiúafÕn strateji vԥ taktiki problemlԥ-

rinin sistemli vԥ situativ tԥhlili üçün kulturologiyanÕn metodoloji imkanlarÕ vԥ 

ԥn yeni nailiyyԥtlԥrindԥn effektiv istifadԥ etmԥyԥ imkan yaradÕr.   

Nԥzԥrdԥn keçirilԥn, cԥmiyyԥtin vԥ dövlԥtin dinamik inkiúafÕ üçün in-

tellektual vԥ etik mԥdԥniyyԥtin inkiúaf etdirilmԥsinin prioritet aktuallÕ÷ÕnÕ 

aúkar edԥn mԥsԥlԥlԥr, “Simurq” Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕnÕn 

tԥúkili vԥ fԥaliyyԥtinin tarixi ԥsaslarÕnÕ daha yaxúÕ baúa düúmԥyԥ imkan 

verir. Ölkԥnin bu ilk qeyri-hökumԥt tԥúkilatÕnÕn yaradÕlmasÕ yalnÕz ruhi mԥ-

dԥniyyԥtdԥ mütԥrԥqqi dԥyiúikliklԥrin zԥruriliyi ilԥ deyil, hԥm dԥ respublika-

nÕn siyasi müstԥqilliyinin qurulmasÕ úԥraitindԥ milli tԥrԥqqinin hԥyati tԥlԥ-

batlarÕ ilԥ diktԥ edilmiúdir. AssosiasiyanÕn tԥúԥkkülü ölkԥnin qanunlarÕna 

uy÷un, milli vԥ ümumbԥúԥri mԥdԥniyyԥt dԥyԥrlԥri ԥsasÕnda, dünya siviliza-

siyasÕ tԥcrübԥsini nԥzԥrԥ almaqla, iki yüzilliyin hüdudunda Azԥrbaycan xal-

qÕnÕn milli-mԥdԥni inkiúaf ԥlamԥti olan azԥrbaycançÕlÕq ideologiyasÕ prinsip-

lԥrinԥ istiqamԥtlԥnԥrԥk baú tutmuúdur. AssosiasiyanÕn intellektual qüvvԥlԥri-

nin tԥtbiqi nöqtԥsi insanlarÕn tԥhsili, tԥrbiyԥsi vԥ maariflԥndirilmԥsi, “yenilԥ-

nԥn milli resursu” tԥúkil edԥn vԥ Azԥrbaycan cԥmiyyԥtinin inkiúafÕ vԥ güclü 

dövlԥt quruculu÷u üçün dԥyiúdirici imkanlara malik, yüksԥk sԥviyyԥli bilik-

lԥr, bacarÕqlar, mütԥúԥkkillik, mԥnԥviyyat vԥ yaradÕcÕ fԥaliyyԥtli fԥal úԥxsiy-

yԥtlԥr vԥ liderlԥrin formalaúmasÕna yardÕm olmuúdur.   

 “Simurq” AMA-nÕn keçdiyi çoxillik yaradÕcÕ yolunu qiymԥtlԥndirԥrԥk, 

qeyd edԥk ki, onun fԥaliyyԥt dövrü ԥrzindԥ elmi konsepsiyalar, milli-mԥdԥni in-

kiúaf layihԥlԥri vԥ modellԥri iúlԥnib hazÕrlanmÕú vԥ qismԥn reallaúdÕrÕlmÕú, yüz-

lԥrlԥ elmi-maarifçilik seminarlarÕ vԥ konfranslarÕ keçirilmiú, kulturoloji televizi-

ya veriliúlԥri aparÕlmÕúdÕr. AssosiasiyanÕn “ruhi istehsal” nԥticԥlԥrinin fԥrqlԥndi-

rici cԥhԥti – Azԥrbaycan cԥmiyyԥti vԥ dövlԥtinin modernlԥúdirilmԥsi vԥ sosial 

216 

tԥrԥqqisinԥ istiqamԥtlԥnmԥ, innovativlik vԥ Azԥrbaycanda insan kapitalÕnÕn in-

kiúafÕna müsbԥt tԥsir göstԥrmԥsi idi. Assosiasiya üzvlԥrinin – akademiklԥr, 

professorlar, dosentlԥr vԥ gԥnc alimlԥrin, - kulturologiya, tarix, fԥlsԥfԥ, psixolo-

giya, ԥdԥbiyyat, poeziya, pedaqogika, ekologiya, iqtisadiyyat, hüquqúünaslÕq, 

sԥnԥtúünaslÕq, politologiya, sosiologiya, beynԥlxalq münasibԥtlԥr mԥdԥniyyԥti, 

elm vԥ tԥhsilin, praktika vԥ incԥsԥnԥtin digԥr sahԥlԥrinԥ hԥsr edilmiú çoxsaylÕ 

monoqrafiyalarÕ, kitablarÕ, mԥcmuԥlԥri vԥ elmi mԥqalԥlԥri milli mԥdԥniyyԥtin 

inkiúafÕ vԥ tԥbli÷inԥ ciddi töhfԥ olmuúdur. 

Müqayisԥli tԥhlil göstԥrdi ki, elmi ԥsaslanmÕú inkiúaf strategiyasÕ vԥ 

milli maraqlara istiqamԥtlԥnmԥ sayԥsindԥ, 25 illik mövcudlu÷u ԥrzindԥ “Si-

murq” Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕ özünün tarixi missiyasÕnÕn hԥ-

yata keçirilmԥsindԥ mühüm addÕmlar atma÷a nail olmuúdur. Sistemli yanaú-

ma “Simurq” AMA-nÕn fԥaliyyԥtinin ümumi inkiúaf qanunauy÷unluqlarÕ vԥ 

ԥsas texnologiyalarÕnÕ aúkar etmԥyԥ, AssosiasiyanÕn missiyasÕnÕn hԥyata 

keçirilmԥsi effektivliyini qiymԥtlԥndirmԥyԥ imkan verdi.   

 “Simurq” AMA-nÕn tarixinin tԥdqiqi zamanÕ tԥrԥfimizdԥn Assosiasiya-

nÕn inkiúaf prosesini xarakterizԥ edԥn daimi vԥ dԥyiúԥn kԥmiyyԥtlԥrin kultu-

roloji ölçülԥrini aparmaq cԥhdi edilmiúdir. Ԥsasԥn, hԥm nisbi daimi, hԥm dԥ 

dԥyiúԥn kԥmiyyԥtlԥr nԥzԥrdԥn keçirilmiúdir. Nisbi daimi kԥmiyyԥtlԥrԥ Asso-

siasiyanÕn kollektivinin fԥaliyyԥt mԥqsԥdlԥri, vԥzifԥlԥri, texnologiyalarÕ, 

ԥmԥk vԥ tԥúkilat mԥdԥniyyԥti, idarԥçilik üsulu aid edilmiúdir. Kollektivin in-

tellektual, etik mԥdԥniyyԥti, peúԥkarlÕq sԥriútԥliliyi vԥ vԥtԥnpԥrvԥrlik moti-

vasiyasÕ daimi kԥmiyyԥtlԥr kimi xarakterizԥ olunurdu. Zaman, resurslar, 

motivasiya, xarici mühitin dԥyiúmԥsi vԥ s. dԥyiúԥn kԥmiyyԥtlԥrԥ aid edilirdi. 

Siyasi proses, kulturologiya sahԥsindԥ elmi nailiyyԥtlԥr, ölkԥnin iqtisadi in-

kiúafÕ, respublikada sosial-mԥdԥni dԥyiúikliklԥr, hԥmçinin qrup maraqlarÕnÕn 

tԥsiri bizim görüú dairԥmizdԥ idi.  

Tԥhlil AssosiasiyanÕn kollektivinin fԥaliyyԥt mԥqsԥdlԥri, vԥzifԥlԥri, 

texnologiyalarÕnÕ, ԥmԥk vԥ tԥúkilat mԥdԥniyyԥtini, idarԥçilik üsulunun nisbi 

daimiliyini, kollektivin intellektual, etik mԥdԥniyyԥtini, peúԥkarlÕq sԥriútԥli-

liyi vԥ vԥtԥnpԥrvԥrlik motivasiyasÕnÕn sabitliyi kimi amillԥrin müsbԥt rolunu 

göstԥrdi. Tarixin müxtԥlif dövrlԥrindԥ müxtԥlif ԥhԥmiyyԥt kԥsb edԥn, 

permanent surԥtdԥ dԥyiúԥn siyasi, iqtisadi, sosial, müvԥqqԥti amillԥr Assosi-

asiyanÕn fԥaliyyԥtininin effektivliyinԥ böyük tԥsir göstԥrmiúdir. Bu zaman 

daimi kԥmiyyԥt xarakteri daúÕyan kulturoloji indikatorlar da xarici úԥraitin 

dԥyiúmԥsi ilԥ qismԥn dԥyiúirdi.  

Biz inkiúaf prosesinin statikasÕ vԥ dinamikasÕnÕ aúkar etmԥyԥ, insan müna-

sibԥtlԥrinin gerçԥk mԥ÷zini, fikirlԥr, ideyalar vԥ konsepsiyalarÕ, AssosiasiyanÕn 

217 

daha tam vԥ obyektiv fԥaliyyԥt mԥnzԥrԥsini yaratma÷a yardÕm edԥn, düúünül-

müú vԥ yerinԥ yetirilmiú proqramlar vԥ layihԥlԥrin ԥhԥmiyyԥtini göstԥrmԥyԥ, 

AzԥrbaycanÕn ruhi mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕna onun verdiyi töhfԥni layiqincԥ 

qiymԥtlԥndirmԥyԥ çalÕúmÕúÕq. Bunun üçün tarixi, keyfiyyԥt, kԥmiyyԥt, mԥntiqi, 

situativ, funksional, struktur, psixoqrafik, antropoloji, demoqrafik, komparativ 

vԥ  mԥkan tԥhlili metodlarÕndan istifadԥ edilmiúdir.  

Tarixi yaxud genetik-tarixi tԥhlil, “Simurq” AMA-nÕn 25 illik mövcud-

lu÷u ԥrzindԥ zԥngin arxiv materiallarÕndan istifadԥ edԥrԥk, ardÕcÕllÕqla, mԥr-

hԥlԥ-mԥrhԥlԥ, müstԥqil Azԥrbaycan RespublikasÕ ilԥ hԥmyaúÕd olan bu ilk 

qeyri-hökumԥt mԥdԥniyyԥt tԥúkilatÕnÕn tԥúԥkkülü vԥ inkiúafÕ prosesini öy-

rԥnmԥyԥ imkan verdi.  

 “Simurq” AMA-nÕn fԥaliyyԥtinin, kԥmiyyԥt analizi vԥ tԥdqiqatÕn eti-

barlÕlÕ÷ÕnÕ güclԥndirԥn  komponent kimi tԥtbiq edilԥn keyfiyyԥt tԥhlili, mü-

ԥyyԥn tarixi zaman kԥsiyindԥ bu qeyri-hökumԥt tԥúkilatÕnÕn mԥqsԥdlԥrini 

aydÕn vԥ tam baúa düúmԥk vԥ yaradÕcÕ fԥaliyyԥtinin nԥticԥlԥrini qiymԥtlԥn-

dirmԥk imkanÕnÕ verdi. O, tԥúkilatÕn iúinin xarakterik xüsusiyyԥtlԥri vԥ iúinin 

sԥmԥrԥliliyini göstԥrdi.  

