Created by Neevia Personal Converter trial version есмира ъавадова



Yüklə 4,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/20
tarix05.05.2017
ölçüsü4,8 Kb.
#16611
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   20
овланмырды.  Бу  сябябдян  эюлляр,  щярраъдан  или  йцз  ийирми  мин  рубл  пула 
балыг  вятяэяляриня  иъаряйя  верилирди.  Лакин,  ортодоксал  христианлыьын 
Романовлар  тахтына  эцълц  дайаг  олдуьуну  нязярдя  тутуб,  ращиблярин 
йерли ящали арасында бу динин йайылмасыны ваъиб билян сабиг императорун 
иъазяси  иля  щямин  эюлляр  Афон  монастырына  илиня  ъями  доггуз  мин  рубла 
иъаряйя верилди. Буна бахмайараг, ращибляр талышларын дини тохунулмазлыг 
щцгугларыны позараг онлары эеъяляр вящшиъясиня юлдцрцрдцляр. Бу щагда о  
вахткы  мящкямядя  дяфялярля  ишляр  мцзакиря  олунмуш,  йерли  гязетлярин 
сящифяляриндя йазылар дяръ едилмишди. 
Дейилянляри  йекунлашдырараг  беля  бир  аъынаъаглы  гянаятя  эялмяк  олар 
ки,  чар  щакимиййяти  дюврцндя  Кялядяэин  вя  Олхово  эюлляринин  сащилиндя 
йерляшян кяндлярин сакинляринин йашайышы аъынаъаглы, щяр ъящятдян чох аьыр 
олмушдур.  Онлар  хан  вя  ращиблярин  ясаряти  алтында  йашайараг  физики  вя 
мяняви  язаб  чякир,  аълыьа  вя  сойуьа  дюзцр,  мцхтялиф  тящгирляря  мяруз 
галыр, аъы талеляри щаггында наля, фярйад гопарырды. Лакин кяндлилярин бу 
аьры-аъылары  диггятдян  кянарда  галмыш,    хан  вя  чар  щюкцмятинин 
зцлмцндян гуртаран ингилабын эялишинядяк давам етмишдир. 
 
ОЛХОВО ЭЮЛЦНЦН НЯГЛИЙЙАТ ЯЩЯМИЙЙЯТИ 
 
Сентйабрдан май айына гядяр Талышда лейсанларын эцълянмяси вя даь 
чайларынын  дашмасы нятиъясиндя бцтцн араба йоллары кечилмяз щала дцшцр. 
Йоллар  батаглыьа  чеврилдийиня  эюря  шящяр  вя  йухарыда  эюстярилян  кяндляр 
арасында няглиййат кясилир. Талыш кяндляринин сакинляри артыг галан кянд тя-
сяррцфаты вя ярзаг мящсулларыны сатмаг цчцн онлары гайыглара йцкляйиб эюл 
васитясиля шящяря дашымаг мяъбуриййятиндя галырлар. Шоссе йолу олмадыьы 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
66
цчцн, Олхово эюлц шящяр вя сащилйаны кяндляр арасында щяля дя ян ялверишли 
няглиййат йолу кими галмагдадыр.  
 