Ԥgԥr keyfiyyԥt tԥdqiqatÕ bizԥ müԥyyԥn hadisԥlԥr vԥ nԥticԥlԥrin – semi-

narlar, konfranslar, kitablar, televiziya veriliúlԥri, diskussiyalar, konsepsiya-

lar, hԥmçinin cԥmiyyԥt tԥrԥfindԥn AssosiasiyanÕn iúinin qiymԥtlԥndirilmԥsi 

imkanÕnÕ verdisԥ, keyfiyyԥt tԥhlili isԥ onun fԥaliyyԥtinin bu vԥ ya digԥr mԥz-

munlu elementlԥrinin olmasÕ dԥrԥcԥsini müԥyyԥn etmԥyԥ, bu tԥúkilatÕn 

keyfiyyԥt xarakteristikalarÕna, onun effektiv fԥaliyyԥt qabiliyyԥtinԥ qiymԥt 

vermԥyԥ yardÕm etdi. Bu iki metodun vԥhdԥti bütöv tarixi hadisԥ kimi, 

AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥtinin ikiölçülü qiymԥtlԥndirilmԥsini verdi.  

Funksional tԥhlil “Simurq” AMA-nÕn fԥaliyyԥtinin mԥnasÕnÕ, kredosu-

nu (mԥslԥk, ԥqidԥ) vԥ onun konseptual (ümumi baxÕúlar sistemi) görmԥ qa-

biliyyԥti ilԥ, insanÕn hԥyat fԥaliyyԥti fԥlsԥfԥsi ilԥ müԥyyԥn olunan baúlÕca 

funksional vԥzifԥlԥrini, ԥsas missiyasÕnÕ, tԥúkilat mԥdԥniyyԥtini, tԥúkilatÕn 

mahiyyԥt xarateristikalarÕnÕ aúkar etmԥyԥ imkan yaratdÕ.    

Struktur tԥhlil tԥúkilatÕn strukturunu, onun ԥsas komponentlԥrini, onla-

rÕn daxili ԥlaqԥsini müԥyyԥn etmԥk vԥ qiymԥtlԥndirmԥk, onlarÕn keyfiyyԥt 

vԥ kԥmiyyԥt xarakteristikasÕnÕ aúkar etmԥk, tԥúkilatÕn prinsiplԥri vԥ fԥaliyyԥt 

effektivliyi meyarlarÕnÕ, nailiyyԥtlԥri vԥ nöqsanlarÕnÕ, çԥtinliklԥri vԥ gԥlԥcԥk 

tԥkmillԥúmԥ imkanlarÕnÕ müԥyyԥn etmԥk imkanÕnÕ verdi. 

Antropoloji tԥhlil, canlÕ orqanizm kimi vԥ ölkԥnin ilk qeyri-hökumԥt 

tԥúkilatÕ kimi, “Simurq” Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕnÕn, onun fԥ-

aliyyԥt nԥticԥlԥrinin, hԥmçinin “Simurq” AMA-nÕn mԥdԥni-maarifçilik fԥa-

218 

liyyԥtinin ԥsasÕnÕ qoyanlarÕ, müԥlliflԥri vԥ tԥúkilatçÕlarÕ olan úԥxsiyyԥtlԥrin, 

onlarÕn qabiliyyԥtlԥri, imkanlarÕ vԥ Vԥtԥn qarúÕsÕndakÕ xidmԥtlԥrinin öyrԥ-

nilmԥsi, dԥrk edilmԥsi vԥ qiymԥtlԥndirilmԥsinԥ yardÕm etdi. O hԥmçinin, 

tԥúkilatÕn mԥdԥni ԥnԥnԥlԥrini vԥ onlarÕn gԥnclԥrԥ ötürülmԥsi mexanizmlԥri-

ni, Assosiasiya üzvlԥrinin dünyagörüúünün inkiúaf  mԥ÷zini, dinamikasÕnÕ 

vԥ insan münasibԥtlԥri etikasÕnÕ aúkar etmԥyԥ imkan verdi.   

Psixoqrafik tԥhlil Assosiasiya üzvlԥrinin maraqlarÕnÕ, onlarÕn fikirlԥrini 

vԥ cԥmiyyԥtdԥ davranÕú mԥdԥniyyԥtini düzgün anlama÷a yardÕm etdi. O, 

Assosiasiya üzvlԥrinin, respublikanÕn sosial-mԥdԥni mühiti, Azԥrbaycan 

xalqÕnÕn mԥdԥni dԥyԥrlԥr sistemi, insanlarÕn hԥyat tԥrzi, ԥnԥnԥlԥri, anadan-

gԥlmԥ mԥdԥni keyfiyyԥtlԥri ilԥ úԥrtlԥnԥn motivlԥri vԥ üstünlüklԥrini meyda-

na çÕxarma÷a imkan yaratdÕ.    

Situasiya tԥhlili “Simurq” AMA-nÕn fԥaliyyԥtindԥ güclü vԥ zԥif tԥrԥflԥ-

ri, imkanlarÕ vԥ risklԥri öyrԥnmԥyԥ, hԥmçinin tԥúkilatÕn iúinin effektivliyinԥ 

tԥsir göstԥrԥn konkret situasiyalar vԥ ya dԥyiúԥn úԥraitlԥrin düzgün baúa dü-

úülmԥsinԥ imkan yaratdÕ. 

Demoqrafik tԥhlil AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥtinin statikasÕ vԥ dinamikasÕ-

nÕ onlarÕn demoqrafik ardÕcÕllÕ÷Õnda vԥ bu vԥ ya digԥr úԥraitin tԥsiri altÕnda 

bu göstԥricilԥrin dԥyiúmԥsini öyrԥnmԥk, Assosiasiya üzvlԥrinin yaúÕ, cinsi, 

tԥhsili, gԥlir sԥviyyԥsi, uzunömürlülüyü vԥ digԥr indikatorlarÕ haqqÕnda mԥ-

lumat ԥldԥ etmԥk imkanÕnÕ verdi. 

Analoji qeyri-hökumԥt mԥdԥniyyԥt strukturlarÕnÕn fԥaliyyԥti kon-

tekstindԥ “Simurq” Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕnÕn xarakteri, xü-

susiyyԥtlԥri, nailiyyԥtlԥri, nöqsanlarÕ, oxúarlÕqlarÕ vԥ fԥrqlԥri, fԥaliyyԥt úԥrai-

ti vԥ nԥticԥlԥrinin nԥzԥrdԥn keçirilmԥsi vԥ daha yaxúÕ baúa düúülmԥsi üçün 

tԥrԥfimizdԥn komparativ (müqayisԥli) tԥhlildԥn istifadԥ edilmiúdir. 

Mԥkan tԥhlili AssosiasiyanÕn vԥziyyԥti, cԥmiyyԥtdԥ mövqeyi, ԥlaqԥlԥri-

ni vԥ AzԥrbaycanÕn regionlarÕ vԥ beynԥlxalq tԥúkilatlarla mԥkan münasibԥt-

lԥrini müԥyyԥn etmԥyԥ yardÕm etdi.   

 “Simurq” AMA-nÕn fԥaliyyԥtinin sistemli kulturoloji tԥdqiqi vԥ onun 

daxili inkiúaf qanunauy÷unluqlarÕnÕn düzgün baúa düúülmԥsi mԥqsԥdilԥ, tԥ-

rԥfimizdԥn obyektiv nԥticԥlԥrԥ aparÕb çÕxaran ardÕcÕl mühakimԥlԥrԥ ԥsasla-

nan mԥntiqi tԥhlildԥn dԥ istifadԥ olunmuúdur.  

Motivasiya amillԥrinin tԥhlili tԥsdiq edir ki, AssosiasiyanÕn bütün fԥa-

liyyԥtinin ԥsasÕnÕ: bir tԥrԥfdԥn - milli mԥdԥniyyԥtin ԥnԥnԥvi inkiúafÕnÕn qo-

runmasÕ vԥ yayÕlmasÕ, digԥr tԥrԥfdԥn -  dünyanÕn aparÕcÕ ölkԥlԥrinin innova-

tiv sosial-mԥdԥni inkiúaf tԥcrübԥsinin sistemli kulturoloji tԥhlili vԥ milli in-

kiúaf praktikasÕnda yaradÕcÕ istifadԥsi kimi ikiqat bir motiv tԥúkil edirdi.  

219 

Bu zaman hԥm AzԥrbaycanÕn milli-mԥdԥni inkiúaf tԥlԥbatlarÕ, hԥm dԥ 

Qԥrbin vԥ ùԥrqin qabaqcÕl ölkԥlԥrindԥ müharibԥdԥn sonrakÕ sosial-mԥdԥni 

inkiúaf u÷urlarÕ, dünya kulturologiya elminin nailiyyԥtlԥri vԥ dԥyiúdirici im-

kanlarÕ “Simurq” AMA-nÕn yaradÕlmasÕ üçün güclü stimul olmuúdur. Dünya 

mԥdԥniyyԥti vԥ sivilizasiyasÕ kontekstindԥ Azԥrbaycan cԥmiyyԥtinin inkiúaf 

maraqlarÕ vԥ tԥlԥbatlarÕnÕn ԥsas elmi tԥhlil mühakimԥlԥrindԥn biri – 1988-ci 

ildԥ BMT vԥ YUNESKO tԥrԥfindԥn Mԥdԥniyyԥtin inkiúafÕnÕn Ümumdünya 

Onilliyinin elan edilmԥsi oldu ki, bu, bԥúԥriyyԥtin inkiúafÕnda ruhi mԥdԥniy-

yԥtin baúlÕca rolunun ԥhԥmiyyԥtinin parlaq sübutu idi. 

Bugün AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥti, ԥvvԥlki kimi, onun tԥrԥfindԥn iúlԥnib 

hazÕrlanmÕú tarixilik, mԥntiq vԥ dialektika elmi prinsiplԥri, eyni zamanda 12 

tԥdqiqat metodunun cԥmini ehtiva edԥn sistemli yanaúma ԥsasÕnda qurulur. 

Kulturologiyada ilk dԥfԥ “Simurq” AMA tԥrԥfindԥn Lütfi Zadԥnin qeyri-sԥ-

lis mԥntiq nԥzԥriyyԥsi metodoloji innovasiya qismindԥ istifadԥ edilmiúdir. 

Kulturoloji metodologiya vԥ metodlardan istifadԥ edԥrԥk “Simurq” 

AMA, kulturoloji tԥdqiqatlarÕ, ԥhalinin tԥhsili vԥ maarifini, mütԥxԥssislԥr 

üçün seminarlar, treninqlԥr, dԥyirmi masalar vԥ konfranslarÕ, dԥrs vԥsaitlԥri, 

kitablar, broúürlԥri, “Simurq” Beynԥlxalq kulturoloji jurnalÕnÕ, televiziya vԥ 

radio çÕxÕúlarÕnÕ daxil edԥn elmtutumlu layihԥlԥri hԥyata keçirir. Assosiasi-

yanÕn elmi nԥticԥlԥri arasÕnda – “kulturoloji piramida” universal metodu, 

“mԥdԥniyyԥtin elmi tԥrifi”, “mԥdԥni insan”, “mԥdԥni inkiúaf amillԥri”, “mԥ-

dԥniyyԥt sosial sistem kimi”, “mԥdԥniyyԥtin effektivliyi”, “idarԥetmԥ 

effektivliyi”, “sosial-mԥdԥni tԥrԥqqi effektivliyi”, “insan kapitalÕ inkiúaf 

edԥn sistem kimi” vԥ digԥr bu kimi innovativ formullar vԥ anlayÕúlarÕ qeyd 

etmԥk lazÕmdÕr. 

AssosiasiyanÕn kulturoloji metodologiyasÕ vԥ onun tԥrԥfindԥn yaradÕl-

mÕú “kulturologiya piramidasÕ” universal metodu, davamlÕ inkiúaf maraqla-

rÕnda insanÕn hԥyat fԥaliyyԥti mԥdԥniyyԥtinin müxtԥlif sahԥlԥrinin hԥm vԥ-

ziyyԥtinin, hԥm dԥ imkanlarÕnÕn tԥdqiqi üçün effektiv oldu. Onlar tԥdqiqat 

predmeti, onun mahiyyԥti, xüsusiyyԥtlԥri vԥ inkiúaf qanunlarÕ haqqÕnda daha 

dol÷un mԥlumat alma÷a, qoyulmuú vԥzifԥlԥrin daha yaxúÕ hԥllinԥ, gԥlԥcԥyin 

müsbԥt obrazÕ vԥ proqnozlarÕnÕn iúlԥnib hazÕrlanmasÕna yardÕm edԥn tԥdqi-

qat metodlarÕ vԥ idarԥçilik texnologiyalarÕnÕn cԥmini seçmԥyԥ imkan verirdi. 

Universal metodun yüksԥk effekti, tarixԥn inkiúaf etmiú dinamik, qarúÕlÕqlÕ 

ԥlaqԥli sosial sistem kimi, mԥdԥniyyԥtin  müxtԥlif tԥkamül vԥ inqilabi kom-

ponentlԥrini öyrԥnmԥyԥ imkan verԥn sistemli yanaúmanÕn üstünlüklԥrindԥn 

istifadԥ etmԥk sayԥsindԥ ԥldԥ edilir. Bu metod funksiyalarÕn, daxili vԥ xarici 

ԥlaqԥlԥrin, bir-birindԥn asÕlÕ mԥqsԥdlԥrin vԥ ümumi inkiúaf vektorunun, sis-

220 

temin yüksԥk keyfiyyԥtini vԥ davamlÕlÕ÷ÕnÕ tԥmin edԥn resurslar vԥ texnolo-

giyalarÕn aydÕn úԥkildԥ müԥyyԥn edilmԥsinԥ sԥbԥb olur. O, sosial-mԥdԥni 

prosesin daimi vԥ dԥyiúԥn kԥmiyyԥtlԥrinin ölçülmԥsinԥ, ictimai tԥrԥqqi ma-

raqlarÕnda innovativ inkiúaf imkanlarÕnÕn aúkar edilmԥsinԥ vԥ mԥdԥniyyԥtin 

tԥdqiq olunan sahԥsindԥ istifadԥsinԥ yardÕm edir. 

Mövcud oldu÷u bütün dövr ԥrzindԥ “Simurq” AMA cԥmiyyԥtdԥ uni-

versal elmi biliklԥr, dԥyԥrlԥr vԥ insanÕn hԥyat fԥaliyyԥti texnologiyalarÕnÕn 

tԥkmillԥúdirilmԥsi vԥ milli insan kapitalÕnÕn inkiúafÕ üçün mühüm ԥhԥmiyyԥt 

kԥsb edԥn yüksԥk ruhi mԥdԥniyyԥt standartlarÕnÕn istehsalÕ vԥ yayÕlmasÕ tari-

xi prosesinin fԥal iútirakçÕsÕ olma÷a sԥy göstԥrmiúdir. Onun tԥrԥfindԥn hazÕr-

lanan, ölkԥdԥ vԥ xaricdԥ yayÕlan nԥúrlԥr, keçirilԥn mühazirԥlԥr vԥ seminarlar 

respublikada yüksԥk mԥdԥniyyԥtli insanlarÕn “istehsalÕ” vԥ “tԥkrar istehsa-

lÕ”na, tԥhsilli vԥ úüurlu vԥtԥndaúlarÕn formalaúmasÕna, “biliklԥr cԥmiyyԥti” 

vԥ “üçüncü sektor”un inkiúafÕna yardÕm etmiúdir. “Simurq” AMA-nÕn iúlԥ-

yib hazÕrladÕ÷Õ kulturoloji konsepsiyalar, formullar, tԥriflԥr vԥ terminlԥr, in-

novativ kulturoloji tԥdqiqat metodologiyasÕ vԥ metodlarÕ Azԥrbaycan cԥmiy-

yԥtinin “ruhi istehsalÕ” vԥ mԥdԥni sԥrvԥtinin bir hissԥsi olmuúdur. 

 “Simurq” AMA-nÕn tԥdqiqat nԥticԥlԥrinin yayÕm co÷rafiyasÕ onunla 

tԥmin edilir ki, onun nԥúr etdirdiyi monoqrafiyalar – BMT, YUNESKO, 

ABù, Rusiya, Almaniya, Fransa, Yaponiya, Çin, Birlԥúmiú KrallÕq, Norveç, 

Bolqariya, Avstriya, MacarÕstan, Estoniya vԥ digԥr ölkԥlԥrin kitabxanalarÕn-

da istifadԥ olunur. Assosiasiya tԥrԥfindԥn formulԥ edilmiú vԥ beynԥlxalq 

konfranslarda bԥyԥnilmiú – qloballaúma, sürԥtli dԥyiúikliklԥr vԥ zamanÕn ça-

÷ÕrÕúlarÕ úԥraitindԥ mԥdԥniyyԥtlԥrin dialoquna, “Homo Sapiens” tipli insan-

dan “Homo culturalis” tipli insana keçidԥ yardÕm edԥn effektiv metod kimi, 

insanlarÕn akkulturasiyasÕ vԥ inkulturasiyasÕ beynԥlxalq proqramlarÕnÕn iúlԥ-

nib hazÕrlanmasÕ vԥ reallaúdÕrÕlmasÕ ideyasÕ dünya mԥdԥniyyԥti üçün inno-

vativ xarakterԥ malikdir.  

AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥtinin nԥticԥ etibarilԥ sԥmԥrԥliliyi peúԥkarlÕqla, 

qoyulmuú mԥqsԥdlԥr, vԥzifԥlԥr, istiqamԥtlԥr vԥ iú prioritetlԥri ilԥ, eyni za-

manda Vԥtԥnin rifahÕ naminԥ vicdanlÕ vԥ tԥmԥnnasÕz yaradÕcÕ ԥmԥklԥ úԥrtlԥ-

nirdi. Gԥlԥcԥyin müsbԥt obrazÕnÕ vԥ AzԥrbaycanÕn ruhi mԥdԥniyyԥtinin xü-

susiyyԥtlԥrini ԥldԥ rԥhbԥr tutaraq, kulturologiya elminin sistemli yanaúmasÕ 

vԥ nailiyyԥtlԥrinԥ ԥsaslanaraq, bütün bu illԥr ԥrzindԥ Assosiasiya bilik, dԥr-

rakԥ, gözԥl hisslԥr vԥ güclü iradԥ ilԥ zԥnginlԥúmiú yüksԥk mԥdԥniyyԥtli in-

sanlarÕn formalaúmasÕna yardÕm etmԥyԥ çalÕúmÕúdÕr. O, müxtԥlif profilli mü-

tԥxԥssislԥrin, yaúlÕ ԥhalinin, gԥnclԥrin vԥ uúaqlarÕn hԥyat fԥaliyyԥti texnolo-

giyalarÕ vԥ proseslԥrinin tԥkmillԥúdirilmԥsi, dünya sivilizasiyasÕnÕn qlobal-

221 

laúma vԥ permanent ça÷ÕrÕúlarÕ úԥraitindԥ respublikanÕn sosial-mԥdԥni inki-

úaf motivasiyasÕ üçün yeni energetik imkanlar açan úüurun mütԥrԥqqi dԥyi-

úikliyinԥ yardÕm etmԥyԥ sԥy göstԥrmiúdir. AssosiasiyanÕn mühüm dinamik 

inkiúaf gücü, onun mԥdԥni tԥúԥbbüslԥrinin daúÕyÕcÕsÕ vԥ tԥúkilatçÕsÕ, yaúlÕ nԥ-

sil nümayԥndԥlԥri ilԥ yanaúÕ, universal kulturoloji biliklԥrin inkiúaf etdiril-

mԥsi vԥ yayÕlmasÕnda fԥal iútirak edԥn vԥ cԥmiyyԥtin geniú tԥbԥqԥlԥrinin ru-

hi mԥdԥniyyԥtinԥ pozitiv tԥsir göstԥrԥn gԥnclԥr idi.  

 “Simurq” AMA-nÕn fԥaliyyԥti üçün xarakterik olan mühüm xüsusiy-

yԥt, hԥll olunan problemlԥrin tԥhlilinԥ AzԥrbaycanÕn sosial-mԥdԥni inkiúaf 

tԥlԥbatlarÕ kontekstindԥ sistemli elmi yanaúma idi. Bu innovativ yanaúma, 

zamanÕn ça÷ÕrÕúlarÕ ilԥ diktԥ olunan vԥ sivilizasiyanÕn inkiúaf qanunauy÷un-

luqlarÕ vԥ dünya kulturoloji fikir nailiyyԥtlԥrinin hesaba alÕnmasÕna ԥsasla-

nan konsepsiyalarÕn iúlԥnib hazÕrlanmasÕnda, mԥqsԥdlԥrin qoyuluúunda, 

strategiyalarÕn hazÕrlanmasÕ vԥ qԥrarlarÕn qԥbulunda öz tԥcԥssümünü tapÕrdÕ. 

O, mövcud resurslarÕn, müsbԥt vԥ mԥnfi amillԥrin vԥ fԥaliyyԥt nԥticԥlԥrinin 

tԥhlilini, hadisԥlԥr, faktlar vԥ qԥrarlarÕn elmi úԥrhini, hԥmçinin qoyulmuú 

mԥqsԥdlԥrԥ nail olunmasÕ vԥ “Simurq” AMA-nÕn missiyasÕnÕn hԥyata keçi-

rilmԥsini tԥmin edԥn daha effektiv fԥaliyyԥt formalarÕnÕn situativ seçimini 

özündԥ ehtiva edirdi. Bu zaman intellektual yaradÕcÕlÕq mԥhsullarÕ, Assosia-

siyanÕn, bir qayda olaraq, novator xarakterԥ malik monoqrafiyalarÕ vԥ dԥrs 

vԥsaitlԥri yalnÕz respublika alimlԥri, siyasԥtçilԥri, müԥllimlԥri vԥ tԥlԥbԥlԥri 

tԥrԥfindԥn geniú surԥtdԥ istifadԥ edilmirdi, hԥm dԥ xarici ölkԥlԥrdԥ müsbԥt 

mԥnimsԥnilirdi. Belԥ ki, 2000-ci illԥrdԥ strukturuna vԥ mԥzmununa görԥ ilk 

dԥfԥ “Simurq” AMA tԥrԥfindԥn hazÕrlanmÕú, cԥmdԥ “kulturoloji üçlüyü” 

tԥúkil edԥn fundamental kulturoloji ԥsԥrlԥr üç beynԥlxalq akademiya tԥrԥfin-

dԥn tanÕnmÕúdÕr. Eyni zamanda bu ԥsԥrlԥr BMT, YUNESKO, Avropa ùura-

sÕ, Rusiya, Almaniya, Fransa, Avstriya, Çin, Yaponiya, Kuba vԥ dünyanÕn 

digԥr ölkԥlԥrinin kitabxanalarÕnda istifadԥ olunma÷a baúlanmÕúdÕr.   