ОЛХОВО ЭЮЛЦНЦН АДЫ ЩАГГЫНДА 
 
Олхово эюлц юз адыны саь вя сол сащилляриндяки Гызылаьаъ мешяляриндян 
эютцрцр. Бу мешяляр христиан гябиристанлыьындан башлайараг Мяшяди Таьы 
биняси гясябясинядяк узаныр. Щцндцрлцкдя йерляшян, гуру иглими, гумсал 
торпаьы олан бу гясябяни сойуг шимал кцлякляриндян нар, язэил, щейва, су-
мах,  янъир,  щабеля  тут,  аь  сюйцд,  гараьаъ,  акасийа  аьаълары,  бюйцрткян 
коллары  горуйур.  Бу  йерляр  отлаг  цчцн  мцнасиб  олдуьундан  гясябя 
сакинляри  ил  бойу  бурада  мал-гара  сахлайырлар.  Йаз  вя  пайыз  айларында 
йаьышларын  йаьмасы  вя  эюля  тюкцлян  даь  чайларынын  дашмасы  сябябиндян 
овалыьы тамамиля су юртдцкдя эюстярилян яразилярдя  щейванат аьаълардан 
тюкцлмцш  йарпагларла  гидаланыр.  Тцркъя  бу  эюл  юз  адыны  йахынлыгда 
йерляшян кяндин адындан эютцряряк Эамышаван адландырылыр. Кяндин юзц 
ися  бурада  сайсыз-щесабсыз  кял  вя  ъамыш  сахланылдыьына  эюря  беля 
адландырылмышды. 
Эамышаван  эюлцнцн  узунлуьу  рус-ермяни  шящяр  гябристанлыьындан 
башлайараг Болади чайынадяк 20 километр, ени ися Эамышаван кяндиндян 
Веравуладяк  алты  верст  тяшкил  едир.  Диэяр  йерлярдя  дюрд  километрдян  чох 
олмур. Эюлцн мяркязиндя суйун дяринлийи 8 фута чатыр ки, бу да йастыдибли 
баркасларын  сярбяст  цзмясиня,  сярнишин  вя  йцклярин  сащилйаны  кяндлярдян 
шящяря  дашынмасына  имкан  йарадыр.  Талышъа  эюл  «мордов»  адланыр. 
Тяръцмядя бу ад «морд» (юлц) вя «ов» (су) талыш сюзляриндян йаранараг 
«юлц сц» вя йа «юлц эюл» мянасыны верир. 
 
ОЛХОВО ВЯ КЯЛЯДЯЭИН ЭЮЛЛЯРИНИН ФАЙДАСЫ 
 
Щяр  тяряфи  эюлгамышы,  гумоту  иля  юртцлц  олан  бу  эюлляр  гушлар  цчцн 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
67
боллуъа йем мянбяйидир. Сойуг шимал вя шярг кцлякляриндян гамышлыгда 
сыьынаъаг тапараг гышы бурада кечирян бир чох нюв кючяри  гушларын йува 
салмалары  цчцн  ады  чякилян  эюлляр  ян  мцнасиб  йердир.  Еля  бу  сябябдян 
кяндлиляр сентйабрдан апрелядяк щеч бир манеяйя раст эялмядян бурада 
эеъя-эцндцз  гуш  овлайырлар.  Йахшы  оларды  ки,  юзбашыналыьын  гаршысыны 
алмаг  мягсядиля  ов  мцяййян  мящдудиййятляр  васитяси  иля  тянзимлянсин. 
Ейни заманда сащилйаны кяндлярин сакинляри юз тялябатлары цчцн бурада ил 
бойу  балыг  тутурлар.  Сащилдя  битян  гамыш  алачыг  вя  евлярин  тикилмясиндя, 
дамларын  юртцлмясиндя,  ачыг  ейванларын,  кцляк,  йаьыш  вя  гардан  горун-
масында  талышларын  чох  кюмяйиня  эялир.  Онлар  «борйа»  адландырдыьы 
кобуд щясирин тохунмасы цчцн гумоту вя эюлгамышындан зянбил, тярязи, 
щясир  вя  йай  папагларынын  щазырланмасы  цчцн  дя  эениш  истифадя  едирляр. 
Ящалинин  эедиш-эялиши  цчцн  шоссе  йоллары  олмадыьына  эюря,  Олхово  эюлц 
йухарыда  гейд  етдийимиз  кими,  пайыз,  гыш  вя  йаз  айларында  шящяр  вя  са-
щилйаны  кяндляр  арасында  ян  эюзял  няглиййат  йолу  кими  ящямиййят  кясб 
едир. 
 
ОЛХОВО ВЯ КЯЛЯДЯЭИН ЭЮЛЛЯРИНДЯ ЛИЛ  
ВЯ ТОРФ 
 
Адлары  чякилян  эюлляр  хцсуси  нюв  биткилярля  юртцлмцшдцр.  Бу  биткиляр 
гурудугдан  сонра  эюлцн  дибиня  чюкцр  вя  бурада  чцрцйяряк  цфунятли 
батаглыг  лилиня  чеврилир.  Эюстярилян  эюллярдя  суйун  сятщи  битки  юртцйцнцн 
цст сятщиндян ашаьы олур. Лакин эюлцн дярин йерляри истисна тяшкил едир. Беля 
ки, эцълц кцляклярин тясириндян бир-бирини гован вя шащя галхан дальаларын 
шылтаглыьына  бахмайараг,  бурада  назик  сапвари  йосунлара  долашмыш  вя 
суйун  цзяриндя  цзян  биткиляря  раст  эялинмир.  Эюллярдя  эениш  йайылмыш 
йосундан,  сащилдя  битян  гамыш,  гарьы,  мцхтялиф  нюв  гумоту  вя 
сугамышындан  ибарят  олан  битки  материалы  гуруйуб  дибя  чюкцр,  бурада 
даьылараг чцрцйян от кцтлясиня чеврилир. Сых преслянмиш чцрцйян от кцтляси 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
68
торф  адланыр.  Русийада  батаглыглардан  щасил  едилмиш  торф  гурудулур  вя 
сонрадан йанаъаг кими истифадя олунур. Лакин одунун вя диэяр йанаъаг 
нювляринин боллуьуна эюря биздя торфдан истифадя едилмир. 
 
ОЛХОВО ВЯ КЯЛЯДЯЭИН ЭЮЛЛЯРИНИН ФЛОРАСЫ 
 
Бу  эюллярдя  ашаьыда  адлары  чякилян  биткиляр  битир:  ада  чайы  –  Салвиа 
оффиъиналис; наня – Ментща палеэиум, гамыш – Олирпус ъоммунис; гарьы – 
Пщаруэнитес ъоммунис, батаглыг замбаьы – Аъорус ъаламус, цчйарпаглы 
сцрцнян йонъа – Трифолиум репеус, батаглыг туршянэи – Румех щйдролап-
тщум, су гамышы – Тйпща латифолиа, батаглыг гатыргуйруьусу – Егуисетум 
луносум,  гумоту  –  Ъарех,  частуха  –  Алисма  плантаго,  вахта  – 
Менантщес  трифолиата,  батаглыг  йаддаш  чичяйи  –  Мйосотис  палустрис,  су 
кярявязи  –  Сиум,  су  балдырьаны  –  Ъиъута  вироса  вя  бир  сыра  башгалары. 
Онлардан  бириллик  су  биткиси  олан  суфындыьы  –Трапа  диггяти  ъялб  едир.  Бу 
биткинин суйун алтында галан йарпаглары – йарылмыш, суйун цзяриндя галан 
йарпаглар  ися  йахшы  инкишаф  етмиш  ромбвари  лювщяъик  формасында  олуб 
розетляря  йыьылырлар.  Тяк-тяк  йерляшян  эцллярдян  тякдюллц  фындыглы  гозалар 
инкишаф  едир.  Онларын  дюрд  ядяд  тиканлы,  ийняйарпаглы  буйнузъуьу, 
габыьын ичярисиндя ися дады иля шабалыды хатырладан ири йемяли тохуму олур. 
Онлары чий, гайнадылмыш вя гызардылмыш вязиййятдя йейирляр. 
 
ОЛХОВО ВЯ КЯЛЯДЯЭИН ЭЮЛЛЯРИНИН  ФАУНАСЫ 
 
Адлары  чякилян  эюллярин  сых  гамыш  вя  гумоту  иля  юртцлян  адаларында, 
щабеля  бу  эюлляря  ахыб  тюкцлян  чайларын  сащилляриндя  йува  салыб  балыг  вя 
гушла  гидаланан  мцхтялиф  нюв  щейванлар  вар:  батаглыг  гундузу  вя  йа 
койпус  –  Мйопотинус  Ъойпус,  сусамуру  –  Мустела  лутра,  чай  дяляси  – 
Мусстела  щйдролаптща,  сичовул  –  Мусраттус,  тцлкц  –Мустела  нивалис, 
сафсар –Мустела пириус, даь сичовулу – Мустела ъриъетус, порсуг –Медес, 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
69
норка – Путериус лутреола. 
Бурада даим раст эялинян гушлар бунлардыр: батаглыг ъцллцтц – Лимоса 
бресс,  белибаьлы  –  Ъалъо  рустиъолус,  гамышгушу  вя  йа  гамыш  сярчяси  –
Арундо пщраэнитес, султан тойуьу – Ъаллимула ъщлоропус, камышнитса – 
Парус  биармиъус,  чякчяки  –  Раллус  ърех,  бекас  (ъцллцт)  –Съолопах, 
гашгалдаг  –  Фулиъа  атра,  ваь  –  Ардеа,  дангушу  –  Ардеа  Стелларис, 
йашылбашлы юрдяк – Анас босъщас, кякилли тойуг – Ъолумбус ъристатус, ъцря 
гушу  –  Анас  гуергуедула,  батаглыг  байгушу  –  Стрих,  гарабатдаг  – 
Ъардо вя йа Рщалаъроъорах, квака – Ботаурус наевиус. 
Эюллярдя  даим  йашайан  балыглар:  сийяняк  –  Ълупъа  щаренэус,  ханы 
балыьы  –  тливиатилис,  хулбалыг  –  Ъоттус  ниэер,  чанаг  балыьы  –  Ъупринус 
брама, суф – луъио перъа, сазан – Вариетас Ъйприни ъаприонис, дурнабалыьы 
– Есох луриус, нагга – Силарус эланис. 
 