”Simurq” AMA-nÕn bir çox layihԥlԥri innovativ xarakter daúÕyÕr vԥ “ilk 

dԥfԥ” niúanԥsi ilԥ hԥyata keçirilirdi. Assosiasiya tԥrԥfindԥn ilk dԥfԥ Azԥrbay-

canda Dünya Mԥdԥniyyԥti Beynԥlxalq Universitetinin yaradÕlmasÕ modeli iúlԥ-

nib hazÕrlanmÕú, milli vԥ dünya mԥdԥniyyԥti vԥ sivilizasiyasÕnÕn tarixi vԥ nԥzԥ-

riyyԥsi mԥsԥlԥlԥrinԥ hԥsr olunmuú “Simurq” Beynԥlxalq kulturoloji jurnalÕ 

respublikada ilk dԥfԥ nԥúr olunma÷a baúlanmÕúdÕr. Respublikada intellektual 

vԥ etik mԥdԥniyyԥtin inkiúafÕna yardÕm mԥqsԥdilԥ, alimlԥr, müԥllimlԥr, tԥlԥbԥ-

lԥr, mütԥxԥssislԥr, incԥsԥnԥt xadimlԥri, siyasԥtçilԥr vԥ mԥmurlar, hԥmçinin 

ԥhalinin müxtԥlif kateqoriyalarÕ vԥ “Simurq” AMA-nÕn gԥnclԥri üçün respubli-

kada ilk dԥfԥ “Mԥdԥniyyԥt vԥ cԥmiyyԥt” ümumi adÕ altÕnda respublika  vԥ 

222 

beynԥlxalq konfranslar vԥ seminarlar keçirilmԥyԥ baúlandÕ. AssosiasiyanÕn 

mövcud oldu÷u zaman ԥrzindԥ Azԥrbaycan Milli Elmlԥr AkademiyasÕ, ali 

mԥktԥblԥr, muzeylԥr, respublika nazirliklԥri vԥ idarԥlԥrinin istehsal resursla-

rÕndan istifadԥ etmԥklԥ, elm, tԥhsil, incԥsԥnԥt vԥ iqtisadiyyatÕn müxtԥlif sa-

hԥlԥlԥrinin ekspertlԥri, hԥmçinin xarici mütԥxԥssislԥr vԥ diplomatlarÕn iútira-

kÕ ilԥ 300-dԥn artÕq kulturoloji seminarlar, konfransalr, dԥyirmi masalar ha-

zÕrlanmÕú vԥ keçirilmiúdir. Alimlԥr, müԥllimlԥr, mütԥxԥssislԥr, incԥsԥnԥt xa-

dimlԥrinin, mԥmurlarÕn, KøV, QHT, yaradÕcÕ ittifaqlarÕn üzvlԥri vԥ istedadlÕ 

gԥnclԥrin iútirak etdiyi bu seminarlar haqqÕnda informasiya, respublika vԥ 

xarici ölkԥlԥrin ԥhalisinin geniú ԥhatԥ edilmԥsi ilԥ, kütlԥvi informasiya vasi-

tԥlԥri vԥ internet sԥhifԥlԥrindԥ yayÕlÕrdÕ. 

RespublikanÕn çoxmilyonlu televiziya tamaúaçÕlarÕ vԥ diaspor üçün 

Azԥrbaycan dövlԥt televiziyasÕnda 2010-2014-cü illԥrdԥ ilk dԥfԥ, elm, tԥhsil, 

idarԥetmԥ, incԥsԥnԥt, iqtisadiyyat, siyasԥt, turizm, beynԥlxalq münasibԥtlԥr 

sahԥsindԥ vԥ insanÕn hԥyat fԥaliyyԥti mԥdԥniyyԥtinin digԥr sahԥlԥrindԥ 

ekspertlԥrin iútirakÕ ilԥ “ødrak” stasionar kulturoloji veriliúi aparÕlmÕúdÕr. 

Respublikada vԥ xaricdԥ yüksԥk reytinqԥ malik bu veriliúlԥr, cԥmiyyԥtin 

vԥ AzԥrbaycanÕn ayrÕ-ayrÕ vԥtԥndaúlarÕnÕn akkulturasiyasÕ vԥ inkulturasi-

yasÕna, xalqÕn intellektual vԥ etik mԥdԥniyyԥtinin tԥrԥqqisinԥ, baúlÕca milli 

sԥrvԥtin – insan kapitalÕnÕn formalaúmasÕ vԥ inkiúafÕna ciddi töhfԥ olmuú-

dur. Özünün 20 ildԥn artÕq yaradÕcÕ fԥaliyyԥti dövründԥ Assosiasiya, milli 

mԥdԥniyyԥtin modernlԥúdirilmԥsi, kulturologiya elmi, tԥhsili vԥ maarifinin 

inkiúafÕna yönԥldilmiú mԥdԥni tԥúԥbbüslԥr vԥ elmi ԥsaslanmÕú kulturoloji 

tövsiyԥlԥrlԥ dԥfԥlԥrlԥ çÕxÕú etmiúdir. Respublikada kulturologiya sahԥsindԥ 

namizԥdlik vԥ doktorluq dissertasiyalarÕnÕn müdafiԥsi üzrԥ ùuranÕn yara-

dÕlmasÕ tԥúԥbbüsü dԥ ona mԥxsusdur. 

Azԥrbaycan cԥmiyyԥti tԥrԥfindԥn mԥdԥniyyԥt fenomeninin getdikcԥ ar-

tan elmi anlamÕ, onun strukturu, funksiyalarÕ, xüsusiyyԥtlԥri, qanunauy÷un-

luqlarÕ, texnologiyalarÕnÕ, baúlÕca hԥrԥkԥtverici qüvvԥlԥri vԥ qeyri-mԥhdud 

kreativ imkanlarÕnÕ bilmԥ – insanlarÕn hԥyatÕnÕn effektivliyini vԥ keyfiyyԥti-

ni dԥfԥlԥrlԥ artÕrÕr, Azԥrbaycan xalqÕnÕn intellektual vԥ etik mԥdԥniyyԥtinin 

sԥviyyԥsini, beynԥlxalq nüfuzunu yüksԥldir. “Simurq” AMA fԥxr edԥ bilԥr 

ki, 2000-ci illԥrdԥ özünün kulturoloji tԥdqiqatalrÕ ilԥ o, Azԥrbaycan Respub-

likasÕnÕn milli dövlԥt idarԥçiliyi sisteminin formalaúdÕrÕlmasÕ ilԥ ba÷lÕ stra-

teji dövlԥt vԥzifԥsinin hԥllinԥ layiqli töhfԥ vermiúdir.  

AssosiasiyanÕn elmi nüfuz vԥ beynԥlxalq mԥdԥni ԥlaqԥlԥr arealÕ (yayÕlma 

sahԥsi) bizi sevindirmԥyԥ bilmԥz. XatÕrlatmaq kifayԥtdir ki, Assosiasiya nüma-

yԥndԥlԥrinin 1991-ci ildԥ Kosta-Rikaya sԥfԥri, onlar tԥrԥfindԥn Azԥrbaycan xal-

223 

qÕnÕn zԥngin ruhi mԥdԥniyyԥt nailiyyԥtlԥri vԥ dԥyԥrlԥrinin tԥbli÷i, - bu uzaq 

Mԥrkԥzi Amerika ölkԥsinin AzԥrbaycanÕn dövlԥt müstԥqilliyini ilk tanÕyan öl-

kԥlԥrdԥn biri olmasÕna yardÕm etdi. “Simurq” Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt Assosia-

siyasÕnÕn üzvlԥri fԥxr etmԥyԥ bilmԥzlԥr ki, xalqÕmÕzÕn vԥ dövlԥtimizin tarixi nai-

liyyԥtlԥrinin bu beynԥlxalq tanÕnmasÕnda AssosiasiyanÕn, xalq diplomatiyasÕ sa-

hԥsindԥ onun vԥtԥnpԥrvԥr sԥylԥrinin dԥ müԥyyԥn rolu olmuúdur. 

 “Simurq” AMA-nÕn elmi strategiyasÕnÕn hazÕrlanmasÕ vԥ reallaúdÕrÕl-

masÕnda AssosiasiyanÕn rԥyasԥt heyԥti üzvlԥri, ekspertlԥri vԥ fԥallarÕna, 

hԥmçinin Azԥrbaycan Kulturoloqlar Cԥmiyyԥtinin üzvlԥrinԥ – alimlԥr, mü-

ԥllimlԥr, mütԥxԥssislԥr, incԥsԥnԥt xadimlԥri, hԥkimlԥr, jurnalistlԥr, artistlԥrԥ, 