ИСТИЛ ВЯ ЙА СУ АНБАРЛАРЫ 
 
Истил  –  чялтик  зямиляринин  мящсул  йетишянядяк,  йяни  15  майдан  15 
августадяк  цч  ай  мцддятиндя  суварылмасына  кифайят  едян  су  щяъмини 
тута  биляъяк  газылмыш,  дяринляшдирилмиш  вя  щяр  тяряфдян  щцндцр  торпаг 
тяпялярля ящатя олунмуш, су анбары цчцн ися сащяси тяхминян алты квадрат 
километр,  щцндцрлцйц  сажен  йарым  олан  дцзянлик  сащя  сечилир.  Эцълц  су 
ахынларынын  дамбаны  даьытмамасы  цчцн  ондан  ичяридя  вя  байырда 
гызылаьаъ,  аь  сюйцд  вя  сюйцд  аьаълары  якилир.  Бцтцн  бу  сащя  йахындакы 
чайдан  су  иля  долдурулур.  Бурадан  чялтик  тарлаларына  су  сентйабрдан 
башлайыб бичинядяк фасилясиз ахыр. 
 
ЭЮЛЛЯРИН ВЯ ИСТИЛЛЯРИН ВЕРДИЙИ ЗИЙАН 
 
Эюл  вя  истилляр  йерли  ящалинин  саьламлыьына  дящшятли  зяряр  йетирирляр. 
Буну тядгигатлар да тясдиг едир. Профессор Н.И. Ансеровун дедийиня эюря 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
70
«малйарийа  иля  йанашы,  анкилостомоз  Талыш  дцзянлийинин  ящалисини  тяшвишя 
салан  икинъи  сосиал  бяладыр.  Ящалинин  саьламлыьына  онун  мянфи  тясири 
малйарийадан  щеч  дя  аз  дейил.  Лянкяран  районунда  орта  йолухма  ся-
виййяси  60%  тяшкил  едир.  Шяхси  тядгигатларына  ясасланараг  профессор 
П.Ф.Здродовски  беля  бир  нятиъяйя  эялир  ки,  «анкилостомоз  проблеми 
Лянкяран  мащалында  чох  ъидди  йер  тутур,  бу  сябябдян  кяндлилярин 
саьламлыьыны  вя  рифащыны  сарсыдан  бу  сосиал  бяла  иля  мцбаризянин  тяшкили 
олдугъа  юнямлидир.  Бурада  чох  тящлцкяли  олан  «Малта»  гыздырмасы 
(бруселлоз) даща чох йайылмышдыр. Хырдабуйнузлу ев щейванлары арасында 
тез-тез  гейд  олунан  бу  инфексийанын  инсанлара  сцд  вя  сцд  мящсуллары 
васитяси  иля  кечмяси  сцбутсуз  щягигятдир.    Инсанлар  арасында  бу  хястялик 
эетдикъя  даща  чох  мцшащидя  олунур.  Щямин  профессорун  тядгигатына 
ясасян  Талышда  эениш  йайылмыш  вя  ушаглары  зядяляйян  виссерал  лейшманиоз 
оъаглары  ашкар  едилмишдир.  Хястялик  чох  аьыр  олуб,  адятян  юлцмля 
нятиъялянир  вя  малйарийа  иля  мцштяряк  мцшащидя  олунур.  Инсан 
лейшманиозу  иля  йанашы,  ит  лейшманиозу  да  ашкар  едилмишдир.  Профессор 
П.Ф.  Здродовскинин  фикриня  эюря  лейшманиозларын  ян  эерчяк  кечириъиляри 
тякъя  Лянкяран  мащалында  дейил,  бцтцн  Азярбайъанда  эениш  йайылмыш 
москитляр  –  флеботомусдур.  Адлары  чякилян  профессорларын  вя  щяким 