tԥlԥbԥ gԥnclԥrԥ mԥxsusdur. Müxtԥlif illԥrdԥ Milli Elmlԥr AkademiyasÕnÕn 

akademiklԥri vԥ müxbir üzvlԥri – Eldar Salayev, Asԥf Nadirov, Maqsud 

Ԥliyev, Tofiq Ԥliyev, Fuad QasÕmzadԥ, Urxan Ԥlԥkbԥrov, MikayÕl 

Useynov, Bԥkir Nԥbiyev, Aslan Aslanov, øqrar Ԥliyev, Kԥrim Kԥrimov, Ra-

sim Ԥfԥndiyev, Mahmud Kԥrimov, Cԥmil Quliyev, Tofiq Na÷Õyev, Ziyad 

Sԥmԥdzadԥ, Nizami Cԥfԥrov, Rԥna Mԥmmԥdova, beynԥlxalq elmlԥr aka-

demiyalarÕnÕn akademiklԥri – Arif Ԥziz, Fuad Salayev, Namiq øsmayÕlov, 

Ramiz øsgԥndԥrov, ùahlar Ԥsgԥrov, diplomat Rԥsul Mԥlikov, ilahiyyatçÕ Ha-

cÕ Sabir Hԥsԥnli, politoloq Svetlana Bayramova, ԥmԥkdar mԥdԥniyyԥt iúçilԥ-

ri – Namiq Hüseynov, Rafiq KaúanlÕ, ԥmԥkdar müԥllim Tahir Behbudov, 

xalq rԥssamlarÕ – KazÕm KazÕmzadԥ, A÷aԥli øbrahimov, xalq úairlԥri – Nԥri-

man Hԥsԥnzadԥ, Nԥbi Xԥzri, xalq artisti Vasif Babayev, professorlar – Ԥli 

Rԥcԥbli, Solmina Dadaúova, Ԥli Abbasov, Faiq Ԥlԥsgԥrov, Rafiq Y. Ԥliyev, 

Rԥfael Mԥmmԥdov, Hüseyna÷a Hüseynov, Rafiq Zeynalov, Cahangir Qԥh-

rԥmanov, Rԥhim Rԥhimov, Camo HacÕnski, Azad Abbaszadԥ, Rövúԥn Sal-

manzadԥ, Hicran Hüseynova, Elmira Süleymanova, Hԥbib Zԥrbԥliyev, Bԥh-

ruz Abdullayev, øsrafil øsrafilov, Tofiq Rzayev, Fԥrman øsmayÕlov, Eldar 

Abbaszadԥ, Kamil Sԥlimov, Oqtay Ԥfԥndiyev, Fԥqan Ԥliyev, Ԥsԥdulla Qur-

banov, Elman Nԥsirov, Oqtay Ԥliyev, Musa Quliyev, Oqtay Abasquliyev, 

dosentlԥr – Sevda Ԥlizadԥ, Ԥli Mԥsimov, Firudin Ԥhmԥdov, Fidan Fԥrԥco-

va, Mübariz SüleymanlÕ, Taliyԥ Mԥmmԥdova, Firdövsiyԥ Ԥhmԥdova, Mus-

tafa øsgԥndԥrzadԥ, AssosiasiyanÕn departament rԥhbԥrlԥri – Anar Cԥfԥrov, 

Tamerlan Dԥmirbԥyli, “Simurq” AMA-nÕn mԥtbuat katibi ùԥlalԥ Kԥsԥmԥnli, 

gԥnc kulturoloqlar – Vüqar Kԥrimli, Ceyhun Rzayev vԥ b. AssosiasiyanÕn 

tԥsis edilmԥsi, tԥúԥkkülü vԥ inkiúafÕnda pozitiv rol oynamÕúlar. Assosiasiya-

nÕn yaradÕlmasÕnÕn tԥúԥbbüskarlarÕ arasÕnda – Cavid Kԥrimov, Ԥli Rԥcԥbli, 

Aqil Ԥhmԥdzadԥ, Heydԥr Mԥmmԥdԥliyev, Mirhԥmzԥ Ԥfԥndiyev, Zaur Kԥ-

sԥmԥnli, Namiq Sԥfԥrԥliyev, Asif Ԥliyev, Rԥfael Ԥlԥkbԥrov var idi.  

224 

“Simurq” AMA-nÕn yaradÕcÕ fԥaliyyԥtini qiymԥtlԥndirԥrkԥn, onun 

vitse-prezidentlԥri – Maqsud Ԥliyev, Asԥf Nadirov, Arif Ԥziz, KazÕm Ka-

zÕmzadԥ, Urxan Ԥlԥkbԥrov, Sevda Ԥlizadԥ, Fuad QasÕmzadԥ, Tofiq Na-

÷Õyev, Rԥsul Mԥlikov, HacÕ Sabir Hԥsԥnli, Namiq Hüseynov, Rafiq Y. 

Ԥliyev, Oqtay Rԥcԥbov, Rauf Muqimov, Namiq øsmayÕlov vԥ b. xidmԥtlԥ-

rini xüsusi qeyd etmԥk istԥrdik. AssosiasiyanÕn tԥúԥkkül tapmasÕnda vԥ 

onun iúinin tԥúkilindԥ - Cavid Kԥrimov, Yaqub Kԥrimov, Valeri Ԥfԥn-

diyev, Fԥrid Mԥmmԥdov, Etibar Dԥmirov, Sevda Ԥlizadԥ, Vladislav 

øqnatyev, Gülnarԥ A÷ayeva, Sԥmԥn øtkin, Leonid MuzÕkantski, AydÕn Ka-

zÕmzadԥ, Namiq Hüseynov, A÷azԥki Mԥlikov, Anar Cԥfԥrov, Tamerlan 

Dԥmirbԥyli, ùԥlalԥ Kԥsԥmԥnli, Hԥmidԥ Quliyeva, Elqar Ba÷Õrov, Timur 

Süleymanzadԥ, Arif Ԥsgԥrov, Elnur Süleymanov, Lalԥ Mԥmmԥdsalahova, 

Samirԥ Abdullayeva vԥ b. daha fԥal rol oynamÕúlar.  

AssosiasiyanÕn tԥdbirlԥrinin hazÕrlanmasÕ vԥ keçirilmԥsindԥ - Rauf Mu-

qimov, Hafiz Osmanov, Lalԥ Abbasova, Fԥridԥ Mԥmmԥdova, Aydan Abba-

sova, øradԥ Rԥhimli, Sԥbinԥ Qafarova, Tԥmkin Mԥmmԥdov, Fԥqan Ԥsgԥrov, 

Rza Ԥliyev, Emilya Osmanova, Samir Mustafayev, øsmayÕl øsmayÕlov, 

Zemfira øsmayÕlova, Rafiq Seyidzadԥ, Zülfü Rzayev, Nadir Quliyev, Faiq 

Abbasov, Mehman Kԥrimov, Marta Novruzova, Nurulla Soytürk, Xԥyalԥ 

Mԥmmԥdova, Rizvan Ԥliyev, Ԥbülfԥz Namazov, Anar Dadaúzadԥ, Kamran 

Mԥmmԥdov, Sԥba Ԥliyeva, Nilufԥr Ԥhmԥdova, Vüsal Mԥsimli, Cԥmilԥ Kԥ-

rimli, Yavԥr Qulusoy, Cavidan Abdullayev vԥ baúqalarÕnÕn az ԥmԥyi olma-

mÕúdÕr. Son illԥrdԥ AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥti vԥ onun nailiyyԥtlԥrinin tԥbli-

÷indԥ - Samirԥ Mirba÷Õrzadԥ, Afԥt øslam, øradԥ Ԥliyeva, Ԥbülfԥz Babazadԥ, 

Fԥridԥ Mirba÷Õrzadԥ vԥ baúqalarÕ da fԥal iútirak etmiúlԥr. OnlarÕn bir çoxu 

sonralar öz qeyri-hökumԥt tԥúkilatlarÕnÕ yaratmÕúlar. Mԥsԥlԥn, 90-cÕ illԥrin 

ԥvvԥlindԥn AssosiasiyanÕn tԥsis edilmԥsindԥ çox ԥmԥk sԥrf edԥn Yaqub Kԥ-

rimov sonradan onun tԥrԥfindԥn yaradÕlmÕú “Azԥrbaycan- Finlandiya” Asso-

siasiyasÕnÕn prezidenti oldu.

45

 

Rԥssamlar vԥ fotoqraflar – Arif Ԥziz, Ruslan Hüseynov, Emin TalÕúxa-

nov, Fuad Salayev, A÷aԥli øbrahimov, øsmayÕl Mԥmmԥdov, Ԥúrԥf Heybԥtov, 

Rizvan Mirqԥdizadԥ, Bahadur Cԥfԥrov, Mir-Teymur Mԥmmԥdov, Fԥridԥ 

Mԥmmԥdova; mütԥxԥssislԥr – Rüfԥt Ԥliyev, Namiq Heydԥrov, Cԥmilԥ Sԥt-

tarova, Namiq Nԥcԥfov, Vasif Babayev, hԥkimlԥr – Solmaz Vԥliyeva, Xuda-

yar Mustafayev, Xanlar Hԥsԥnov; musiqiçi vԥ mü÷ԥnnilԥr – Fidan vԥ Xura-

                                                            

45

 1999-cu ildԥ Yaqub Kԥrimov “I dԥrԥcԥli FinlandiyanÕn ùir Cԥngavԥri” Milli ordeni ilԥ 

tԥltif edilmiúdir.  

225 

man QasÕmova, Natavan ùeyxova, øsfar Sarabski, Rafiq Seyidzadԥ, Akif, 

Teymur vԥ Humay  Süleymanbԥyli, Cavan ZeynallÕ, Ramil QasÕmov, Tofiqԥ 

Babayeva, Leyla Nԥzԥrli, Yelena vԥ Marina Boqoyevskaya vԥ baúqalarÕ  

Assosiasiya üçün bir çox faydalÕ iúlԥr görmüúlԥr. 

 “Simurq” AMA-nÕn tԥúԥkkül tapmasÕ vԥ fԥaliyyԥtinin inkiúafÕ üçün 

Azԥrbaycan Elmlԥr AkademiyasÕ vԥ onun institutlarÕnÕn, bir sÕra dövlԥt mü-

ԥssisԥlԥri, muzeylԥr, ali mԥktԥblԥr, mԥrkԥzlԥr, xԥstԥxanalar, mԥktԥblԥr, 

kompaniyalar, fondlar vԥ sԥfirliklԥrin rԥhbԥrlԥrinin mԥnԥvi dԥstԥyi mühüm 

ԥhԥmiyyԥtԥ malik idi. OnlarÕn arasÕnda: Milli Elmlԥr AkademiyasÕnÕn 

keçmiú vitse-prezidenti, akademik Eldar Salayev, keçmiú xarici iúlԥr naziri 

Hüseyna÷a SadÕqov, Mԥtbuat  üzrԥ Dövlԥt Komitԥsinin keçmiú sԥdri Rԥúid 

Mahmudov, mԥdԥniyyԥt nazirinin keçmiú müavinlԥri – Zülfüqar Fԥrzԥliyev 

vԥ Fԥrԥh ùԥkinskaya, mԥdԥniyyԥt vԥ turizm naziri Ԥbülfԥs Qarayev vԥ digԥr 

siyasԥtçilԥr var idi. Bu siyahÕda – Asԥf Nadirov, Cahangir Qԥhrԥmanov, Ka-

zÕm KazÕmzadԥ, Mahmud Kԥrimov, Sevda Ԥlizadԥ, Rafiq Zeynalov, Faiq 

Ԥlԥsgԥrov, Nizami Cԥfԥrov, Tofiq Na÷Õyev, Arif Mehdiyev, øsrafil øsrafilov, 

HacÕ Sabir Hԥsԥnli, Rafiq Y. Ԥliyev, Oqtay Rԥcԥbov, Könül Abidova, Eldar 

Qorin, Zemfira Mԥmmԥdova vԥ digԥr tanÕnmÕú alimlԥrin vԥ mütԥxԥssislԥrin 

adlarÕnÕ çԥkmԥk olar. AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥt göstԥrmԥsi üçün – Tariyel 

Mԥmmԥdov, Per Ulvevadet, Vaqif Xԥlilov, Vahid Nadirli, Olav Berstdad, 

Rafiq Y. Ԥliyev, Fԥrhad Abbasԥli, Tofiq Rzayev, Natiq A÷azadԥ, Elzad 

øzzԥtdüst, Rafiq Cԥfԥrov, Rafael Quliyev, Akif Kԥrimov, Samir Qurbanov, 

Reyhan Hüseynova, Adil Abdullayev, Nazim Abdullayev, A÷adaim Ԥlԥk-

bԥrov vԥ baúqalarÕnÕn sponsorluq dԥstԥyi böyük ԥhԥmiyyԥtԥ malik idi. 