Б.В.Воскресенскинин  тядгигатларына  ясасланараг,  Талыш  дийарында 
мювъуд  олан  бцтцн  эюл  вя  истиллярин  ящалинин  саьламлыьына  ъидди  зийан 
вурдугларыны  демяк  олар.  Бунун  сябябкарлары  ися  тябабятдя 
«плазмодиумлар»  ады  иля  танынан  хястяликтюрядиъи  микроблардыр. 
Малйарийа, бруселлоз, анкилостомоз, дизентерийа амюбц, аскарид, солитер, 
лейшманиоз  вя  бир  чох  паразитлярин  ясас  оъаьы  вя  йайыъысы  олуб,  бу  мик-
роблар кяндлилярин саьламлыьыны сарсыдыр, гыздырма ичиндя олан, гурдларын, 
хцсусян  анкилостомозун  тясириндян  щемоглабин  иткисиня  мяруз  галан, 
цмумиликдя  адлары  чякилян  хястяликлярдян  елликля  язаб  чякян  ящалинин 
потенсиалыны, игтисади рифащыны хейли зяифлядир вя беляликля, сосиал ящямиййятли 
бюйцк  проблем  кясб  едирляр.  Эюл  вя  истилляри  гурудараг  кюкцндян  йох 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
71
етмяк  зяруридир,  чцнки  онлар  йерли  ящалинин  адлары  чякилян  хястяликлярдян 
тяляф  олмасынын  ясас  сябябкарларыдыр.  Эюллярин  йетирдийи  зийаны  яйани 
олараг  эюстярмяк  цчцн  ашаьыдакы  фактлары  эятирмяк  истярдим.  1898-ъи 
илядяк Лянкяран районунда Псапушта, Марушлу, Щаъы Няъяфгулу биняси, 
Мяшяди  Таьы  биняси  вя  Эамышаван  биняси  кими  кяндлярин  сакинляри 
чялтикчилик,  бостанчылыг  вя  малдарлыгла  мяшьул  олур,  вар-дювляти  иля 
сечилирди. Лакин биринъи кянддя 40, икинъидя 35, цчцнъцдя 25, дюрдцнъцдя 
50,  бешинъидя  55  тцстцнцн  (евин)  олмасына  бахмайараг,  бурадакы  ящали 
тамамиля  тяляф  олмуш,  кяндлярин  ися  изи  беля  галмамышдыр.  Профессор 
Н.И.Ансеров  малйарийа  аьъаганады  сцрфянин  мящв  едилмяси  цчцн  су 
сащяляринин  нефтляшдирилмясини,  арсен  препаратларынын  сяпилмясини, 
гамбузийа  балыгларынын  йайылмасыны  тювсиййя  ется  дя,  бу  тядбирляр 
паллиатив  характерли  олуб,  арзу  едилян  нятиъяни  вермирди  (Н.И.Ансеров. 
Талышлар. Тибби антроположи тядгигат,  с.40). 
Бу  бяладан  гуртулмаг  цчцн  йеэаня  радикал  васитя  –  эюллярин 
гурудулмасы, щяр бир тцрк вя талыш кяндинин няздиндя олан истиллярин ляьв 
едилмяси  вя  чялтик  тарлаларынын  примитив  суварма  цсулларынын  даща 
сямярялиляри иля явяз олунмасы сайыла биляр. Бу батаглыгларын гурудулмасы 
сайясиндя  эениш  вя  олдугъа  мящсулдар  сащяляр  ялдя  олунаъаг.  Бурада 
якинчиляр  тахылчылыг,  бостанчылыг,  памбыгчылыгла  мяшьул  ола  билярляр.  Иллащ 
ки,  онларын  тахылчылыг  сащяляри  цмумиййятля  йохдур:  чар  щюкцмяти 
тяряфиндян  бу  торпаглар  алынараг  рус  мцщаъирляриня  верилмишдир.  Йерли 
ящалинин  ясас  доланышыг  йери  сайылан  чялтик  зямиляриня  эялдикдя  ися  онлары 
саьламлыг  цчцн  зярярли  олмайан  даща  сямяряли  цсулларла  сувармаг 
мцмкцндцр.  Малйарийа  аьъаганадларынын  йалныз  дурьун  суда  йумурта 
гоймаларыны  вя  чялтик  зямиляриндя  суйун  дурмадан  ахмасыны  нязяря 
алараг, истилляри суварма архлары иля явяз етмяк олар. Лянкяран мащалынын 
бозгыр сащяляриня эялдикдя ися бурада су чох аздыр: даь чайлары ня сцряти, 
ня  дя  су  боллуьу  иля  сечилмяйяряк,  дянизя  чатмадан  чюлдя  итир.  Йайда 
онлар  щятта  гуруйур  вя  бу  сябябдян  су  гытлыьы  юзцнц  габарыг  шякилдя 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
72
бирузя  верир.  Шимал  вя  шярг  кцлякляринин  тясири  алтында  гопан  эцълц 
фыртыналар заманы диэярлярля мцгайисядя районун доьу яразиляри даща чох 
дяниз даьлары иля басылыр. Бурада эюл олмаса да, сярт туфанлардан тюрянян 
дяниз  габармалары,  щабеля  лейсан  йаьмур,  чай  дашгынлары  сайясиндя 
сащилйаны яразиляр эениш сащядя су иля басылыр вя беляликля дя нящянэ батаг-
лыглар  ямяля  эялир.  Йалныз  бир  гядяр  йцксякликдя  йерляшян  яразиляр  су  иля 
басылмыш олмур. Су бурада илбойу дейил, анъаг пайыз вя гышда олур, йайда 
ися  тамамиля  гуруйур.  Дянизя  йахын  гуйулардакы  суларын  аъы,  дузлу  вя 
ичмяйя  йарарсыз  олмасы  ящалинин  вя  мал-гаранын  ичмяли  суйа  ещтийаъыны 
артырыр. Ширин суларын мцхтялиф зярярли микробларла, цзви маддялярин чцрцмя 
мящсуллары,  щейван  няъиси  иля  чирклянмяси  цзцндян  йерли  ящали  арасында 
баьырсаг  вя  гурд  хястяликляри  артыр.  Онлары  бу  бяладан  хилас  етмяк  цчцн 
рус  мцщаъирляринин  кюмяйи  иля  тцрк-Муьан  кяндляринин  ичмяли  суйа 
ещтийаъыны  юдямякля  йанашы,  чялтик  вя  памбыг  тарлаларынын  йарарлы  су  иля 
суварылмасыны  тямин  етмяк  зяруридир.  Суйу  Николайевка  кяндиндя 
олдуьу кими бетон боруларла йахындакы даь булагларындан чякмяк олар. 
Ирригасийа  мягсяди  иля  ися  Араз  вя  Кцрдян  суварма  архлары  инша  етмяк 
мцмкцндцр.  Йалныз  тяклиф  олунан  тядбирлярин  щяйата  кечирилмяси  иля 
ялверишли  эиэийеник  шяраит  йаратмаьа  гадир  олан  якинчиляр  истилляри  ляьв 
едяряк тахыл зямилярини эенишляндириб тясяррцфат сащяляриндян сямяряли йа-
рарлана билярляр. 
 