Azԥrbaycan mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕna vԥ “Simurq” AMA-nÕn yaradÕcÕ 

fԥaliyyԥtinin mԥnԥvi dԥstԥklԥnmԥsinԥ yardÕmda xarici dövlԥtlԥrin vԥtԥndaú-

larÕ ԥhԥmiyyԥtli rol oynamÕúlar. Azԥrbaycan mԥdԥniyyԥtinԥ verdiklԥri yük-

sԥk qiymԥtԥ, “Simurq” AMA-nÕn fԥaliyyԥtinԥ göstԥrdiklԥri diqqԥtԥ vԥ onun-

la ԥmԥkdaúlÕ÷a görԥ - Paolo Lembo, Plutarko Ernandes, Per Ulvevadet, 

Arturo Robles, Olav Berstad, Mixael ùmunk, Valter ùoniya, Yaspers Vik, 

Steyn øversen, Fԥrrux ԥl-Hԥvari, Aleksandr Zapesotski, Kirill Razloqov, 

Eliezer Yotvatt, Pyer Qinyut, Tomas Yanq, Lütfi Zadԥ, Svetlana BondÕreva, 

Ԥbdülqԥdir Qarao÷lan, Olqa Astafyeva, San Myon Mun, Çunq Xvan Kyak, 

Vaqif Namazov, Ronald Yanq, Dmitri Spivak, Tac Hamad, Çjan Siyun, Çjan 

Yanyan, Marqarita Kosta, Ԥnvԥr ùeyxov, Ömԥr Medina vԥ digԥr xarici alim-

lԥr, ictimai xadimlԥr vԥ diplomatlar AssosiasiyanÕn fԥxri üzvlԥri seçilmiúlԥr. 

Biz - Paolo Lembo, Per Ulvevadet, Plutarko Ernandes, Arturo Robles, Olav 

Berstad, Sten øversen, Ronald Yanq, Çjan Siyun, Ԥnvԥr ùeyxov, Marqarita 

226 

Kosta, Çjan Yanyan, Hԥsԥn Hami, Adel Dԥrviú, Ömԥr Medina vԥ digԥr úԥx-

siyyԥtlԥrԥ dԥstԥyԥ vԥ ԥmԥkdaúlÕ÷a görԥ xüsusilԥ minnԥtdarÕq.  

Assosiasiya fԥxr edir ki, onun üzvlԥri arasÕnda bԥstԥkarlar, musiqiúünaslar, 

heykԥltԥraúlar, rԥssamlar, rejissorlar, úairlԥr, musiqiçilԥr, mü÷ԥnnilԥr vԥ Azԥr-

baycan bԥdii mԥdԥniyyԥtinin digԥr nümayԥndԥlԥri vardÕr ki, onlardan bir çoxla-

rÕ öz istedadÕ vԥ nailiyyԥtlԥri ilԥ ölkԥdԥ vԥ xaricdԥ yaxúÕ tanÕnÕrlar. OnlarÕn bir 

çoxu tԥrԥfindԥn yaradÕlan bԥdii vԥ musiqi ԥsԥrlԥri, kitablar, úԥkillԥr, heykԥllԥr, 

qrafik iúlԥr, filmlԥr, fotolar vԥ digԥr incԥsԥnԥt nümunԥlԥri Azԥrbaycan mԥdԥ-

niyyԥtini parlaq, yaddaqalan obrazlarla zԥnginlԥúdirmiúdir. OnlarÕn arasÕnda 

Arif Mԥlikov, Ömԥr Eldarov, Arif Ԥziz, Fuad Salayev, A÷aԥli øbrahimov, Vasif 

Babayev, øsmayÕl Mԥmmԥdov, Mir-Teymur Mԥmmԥdov, Ԥúrԥf Heybԥtov vԥ 

bir çox baúqalarÕnÕn adlarÕnÕ çԥkmԥk olar.  

Xüsusi olaraq, Azԥrbaycanda úԥhԥrsalma mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕnda 

mühüm rol oynayan Azԥrbaycan heykԥltԥraúlarÕnÕn ԥsԥrlԥrini ayrÕca qeyd 

etmԥk lazÕmdÕr. Xüsusi ustalÕq vԥ ԥhval-ruhiyyԥ ilԥ, öz ԥsԥrlԥrini canlandÕr-

maq bacarÕ÷Õ ilԥ, “Simurq” AMA-nÕn fԥxri üzvü, akademik Ömԥr Eldarovun 

ԥsԥrlԥri fԥrqlԥnir. Bu – Füzulinin, Hüseyn Cavidin (1993) heykԥllԥri, Müs-

lüm Maqomayevin, Hüeyn Cavidin büstlԥri (1993), ùÕxԥli Qurbanov (1992), 

Zԥrifԥ  Ԥliyeva, Niyazi, Fikrԥt Ԥmirov, Heydԥr Ԥliyev, Rԥúid Behbudov, 

Tofiq Quliyevin qԥbirüstü abidԥlԥri, Nikola TeslanÕn (2013) heykԥlidir. 

Ümummilli lider Heydԥr Ԥliyev tԥrԥfindԥn AzԥrbaycanÕn xalq rԥssamÕ, 

akademik Ömԥr Eldarova verilԥn yüksԥk qiymԥti xatÕrlatmaq kifayԥtdir: 

“Ömԥr Eldarovun yaratdÕ÷Õ heykԥltԥraúlÕq ԥsԥrlԥri Azԥrbaycan xalqÕnÕn ruhi 

sԥrvԥtidir, onlar hԥqiqԥtԥn, bizim mԥdԥniyyԥtimizi zԥnginlԥúdirmiúdir... 

Mԥn Ömԥr Eldarovun böyük yaradÕcÕlÕ÷Õna, Azԥrbaycan mԥdԥniyyԥti qarúÕ-

sÕndakÕ xidmԥtlԥrinԥ vԥ yaradÕlmÕú dԥyԥrli, zԥnnimcԥ, ölmԥz ԥsԥrlԥrinԥ görԥ 

ona minnԥtdarlÕ÷ÕmÕ ifadԥ edirԥm”. Ömԥr Eldarovun heykԥltԥraúlÕq tԥsvirlԥri 

yalnÕz do÷ma BakÕnÕn meydanlarÕnÕ deyil, hԥm dԥ bir sÕra digԥr ölkԥlԥrin úԥ-

hԥrlԥrini dԥ bԥzԥyir ki, bu da AzԥrbaycanÕn hüdudlarÕndan uzaqlarda onun 

istedadÕnÕn qԥbul edildiyini tԥsdiqlԥyir. Bu – Venada. Dunay-parkda Üzeyir 

HacÕbԥyovun abidԥsi, Cԥnubi Koreyada “ParçalanmÕú ölkԥ” heykԥltԥraúlÕq 

ԥsԥri, açÕq sԥma altÕnda yaradÕlmÕú mԥúhur muzeydԥ Ukraynada 77-ci Azԥr-

baycan diviziyasÕna hԥsr olunmuú Sapun-da÷ üzԥrindԥki abidԥdir. Ömԥr 

Eldarovun yaratdÕ÷Õ Sԥdrԥddin Ayni vԥ Avitsenin heykԥllԥri Düúԥnbԥdԥ qo-

yulmuúdur. Ayninin heykԥlinԥ görԥ müԥllifԥ SSRø Dövlԥt mükafatÕ veril-

miúdir. Türkiyԥdԥ onun yaratdÕ÷Õ - Qarsda Heydԥr Ԥliyev vԥ Bilkԥndԥ øhsan 

Do÷ramacÕnÕn abidԥlԥri vardÕr.    

 

227 

østedadlÕ heykԥltԥraú, AssosiasiyanÕn rԥyasԥt heyԥtinin üzvü, Azԥrbay-

can Dövlԥt RԥssamlÕq AkademiyasÕnÕn prorektoru, AzԥrbaycanÕn xalq rԥssa-

mÕ, Sergey Yeseninin abidԥsinin müԥllifi, professor Fuad Salayevin: “Adԥm 

vԥ Hԥvva” (2006), “Aktyor” (2006), “Ԥzԥmԥt” (2008), “Sԥyyah” (2008), 

“Qalib” (2011), “Torpa÷Õn nԥfԥsi” (2012), “Heydԥr Ԥliyev” (2012), “Akro-

batika konstruksiyasÕ” (2013) vԥ s. iúlԥri Azԥrbaycan monumental incԥsԥnԥ-

tinԥ ciddi töhfԥ idi. 

“Simurq” AMA-nÕn incԥsԥnԥt üzrԥ vitse-prezidenti, Azԥrbaycan Dövlԥt 

Mԥdԥniyyԥt vԥ øncԥsԥnԥt Universitetinin “Dizayn vԥ dekorativ tԥtbiqi incԥ-

sԥnԥt” kafedrasÕnÕn müdiri, professor Arif Ԥziz “Simurq” AMA-nÕn loqosu-

nun – Simurq quúunun gözԥl, simvolik tԥsvirinin müԥllifidir. O, Rusiya Bԥ-

daye AkademiyasÕna qԥbul edilԥn ilk azԥrbaycanlÕ rԥssam, YUNESKO ya-

nÕnda Beynԥlxalq Rԥssamlar AkademiyasÕ vԥ “Yeni era” Beynԥlxalq øncԥsԥ-

nԥt AkademiyasÕnÕn hԥqiqi üzvüdür. Arif Ԥziz plakat, dizayn, rԥngkarlÕq, 

dԥzgah vԥ kitab qrafikasÕ sԥnԥti sahԥsindԥ çalÕúÕr. Azԥrbaycan ReklamçÕlar 

øttifaqÕnÕn vitse-prezidentidir. Azԥrbaycan Milli øncԥsԥnԥt Muzeyi ilԥ yana-

úÕ, onun gözԥl, özünԥmԥxsus ԥsԥrlԥri dünyanÕn bir çox muzeylԥrindԥ -   

Moskva Sԥrq øncԥsԥnԥt Muzeyi, Seneqal Dövlԥt Muzeyi, Tԥbriz ùԥhriyar 

Muzeyi, Ankara Dövlԥt Muzeyindԥ saxlanÕlÕr. ABù, Türkiyԥ, Rusiya, Maca-

rÕstan, øran, ùri Lanka, Hindistan, Almaniya, Polúa vԥ Finlandiyada úԥxsi 

kolleksiyalarda ԥsԥrlԥri vardÕr. Arif Ԥziz AR Ԥmԥkdar incԥsԥnԥt xadimi adÕ-

na layiq görülmüú, bir sÕra milli vԥ beynԥlxalq mükafatlarla, o cümlԥdԥn, 

“ùԥrԥf niúanÕ” ordeni, “Simurq” Beynԥlxalq medalÕ vԥ “Mԥdԥniyyԥt sԥfiri”, 

“Sülh sԥfiri” diplomlarÕ ilԥ tԥltif olunmuúdur.  

2015-ci ilin aprel-may aylarÕnda AlmaniyanÕn Berlin vԥ Drezden úԥhԥr-

lԥrindԥ professor Arif Ԥzizin “Ruhun rԥqsi” adlÕ fԥrdi sԥrgisi böyük u÷urla 

keçmiúdir. Sԥrgidԥ dünya úöhrԥtli rԥssamÕmÕzÕn 100-dԥk ԥsԥri nümayiú olun-

muúdur. RԥssamlÕq sahԥsindԥ professional nailiyyԥtlԥri, mԥhsuldar beynԥl-

xalq ԥmԥkdaúlÕq imkanlarÕnÕn geniúlԥndirilmԥsi vԥ dünya vԥ Azԥrbaycan 

tԥsviri sԥnԥtinin inkiúafÕna verdiyi töhfԥyԥ görԥ 2015-ci ilin may ayÕnda Arif 

Ԥziz “Planetin incԥsԥnԥti” ordeninԥ vԥ “ølin rԥssamÕ” nominasiyasÕna layiq 

görülmüúdür.  