ТАЛЫШДА ЯКИНЧИЛИК 
 
Бюлэянин  Русийайа  бирляшдирилмясиндян  юнъя  бцтцн  торпаг  сащяляри 
Талыш  ханларынын  ялляриндя  ъямляшмишди.  Йыьылан  мящсулун  бир  щиссясини 
эютцрмяк  шярти  иля  ханлар  юз  чялтик  вя  тахыл  сащялярини  юзляриндян  асылы 
салдыглары  кяндлиляря  верирдиляр.  Бюлэянин  истиласындан  сонра  сабиг 
император  щюкумяти  ханларын  юз  торпагларындан  истифадя  щцгугларыны 
гябул  етмиш,  кянд  ящалисинин  щяр  сакининя  беш  десйатин  сащянин 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
73
айрылмасыны  гануниляшдирмишди.  Лакин  бу  ганун  каьыз  цзяриндя  галараг 
щеч вахт иъра олунмурду. Беля ки, ханлар буна мящял гоймайараг язаб 
ичиндя йашайан кяндлилярля чох сярт давранырдылар. 
Буна  бахмайараг,  сонунъулар  ханлара  там  итаят  эюстярир,  онларын 
эюзцндян дцшмякдян горхараг няинки юз зцлмкарларындан шикайятлярини, 
щятта  наразылыгларыны  билдирмяйя  ъцрят  етмирдиляр.  Кяндлилярин  аъы 
эцзяраныны эуйа йцнэцлляшдирмяк цчцн чар щюкцмяти 1870-ъи илдя «Кяндли 
ясаснамяси» дяръ етди. Бу сянядя ясасян щяр якинчийя щяйятйаны вя якин 
сащяляриндян  ибарят  олан  даими  торпаг  пайы  айрылырды.  Мцлкядарлара 
мяхсус олан вя кяндлиляр тяряфиндян якилиб-беъярилян сащяляря эялдикдя ися 
бу  сащялярин  истифадяси  щяр  йердя  мцяййян  едилмиш  гайдалар  ясасында 
олдуьу кими сахланылмышды. Ясаснамяйя эюря кяндлиляр ялдя етдикляри щяр 
нюв мящсулун онда бир щиссясини верэи кими юдямяли идиляр. Кяндлиляри вя 
торпаг  сащибкарларыны бир-бириня баьлайан иъбари  мцнасибятляр  тяърцбядя 
щяр  ики  тяряф  цчцн  сон  дяряъя  сыхынтылы  олду.  Онларын  арасында  эярэин 
ядавятин йаранмасына эятириб чыхарды вя беляликля, йени шяртлярля гурулмуш 
кяндли  ислащаты  мцщцм  проблемя  чеврилди.  Бу  сябябдян  кяндлиляр  тя-
ряфиндян  баш  галдыра  биляъяк  цсйанларын  гаршысыны  кюкцндян  алмаг  вя 
аграр  мясяляни  динъ  йолла  бирдяфялик  щялл  етмяк  мягсяди  иля  Кянд 
Тясяррцфаты Назирлийи 1910-ъу илдя дювлят шурасына  кяндлилярин мцвяггяти 
истифадясиндя  олан  бцтцн  торпагларын  якинчиляр  тяряфиндян  алыныб,  онларын 
там  сащиблийиня  кечирилмясинин  зяруряти  щаггында  рапорт  тягдим  етди. 
Назирин тяклифи мцсбят гаршыланараг тясдиг едилди. Бу ганун Талыш дийары 
истисна  олмагла  щяр  йердя  иъра  олунурду.  Талыш  ханлары  ися  буна  мящял 
гоймайараг юз торпагларыны яввялки кими, йяни алынан мящсулун йарысынын 
мянимсянилмяси  шярти  иля  кяндлиляря  иъаряйя  верирдиляр.  Бир  гарыш  торпаьа 
сащиб  олмайан  талышлар  аъ  галмамагдан  ютяри  шяртляшдирилмиш  пайы  вах-
тында  юдямяк  мяъбуриййятиндя  галмышдылар.  Дювлят  торпаг  сащяляриня 
эялдикдя  ися  онлар  бир  гайда  олараг  якинчилийя  аидиййаты  олмайан  варлы 
таъир-голчомоглара  щярраълардан  иъаряйя  верилирди.  Лянкяран  мащалында 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
74
кянд тясяррцфаты ишляри бцтювлцкдя кяндлилярин ялляриндя ъямляшмишди. Беля 
ки,  торпаг  мцлкядарлары  юз  сащяляриндя  тясяррцфат  апармыр  вя  гейд 
олундуьу  кими,  йыьылан  мящсулун  йарысынын  юдянилмяси  шярти  иля 
торпагларыны  йерли  ящалийя  иъаряйя  верирди.  Иглимин  ялверишли,  торпаьын  ися 
мцнбит  олмасы  иъаряйя  эютцрцлмцш  сащялярдя  шякяр  чуьундуру  вя  шякяр 
гамышыны,  индиго,  хаш-хаш,  памбыг  вя  диэяр  гиймятли  биткилярин 
йетишдирилмясиня  там  имкан  верся  дя,  кяндлиляр  даща  чох  буьда,  чялтик, 
арпа  вя  аз  мигдарда,  йалныз  юз  тялябатларыны  юдямяк  цчцн  дары, 
мяръимяк, пахла, нохуд, лярэя кими биткиляри беъярирди. Йерли ящалинин тор-
паг  юлчцляри  щаггында  тясяввцрц  беля  йох  иди  вя  якинин  мигйасыны  онлар 
сяпилян  тахылын  мигдары  иля  мцяййян  едирдиляр.  Бу  ися  мцхтялиф  йерли 
амиллярин тясири алтында ящямиййятли дяряъядя дяйишя билирди. 
 