“Simurq” AMA-nÕn rԥyasԥt heyԥtinin üzvü, AR xalq artisti, Azԥrbay-

can Rԥssamlar øttifaqÕnÕn katibi, AR ԥmԥkdar incԥsԥnԥt xadimi, Azԥrbaycan 

Dövlԥt Mԥdԥniyyԥt vԥ øncԥsԥnԥt Universitetinin professoru A÷aԥli øbrahi-

mov mԥnalÕ vԥ dԥrin mԥzmunlu rԥsm ԥsԥrlԥrinin müԥllifidir. Onun ԥsԥrlԥri 

sԥnԥtsevԥrlԥr tԥrԥfindԥn yüksԥk qiymԥtlԥndirilir, vԥ bir çox xarici ölkԥlԥrdԥ - 

ABù, Böyük Britaniya, Bolqariya, Suriya, Rusiya, Belçika, Argentina, Por-

228 

tuqaliya, øsveçrԥ, Strasburqda, Avropa øttifaqÕ, BMT vԥ digԥr sԥrgilԥrdԥ nü-

mayiú olunmuúdur. A÷aԥli øbrahimov orijinal mԥzmunla fԥrqlԥnԥn onlarla 

sԥnԥt ԥsԥrinin müԥllifidir. OnlarÕn arasÕnda: “Qaçan adam” (1976), “XX ԥsr” 

(1977), “Palitra” (1977), “Ruhun vԥhdԥti” (1984), “Bayram axúamÕ” (1984), 

“Hԥqiqԥt önündԥ” (1989), “QayÕdÕú” (1993), “Nar úirԥsi” (1996), “Ümid 

a÷acÕ” (1996), “Yuva” (2000), “Sonun baúlan÷ÕcÕ” (2002), “Mԥnim mԥbԥ-

dim” (2005), “Ԥbԥdiyyԥtԥ addÕm” (2005), “øki mԥlԥk” (2009), “SoyqÕrÕm” 

vԥ digԥrlԥri vardÕr. Onun “Sona Bülbüllԥr” ԥsԥri Ankarada Azԥrbaycan sԥ-

firliyindԥ saxlanÕlÕr. “Stravinskinin müsiqisi” ԥsԥri, “CÕdÕr düzü”, “Qaraba÷ 

çobanlarÕ” peyzajlarÕ Rusiyada Moskva Dövlԥt Muzeyi tԥrԥfindԥn alÕnmÕú-

dÕr. Müԥllif “II Papa” adlÕ u÷urlu ԥsԥrini øtaliyada Vatikan Muzeyinԥ hԥdiy-

yԥ etmiúdir. Bundan baúqa, onun ԥsԥrlԥri AzԥrbaycanÕn Milli øncԥsԥnԥt 

Muzeyi, øsveçrԥ, Belçika, Avstriya, Fransa vԥ digԥr ölkԥlԥrin muzeylԥrini 

bԥzԥyir, hԥmçinin xüsusi kolleksiyalarda, Rusiya Rԥssamlar øttifaqÕnda sax-

lanÕlÕr. AR Prezidenti H. Ԥliyev rԥssamÕn neft mövzusuna hԥsr etdiyi ԥsԥrini 

ABù Prezidenti B. Klintona ba÷ÕúlamÕúdÕr. 

 “Simurq” AMA-nÕn üzvü, AzԥrbaycanÕn xalq artisti, Beynԥlxalq Televi-

ziya vԥ Radio AkademiyasÕnÕn akademiki Vasif Babayev – Azԥrbaycan televi-

ziyasÕ vԥ radiosu veriliúlԥrinin görkԥmli rejissoru, Ümummilli lider Heydԥr 

Ԥliyevin televiziya vԥ kino salnamԥsinin yaradÕcÕlarÕndan biridir. 1969-1982-ci 

illԥr ԥrzindԥ V. Babayev AzԥrbaycanÕn lideri Heydԥr Ԥliyevin iútirakÕ ilԥ keçiri-

lԥn, demԥk olar ki, bütün vacib dövlԥt vԥ hökümԥt tԥdbirlԥri, televiziya veriliú-

lԥri, canlÕ yayÕmlar vԥ proqramlarÕn aparÕcÕ rejissoru olub. 

O, müxtԥlif  janrlarda minԥ yaxÕn veriliú vԥ proqramlar hazÕrlamÕú, vԥ 

BolqarÕstan, Yuqoslaviya, Avstriya, MacarÕstan, Yunanstan, øran, Türkiyԥ, 

Malta, øspaniya, Fransa, øtaliya kimi xarici ölkԥlԥrdԥ çԥkiliúlԥr aparmÕú, 

veriliúlԥr vԥ kinofilmlԥr yaratmÕúdÕr. Vasif Babayev  Azԥrbaycan televiziya-

sÕnda: “Odlar torpa÷Õ” (1967), “Sovet AzԥrbaycanÕ” (1972, 1977), “ùԥki” 

(1977), “Xuraman” (1978), “øçԥriúԥhԥr - ԥbԥdi na÷Õl” (1984), “Kԥrim 

Kԥrimov” (1988) "Azԥrbaycan tԥranԥlԥri", "Ԥnԥnԥlԥrԥ sadiq" vԥ s. kimi 40-a 

yaxÕn sԥnԥdli filmlԥrin müԥllifi vԥ rejissorudur. Onlardan bir çoxu 

(“Prometey – 67”, “BakÕ bulvarÕ”, “QÕzÕlgüllԥr diyarÕ”, “ùԥki”, “Xuraman”, 

“Azԥrbaycan iri addÕmlarla irԥlilԥyir”, “Hԥqiqԥt anÕ” vԥ s.) zona vԥ 

Ümumittifaq festivallarÕn mukafatlarÕna layiq görülmüúdür. 

RespublikanÕn sosial, ictimai vԥ mԥdԥni hԥyatÕndakÕ xidmԥtlԥrinԥ görԥ, 

V. Babayev ak. Yusif Mԥmmԥdԥliyev adÕna medala, “Humay” Beynԥlxalq 

mükafatÕ vԥ “Simurq” Beynԥlxalq mükafatÕna, Azԥrbaycan Prezidentinin 

fԥrdi tԥqaüdünԥ layiq görülmüúdür. 

229 

AzԥrbaycanÕn xalq artisti, istedadlÕ rejissor Vasif Babayevin ssenari 

müԥllifliyi ilԥ, 26 may 2015-ci ildԥ Nizami Kino Mԥrkԥzindԥ görkԥmli 

alim-konstruktor, general-leytenant Kԥrim Kԥrimova hԥsr olunmuú “Yük-

sԥliú” sԥnԥdli filminin u÷urlu tԥqdimatÕ olmuúdur. Tԥqdimatda Rusiya 

Elmlԥr AkademiyasÕnÕn Geologiya ønformasiya Mԥrkԥzinin direktoru, tԥy-

yarԥçi-kosmonavt, Sovet øttifaqÕ QԥhrԥmanÕ Valentin Lebedev vԥ mԥúhur 

konstruktor, akademik S.P. Korolyovun qÕzÕ, tibb elmlԥri doktoru, professor, 

SSRø Dövlԥt mükafatÕ laureatÕ Natalya Korolyova da iútirak etmiúlԥr.  

       “Simurq” AMA-nÕn üzvü, øçԥriúԥhԥr Dövlԥt Tarix-MemarlÕq Qoru÷unÕn 

baú rԥssamÕ Mir-Teymur Mԥmmԥdov - tanÕnmÕú rԥssam, heykԥltԥraú, qrafik, 

karikaturaçÕ, jurnalist vԥ yazÕçÕdÕr. O, sԥnԥtdԥ öz yolu, özünԥmԥxsuslu÷u 

olan sԥnԥtkardÕr. Onun tԥrԥfindԥn yaradÕlan sԥnԥt nümunԥlԥri dünyanÕn 50-

dԥn artÕq muzeyindԥ, vԥ ABù, Moskva, øsrail, Gürcüstan, Ukrayna, Beloru-

siya, øtaliya, Serbiya, Vatikan vԥ digԥr ölkԥlԥrdԥ úԥxsi kolleksiyalarda, sadԥ 

bakÕlÕlarÕn evlԥrindԥ vԥ Heydԥr Ԥliyev Fondunda saxlanÕlÕr. 

O, Beynԥlxalq simpoziumlarda fԥal iútirak edir, fԥrdi sԥrgilԥr tԥúkil 

edir, dünyanÕn bir çox ölkԥlԥrindԥ ustad-dԥrslԥri keçir, úagirdlԥrlԥ iúlԥyir, 

televiziya vԥ radioda çÕxÕú edir, mԥtbuatla ԥmԥkdaúlÕq edir. M. Mԥmmԥ-

dovun bir çox iúlԥri Keramika Mԥrkԥzinin divarlarÕnda yer almÕúdÕr. O, 

tarix, sԥnԥtúünaslÕq, etnoqrafiya, diyarúünaslÕq üzrԥ 1500-dԥn artÕq elmi, 

publisistik mԥqalԥlԥrin müԥllifidir. OnlarÕn arasÕnda: “Arxeologiya – 

keçmiú haqqÕnda informasiya daúÕyÕcÕsÕdÕr”, “BakÕ. QÕz QalasÕ”, “BakÕ. øçԥ-

riúԥhԥr – daxili úԥhԥr”, “Karvansaraylar”, “ønformasiya daúÕyÕcÕlarÕ”, “Tԥb-

riz miniatür mԥktԥbi”, “ønsan fenomeni” vԥ s. vardÕr. Mir-Teymur Mԥmmԥ-

dovun adÕ “Dünya keramistlԥri” Beynԥlxalq kataloquna daxil edilmiúdir. O, 

“Hunay” milli mükafatÕ laureatÕdÕr. Azԥrbaycan mԥdԥniyyԥti vԥ incԥsԥnԥti-

nin tԥrԥqqisi naminԥ fԥaliyyԥtinԥ görԥ, “Dԥdԥ Qorqud” mükafatÕ, “Simurq” 

Beynԥlxalq medalÕ vԥ “Sülh sԥfiri” Beynԥlxalq diplomu ilԥ tԥltif olunmuú-

dir. Azԥrbaycan Rԥssamlar øttifaqÕ vԥ Rԥssam-KarikaturaçÕlar Cԥmiyyԥtinin 

üzvü, Gürcüstan Rԥssamlar øttifaqÕnÕn fԥxri üzvüdür.  

AssosiasiyanÕn ԥn fԥal üzvlԥrindԥn biri – AzԥrbaycannÕn ԥmԥkdar rԥs-

samÕ øsmayÕl Mԥmmԥdovdur. Özünԥmԥxsus ԥsԥrlԥri ilԥ o, dԥzgah rԥssamlÕ-

÷Õ, dԥzgah, kitab vԥ kompüter qrafikasÕ, monumental dekorativ vԥ teatr-

dekorativ boyakarlÕ÷Õ sahԥsindԥ yaxúÕ tanÕnÕr. Akademik Milli Dram TeatrÕ, 

Musiqili Komediya TeatrÕ, Rus Dram TeatrÕ vԥ Gԥnc TamaúaçÕlar TeatrÕnÕn 

40-dan artÕq tamaúasÕnÕn quruluúçu rԥssamÕ, Azԥrbaycan poçt markalarÕ vԥ 

açÕqcalarÕ seriyalarÕnÕn müԥllifidir. øúԥriúԥhԥr Dövlԥt Tarix-MemarlÕq Qoruq 

ødarԥsinin baú rԥssamÕ olarkԥn o, kompüter qrafikasÕ vasitԥsilԥ, memarlÕq 

230 

obyektlԥri olan 4 “øçԥriúԥhԥr” xԥritԥ-rԥsmi, “øçԥriúԥhԥr. Mԥdԥni irsimizi qo-

ruyaq”, “øçԥriúԥhԥr rԥsmlԥrdԥ” (ingilis dilindԥ) albomunu vԥ bir çox úԥkli 

çԥkilmiú layihԥ-tԥkliflԥri hazÕrlamÕúdÕr. øsmayÕl Mԥmmԥdov BakÕda (1985, 

1993, 2008, 2009 cu illԥr), Türkiyԥdԥ (1993), øngiltԥrԥdԥ (2000), Moskvada 

(2004) fԥrdi sԥrgilԥrini keçirmiúdir. O, hԥmçinin, Monqolustan, Moskva, 

Polúa (1987), Avstriya (1991), Türkiyԥ (1994-1997), Gürcüstan, Nyu-York-

da (2009-2011) bir çox beynԥlxalq rԥsm sԥrgilԥrindԥ iútirak etmiúdir.  

øsmayÕl Mԥmmԥdov Azԥrbaycan Rԥssamlar øttifaqÕnÕn, Jurnalistlԥr, 

ReklamçÕlar, KinematoqrafçÕlar ittifaqlarÕnÕn, Qazaxstan YazÕçÕlar øttifaqÕ-

nÕn üzvüdür. Tԥsviri incԥsԥnԥt vԥ sülh mԥdԥniyyԥti sahԥsindԥki xidmԥtlԥrinԥ 

görԥ øsmayÕl Mԥmmԥdov “Simurq” Beynԥlxalq medalÕ, “QÕzÕl Dԥrviú”, 

“Humay” milli mükafatlarÕna, “Sülh sԥfiri” fԥxri adÕna layiq görülmüúdür.  

 “Simurq” AMA-nÕn üzvü, tanÕnmÕú rԥssam-monumental, dizayner vԥ 

portret ustasÕ, AzԥrbaycanÕn ԥmԥkdar rԥssamÕ, Almaniyada yaúayan Ԥúrԥf 

Heybԥtov da Azԥrbaycan tԥsviri mԥdԥniyyԥtini xarici ölkԥlԥrdԥ fԥal surԥtdԥ 

tԥbli÷ edir. Ԥúrԥf Heybԥtovun özünԥmԥxsus milli ԥsԥrlԥrinin sԥrgisi dünya-

nÕn bir çox ölkԥlԥrindԥ, o cümlԥdԥn, Rusiyada, BMT-nin Cenevrԥdԥki Milli 

SarayÕnda, Avropa ùurasÕnda (Strasburq), Konselari SarayÕnda (Vatikan), 

Konrad Adenauer Fondunda (Berlin), “Türksoy” binasÕnda (Türkiyԥ), Malta 

adasÕnda, Azԥrbaycan øncԥsԥnԥt Muzeyindԥ u÷urla nümayiú olunmuúdur. 

Ԥúrԥf Heybԥtov Azԥrbaycan Rԥssamlar øttifaqÕ vԥ “Simurq” AMA-nÕn xari-

ci fԥxri üzvü, YUNESKO Rԥssamlar FederasiyasÕnÕn, Qԥrbi Avropa Elm vԥ 

Mԥdԥniyyԥt AkademiyasÕnÕn, Rusiya Rԥssamlar øttifaqÕ vԥ Almaniya Rԥs-

samlar Birliyinin üzvüdür. Tԥsviri sԥnԥtԥ verdiyi töhfԥyԥ görԥ istedadlÕ 

Azԥrbaycan rԥssamÕ “Dünya xalqlarÕnÕn incԥsԥnԥti” Beynԥlxalq Assosiasi-

yasÕnÕn mükafatÕ laureatÕ adÕna layiq görülmüú, “RԥssamlÕq akademiki”, 

“Sülh sԥfiri” diplomlarÕ, “Simurq” Beynԥlxalq medalÕ ilԥ tԥltif olunmuúdur.                     

Tԥԥssüf ki, AssosiasiyanÕn tarixindԥ kԥdԥrli günlԥr dԥ olub. KazÕm Ka-

zÕmzadԥ, Rԥsul Mԥlikov, Fuad QasÕmzadԥ, Asԥf Nadirov, Hüseyna÷a Hü-

seynov, Tariyel Mԥmmԥdov, Camo HacÕnski, Solmina Dadaúova, Rövúԥn 

Salmanzadԥ, Tofiq Ԥliyev, MikayÕl Useynov, Aslan Aslanov, Cahangir 

Qԥhrԥmanov, Asif Ԥliyev, Leonid MuzÕkantski, øqrar Ԥliyev, Nԥbi Xԥzri, 

Kԥrim Kԥrimov, Bԥkir Nԥbiyev, Qurban Ԥliyev, Cԥmil Quliyev, Rasim 

Ԥfԥndiyev, Mahmud Kԥrimov, Rafiq Zeynalov, Azad Abbaszadԥ, ùamil Fԥ-

tullayev, Zaur Kԥsԥmԥnli, Bԥhruz Abdullayev vԥ digԥr dԥyԥrli insanlarÕn, 

AssosiasiyanÕn vitse-prezidentlԥri, fԥdakarlarÕ vԥ fԥxri üzvlԥrinin hԥyatdan 

getmԥsi Assosiasiya üçün ԥvԥzedilmԥz itkilԥr olmuúdur.    

 

231 

Bugün Assosiasiya onun yaradÕcÕ fԥaliyyԥtinԥ, AzԥrbaycanÕn ruhi mԥ-

dԥniyyԥtinin inkiúafÕna bu vԥ ya digԥr töhfԥni verԥn bütün üzvlԥrinԥ dԥyԥr 

verir. Bu, ilk növbԥdԥ, “ruhi istehsal” ilԥ mԥú÷ul olan alimlԥr, müԥllimlԥr vԥ 

mütԥxԥssislԥrdir. “Simurq” AMA-nÕn üzvlԥrinin Azԥrbaycan vԥ xarici elmi 

ictimaiyyԥtinin tanÕnmasÕnÕ qazanmÕú fundamental ԥsԥrlԥri mühüm nԥzԥri vԥ 

praktik ԥhԥmiyyԥtԥ malikdir. Onlar, sözsüz ki, vԥtԥndaúlarÕmÕzÕn hԥyat fԥa-

liyyԥti mԥdԥniyyԥtinin tԥkmillԥúdirilmԥsi üçün praktik cԥhԥtdԥn faydalÕdÕr. 

Mԥqsԥdyönlü kulturoloji tԥdqiqatlar vԥ maarifçilik iúlԥri sayԥsindԥ Assosia-

siya tԥrԥfindԥn AzԥrbaycanÕn bir çox ziyalÕ nümayԥndԥlԥrinin tԥfԥkkür 

stereotiplԥrinin aradan qaldÕrÕlmasÕ vԥ cԥmiyyԥtin geniú kütlԥlԥri arasÕnda  

mԥdԥniyyԥtin, hԥyat vԥ fԥaliyyԥtin ԥsasÕnÕ vԥ mahiyyԥtini tԥúkil edԥn sosial 

sistem kimi yeni anlayÕúÕnÕn tԥsdiq edilmԥsi AssosiasiyanÕn sosial ԥhԥmiy-

yԥtli nԥticԥlԥrindԥn biri idi.  

 “Simurq” AMA bir sÕra proqressiv mԥdԥni tԥúԥbbüslԥrin pioneri olsa 

da, tԥԥssüf ki, bԥzi mövcud obyektiv vԥ subyektiv çԥtinliklԥrԥ görԥ, Assosia-

siyanÕn ciddi intellektual potensialÕ yalnÕz az bir ölçüdԥ istifadԥ olunurdu ki, 

buna görԥ dԥ “Simurq” AMA-nÕn fԥaliyyԥti illԥrindԥ onun tԥrԥfindԥn iúlԥnib 

hazÕrlanmÕú elmtutumlu proqramlar vԥ innovativ layihԥlԥrin ԥksԥriyyԥti 

praktik olaraq reallaúdÕrÕla bilmԥdi.  

ArtÕq keçԥn ԥsrin 90-cÕ illԥrinin ԥvvԥllԥrindԥ, tԥúkilati, tԥdqiqat vԥ 

elmi-maarifçilik fԥaliyyԥtinin lap ԥvvԥlindԥn “Simurq” AMA öz innovativ 

ideyalarÕ, yaradÕcÕ proqramlarÕ, layihԥlԥri vԥ iúinin nԥticԥlԥrinin lazÕmi qԥdԥr 

qiymԥtlԥndirilmԥmԥsi ilԥ qarúÕlaúdÕ. Yeni ictimai-siyasi sistemԥ keçid döv-

ründԥ ԥvvԥllԥr Azԥrbaycan Kommunist PartiyasÕna mԥxsus bir sÕra binalar 

ölkԥ rԥhbԥrliyi tԥrԥfindԥn Dövlԥt Ԥmlak Komitԥsinԥ verildi. ZamanÕn tԥlԥ-

batlarÕna vԥ dövlԥt maraqlarÕna cavab verԥn ciddi intellektual potensiala vԥ 

yaradÕcÕ proqramlara malik “Simurq” AMA çox ümid edirdi ki, dövlԥt ida-

rԥsi bu binalarÕn birindԥ onun iúi üçün heç olmazsa bir otaq ayÕracaq. Lakin 

tԥԥssüf ki, bu, baú vermԥdi. Eyni sözü AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥtinin maliyyԥ 

dԥstԥklԥnmԥsi gözlԥmԥlԥri haqqÕnda da demԥk olardÕ.   

Ԥlbԥttԥ ki, lazÕmi resurslara malik ayrÕ-ayrÕ hökumԥt nümayԥndԥlԥri tԥrԥ-

findԥn AssosiasiyanÕn mԥdԥni tԥúԥbbüslԥri vԥ nailiyyԥtlԥrinin baúa düúülmԥmԥ-

si yaxud onlara qÕsqanc münasibԥt – Assosiasiya üzvlԥrinin motivasiyasÕna vԥ 

onun innovativ layihԥlԥrinin praktik reallaúdÕrÕlmasÕna yaxúÕ tԥsir göstԥrmirdi. 

Elm, tԥhsil, maarifçilik vԥ ruhi mԥdԥniyyԥtin digԥr sahԥlԥrindԥ AssosiasiyanÕn 

çox vaxt öz zamanÕnÕ qabaqlayan proqressiv konsepsiyalarÕ, layihԥlԥri vԥ nai-

liyyԥtlԥri milli maraqlar nöqteyi-nԥzԥrindԥn uy÷un dövlԥt ekspertizasÕ vԥ qiy-

mԥtlԥndirilmԥsindԥn keçsԥydilԥr, ölkԥnin xeyri üçün praktik surԥtdԥ istifadԥ 

232 

oluna bilԥrdilԥr. Lakin tԥԥssüf ki, 90-cÕ illԥrin ԥvvԥllԥrindԥ ölkԥdԥ, mütԥrԥqqi 

ölkԥlԥrin idarԥçilik mԥdԥniyyԥtindԥ qԥbul edilmiú,