ТОРПАГ БЕЪЯРМЯ ЦСУЛЛАРЫ ВЯ АЛЯТЛЯРИ 
 
Цмумиликдя  торпаьын  беъярилмя  цсуллары  кечмишдя  олдугъа  примитив 
олмушдур.  Щятта  торпаьын  эцбрялянмяси  беля  апарылмырды.  Ейни  сащядян 
бир  нечя  ил  ярзиндя  ардыъыл  олараг  бол  мящсулун  йыьылмасыны  ися  йалныз 
торпаьын  мцнбитлийи  вя  иглим  шяраитинин  ялверишли  олмасы  иля  изащ  етмяк 
олар.  Бу  бахымдан  рус  ямякчиляринин  тясяррцфаты  неъя  апармалары  йерли 
ящали  цчцн  юрняк  ола  биляр.  Лакин  мцщаъирлярин  тяърцбясиндян 
йарарланмайан  кяндлиляр  сон  цмидлярини  танрыйа йюнялдир, йахшы  ямялляри 
вя  эцндялик  дуалары  иля  Аллащын  мярщямятини  газанмаьа  чалышыр, 
«Йараданын бизя рящми эялся – бизя бол мящсул бяхш едяр, якс щалда – щяр 
шейдян бизи мящрум едяр» кими сяфещ бящаняляр эятирирдиляр.  
Йерли  ящали арасында  эениш  йайылмыш вя  ясас шумлама аляти хыш иди. Бу 
алят ири гармаьы хатырладыр. Онун узун уъуна бойундуругда ики кял вя йа 
юкцз гошулур, итиуълу йасты кютцйя бянзяйян арха уъуна ися дямир эаващын 
тахылырды.  Бундан  сонра  якинчи  торпаьы  гарышдырмадан  ъярэялярля  шумла-
маьа башлайырды. 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
75
Даща тякмилляшдирилмиш диэяр якинчилик аляти дямир котан иди. Шырымлар 
бойу торпаьы хышдан 2-3 дяфя чох чевирдийиня эюря она 3 ъцт кял вя йа ат 
гошулурду. Хышла мцгайисядя котан торпаьын тябягялярини, лайларыны даща 
дяриндян шумлайыр. Узун иллярин тяърцбяси эюстярир ки, котанла шумланмыш 
сащя  хышла  ишлянмиш  торпагдан  даща  бол  мящсул  верир.  Бундан  ялавя, 
котан  щям  дя  хышла  шумланмасы  мцмкцн  олмайан  сярт  вя  хам 
торпагларда  тятбиг  олуна  билир.  Лакин  котандан  тцрк  вя  талыш  кяндлиляри 
дейил, йалныз рус якинчиляри истифадя едирдиляр. 
 
ЗУВАНД, АЛАР ВЯ ОРАНДДА ЯКИНЧИЛИК 
 
Аз  эялирли  сащя  олдуьуна  бахмайараг,  адлары  чякилян  районларын 
тясяррцфатында  дянли  биткилярин  беъярилмяси  мцщцм  йер  тутур.  Бурада 
йашайан  даьлыларын  бу  сащя  иля  мяшьул  олмаларынын  бир  нечя  сябяби  вар. 
Йцксяк  яразилярдя  араба  йолларынын  олмамасы,  ат  ъыьырларынын  ися  бярбад 
вязиййяти бир сыра чятинликляр йарадыр. Зуванд, Алар вя Оранд ящалиси якин-
чилийин  йахшы  инкишаф  етдийи  дцзян  кяндлярдян  (якинчилик  даща  чох  рус 

Yüklə 4,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   20




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin